سرزمین اولین ها

نگاهی به مدارس آذربایجان

فرزانه ابراهیم زاده (پژوهشگر تاریخ)

بخش پایانی

میرزا حسن از تبریز

نام میرزا حسن تبریزی ملقب به رشدیه به صورت جدا نشدنی با آموزش و پروزش ایران گره خورده است. مردی که با ایستادگی در برابر مکتب داران و کسانی مخالف آموزش و پرورش مدرن در ایران بودند توانست نخستین مدارس ابتدایی را در ایران راه اندازی کند. رشدیه متولد شهر تبریز بود و بعد از پایان دوران مقدماتی تحصیل در مکتب خانه، برای خواندن درس طلبگی به استانبول و مصر و بیروت رفت. این سفر زندگی اورا تغییر داد. او در استانبول از نزدیک با آموزش و پرورش مدرن که از پایه دبستان آغاز می شد آشنا شد و متوجه شد که دارالفنون مدرسه مناسبی برای آموزش و پرورش نیست. دارافنون از ابتدای تاسیس بیشتر شبیه مدارس تکمیل و کالج بود و دانش آموزانی که وارد این مدرسه می شدند باید مقدمات آموزشی را از قبیل خواندن و نوشتن و حساب و کتاب آموخته بودند. آموزش این مقدمات در آن زمان به عهده مکتب خانه ها بود که شیوه بسیار قدیمی برای آموزش داشتند. رشدیه بعد از دیدن مدارس ابتدایی در عثمانی با توجه به شباهتی که میان رسم الخط فارسی و غربی بود تصمیم گرفت شیوه ای ساده تر را برای آموزش الفبا اختراع کند. او برای پیاده کردن نظام آموزشی خود به ایروان رفت و نخستین مدرسه خود را در این شهر راه اندازی کرد. در همین شهر بود که ناصرالدین شاه اورا دید و از نزدیک در جریان آموزش هایی قرار گرفت و از او دعوت کرد تا در ایران مدرسه ای راه اندازی کند. رشدیه در سال ١٣٠٥ به ایران آمد و در منطقه ششکلان تبریز در مسجد مصباح الملک نخستین مدرسه خود را …

Read more

به یاد رفیق شهید انوشیروان ابراهیمی

معاون صدر کمیته مرکزی فرقه دمکرات آذربایجان 

 رفقا، ما رفتیم، شما راه ما را ادامه دهید!

روز ۲۲ ‏شهریور ۶۶ ‏نزدیکی‌های ظهر بود. بچه‌ها سفره را چیده بودند. داشتند پای سفره می‌نشستند که در سلول بازشد و انوشیروان را صدا کردند. به یک باره قلب ها فروریخت. لبخندها بر لب‌ها خشکید. معلوم بود که وقتش رسیده است. حتی مجال ندادند نهارش را بخورد. ‏انوشیروان برخاسته بود. ابتدا سکوتی تلخ، سپس قطرات اشکی که پهنه صورت‌ها را پوشاند. انوشیروان را برای تیرباران می‌بردند. چشم‌ها به دهانش دوخته شده بود. باید چیزی می‌گفت. و او به کوتاهی سخن گفت: «رفقا، ما رفتیم، شما راه ما را ادامه دهید. من با سربلندی و غرور و باعشق به حزبم راه مرگ را می‌روم. من تا آخرین لحظه از آرمانم و حزبم دفاع می‌کنم.»

خبر تیرباران رفیق انوشیروان ابراهیمی همه رفقا و دوستان قدیمی‌اش را در ماتمی سنگین فروبرد. دوستی پاک و بی غش و انسانی دوست داشتنی را از دست دادیم. «انوش» یک فرزند شایسته و ‏پر افتخار برای مردم ایران و ب…

Read more

به مناسبت 13 شهریور 115 مین سال تولد دکتر ارانی

نگاهی به زندگی پر بار دکتر تقی ارانی

به قلم احسان طبری

در میان مردان بزرگی که از ایرانیان و بیگانگان در زندگی خویش دیده و شناخته ام، هنوز ارانی اگر نگویم بزرگترین، یکی از بزرگترین آنهاست. آن هماهنگی بین مبارز دلیر و انسان نیک و اندیشه ور ژرف بودن که پدیده ای بس کمیاب است، در ارانی به میزانی شگرف وجود داشت. 
همه برتریهای روانی و عملی او: دانش، دلاوری، پشتکار، ایمان، سرشتی، او بود. از اینرو از جلوه فروشی های سبک مغزانه عاری بود. فروتن و بی دعمی بنظر میرسید و کارهای خود را که تا پایگاه جانبازی در راه مردم اوج می گرفت، انجام وظایف عادی یک انسان میشمرد.
سخت پرکار بود. هنگامیکه چشم از جهان می بست 36 سال داشت. یعنی در جوانی شهید شد ولی تا آن هنگام کتابهای علمی متعدد و قطور و مقالات سیاسی و حتی آثار ادبی گوناگون نوشته بود. بسبب شوق متنوعی که در فرهنگ انسانی داشت، بسیار چیزها می دانست: از ریاضی و فیزیک و شیمی گرفته تا فلسفه و روانشناسی و زبان و ادبیات! و در همه این گستره ها مردی ژرف اندیش و پرخوانده بود: می اندیشید، می کوشید. زندگی را رسالتی دشوار و پرمسئولیت بر…

Read more

مهمترین رویدادهای تاریخی، سیاسی

و فرهنگی آذربایجان در شهریور ماه

4- شهریور- مرگ عاشیق پناه پناهوف 1357.

- شهریور- تولد سید جعفر پیشه وری (مبارز سیاسی و نخست وزیر حکومت ملی آذربایجان) در روستای زاویه سادات خلخال به سال 1271

6- شهریور- مرگ ربابه مرادوا (فعال سیاسی، خواننده و بازیگر نقش لیلی در اپرای ــ تولد اکبر عبدی (هنرپیشه سینما) در اردبیل به سال 1339

5لیلی و مجنون) در باکو به سال 1362

8- شهریور- استقلال جمهوری آذربایجان در 1370

9- شهریور- مرگ صمد بهرنگی (معلم و نویسنده) در رود ارس به سال 1347

ــ مرگ عباس پناهی ماکویی (نویسنده) به سال 1351

10- شهریور- اشغال شهر قبادلی توسط نیروهای ارمنی و کشتار اهالی آذربایجانی آن در 1372

ــ اشغال شهر جبرائیل توسط نیروهای ارمنی  در 1372

ــ  مرگ حاجی زین العابدین تقی اف (سرمایه دار. خادم اجتماعی. بنیانگذار مدارس دخترانه) در باکو به سال 1303

11- شهریور- تولد دکتر حمید نطقی (نویسنده، مترجم و پدر روابط عمومی در ایران) در 1299…

Read more

نقش امپریالیسم آمریکا در کودتای 28 مرداد

از تاریخ باید آموخت به قول احمد کسروی: «بدبخت ملتی که تاریخ کشورش را نداند؛ شوربخت تر از آن ملتی که نخواهد تاریخ کشورش را بداند؛ تیره بخت تر از آن ملتی که تاریخ کشورش را به ریش خند بگیرد».

در آستانه شصت و پنجمین سالگرد کودتای 28 مرداد قرار داریم. حال کشور ما خوب نیست. بحران اقتصادی، سیاسی و اجتماعی عرصه را بر مردم بویژه زحمتکشان تنگ کرده است. ارقام دزدی ها، اختلاس ها و سرمایه هایی که توسط عوامل رژِیم و آقا زاده ها از کشور خارج شده (آنچه تا کنون افشا شده) به حدی است که غیر قابل تصور است. در چنین شرایطی امپریالیسم آمریکا، این بار به رهبری ترامپ برای کشورما دندان تیز کرده است. آنها با توجه به اوضاع نا بسامان کشور که سیاست های مخرب رژیم راه گریزی برای ملت باقی نگذاشته است، بهترین فرصت را برای تسلیم این ملت بزرگ و یا پارچه پارچه کردن آن می دانند. این خطری است که یک بار دیگر کشور ما و ملت ما را تهدید می کند. باید از تاریخ درس گرفت. نباید یک لحظه به ماهیت ارتجاعی و ضد مردمی امپریالیسم شک کرد. همانطور که نباید به ماهیت ارتجاع داخلی و شعارهای تو خالی آن تردید کرد.…

Read more

آذربایجان در جنبش مشروطه

صمد بهرنگی

احمد کسروی می‌نویسد جنبش مشروطه را تهران آغازید و تبریز آن را پاسداری کرد و به انجام رسانید. هر چند آدمهای کج اندیشی هنوز هم معتقدند که مجاهدان آذربایجان یک مشت اوباش بودند و ستار خان، آن انسان نیک نفس و مبارز، راهزنی بیش نبود و تنها به خاطر غارت و چپاول می‌جنگید. سخن کسروی اغراق نیست. راست است که برقراری رژیم مشروطه کاملا به نفع توده مردم تمام نشد و حتی جنگاوران و پیشه وران کارشان به خواری و سختی کشید (مثلا ستارخان) ، اما در هر صورت، جانبازیها و مردانگیهای مجاهدان پاکدل آذربایجان بود که محمد علی میرزای گستاخ را به زانو درآورد و دیگر توده‌های مردم را برانگیخت و ثابت کرد که شرقیان هم شاینده زندگانی آزاد می‌باشند. (روزنامه تایمز چاپ لندن دو سه روز پس از بمباران مجلس پس از نکوهش‌های بسیار می‌نویسد: “این نمونه ای به دست داد از آن که شرقیان شاینده زندگانی آزاد نمی‌باشند.” تاریخ مشروطه ـ کسروی)…

Read more

دیدگاه سید جعفر پیشه وری در مورد خودمختاری، آزادی و رشد و ترقی کشور، 96 سال قبل.

حکومت مرکزی و اختیارات محلی

سید جعفر پیشه وری

برای آنکه ملت بتواند کاملا از حقوق خود استفاده نماید،  حکومت ملی و اصول دمکراسی کاملا اجرا شود، لازم است که یک مملکت به جمهوریت های کوچک تبدیل یابد.

تجربه ثابت می کند که در حوزه های کوچک انتخابات بهتر و به منفعت ملت انجام می گیرد. مملکت سویس یک نمونه از این موضوع است. برای همین است که آمریکا و آلمان نیز اصول فدراسیون  را قبول کرده اند و روسیه شوروی نیز همان اصول را اختیار نموده است.

اصول فدراسیون هر چند در ممالک متفاوت است، لیکن اساس و فلسفه آن ها اختلافی ندارد. اصول فدراسیون و اختیارات اهل محل تنها برای اجرای انتخابات نیست، بلکه برای جلوگیری از هرج و مرج داخلی  و حفظ و ترقی ملت فایده زیاد دارد. زیرا ساکنین یک نقطه در حیات و معیشت خود یک نوع احتیاجات خصوصی دارند که آن ها را خود اهل محل بهتر از دیگران مسبوقند. مثلا اهای کنار دریا به چه چیزهایی که ساکن دشت و کوهستان احتیاج دارند، محتاج نیستند. احتیاجات اهالی گرمسیر غیر از احتیاجات اهالی سرد سیر است. از این نقطه نظر است که اصول مختاریت محلی در اکثر ممالک اروپا و آمریکا قائم شده است.…

Read more

 مهمترین رویدادهای تاریخی، سیاسی

و فرهنگی آذربایجان در تیر ماه

1 تیر- تولد منوچهر مرتضوی (استاد دانشگاه و نویسنده) در تبریز سال 1308

1 تیر- تولد جلال برگشاد (نویسنده) در شهرستان قبادلی جمهوری آذربایجان سال 1303

1 تیر- مرگ خلیل رضا (شاعر) سال 1373

1 تیر- مرگ محمود ملماسی (شاعر با تخلص آزرم تبریزی) در تبریز سال 1370

2  تیر- تولد صمد بهرنگی (نویسنده) به سال 1318 در محلة چرنداب تبریز

2 تیر- تولد پرویز پرستویی (بازیگر سینما و تئاتر) در روستای چارلی همدان سال 1334

2 تیر - تولد بلبل محمدوف (خواننده) در روستای خان باغی شوشا سال 1276

3 تیر - تولد عباس پناهی ماکویی (نویسنده) در ماکو سال 1279

4  تیر- مرگ علاءالدین ملماسی (عکاس، مترجم و پژوهشگر تبریزی) در شیراز سال 1390

6  تیر- مرگ نبی الله سروری (کشتی گیر و قهرمان اردبیلی) در تهران سال 1381

7  تیر- تولد حسن بیگ زردابی (روزنامه نگار. فعال اجتماعی) در روستای زرداب منطقة گؤگجه سال 1216

8  تیر- مرگ دکتر منوچهر مرتضوی (ا…

Read more

پيشه وري از زبان و قلم خودش

بیستم خرداد ماه مصادف است با هفتاد و یکمین سالروز مرگ نابهنگام سید جعفر پیشه وری، رهبر جنبش 21 آذر و نخست وزیر دولت خودمختار آذربایجان. تا بحال دهها کتاب و صدها مقاله در مورد پیشه وری و شخصیت او نوشته شده است. اما هیچ نوشته ای رساتر در شناخت و شناسایی این مرد بزرگ جنبش انقلابی ایران، از آنچه خود نوشته است به نظر نمی رسد.

سید جعفرپيشه وري در شماره ي 91 روزنامه ي آژير هم زمان با نامزدي نمايندگي مجلـس شوراي دوره ي چهاردهم توسط حزب تودة ايران، به تقاضاي هيئت تحريريـه، بـا منتهـاي فروتنـي دربـاره ي خـود مينويسد :

از نقطه نظر زندگاني خصوصي سرگذشت من طنطنه و تشعشعي ندارد، در زاويه سادات خلخال در سنه ي 1272 متولد شدم. در اثر حوادث و زدوخوردها در سن 12 سالگي با خانواده ي خود به قفقاز مهاجرت كـردم و از آن تـاريخ در تـلاش معـاش قـدم گذاشتم. در مدرسه اي كه تحصيل مي كردم  وارد كار شدم. آنجا مانند يك مستخدم ساده خدمت كردم. پس از خاتمه ي مدرسـه در همانجا به معلمي پرداختم. پس از انقلاب اكتبر، اقيانوس نهضت اجتماعي مرا هم مانند ساير جوانان معاصر از جـاي تكـان داده، و در ميدان كاربزرگ و پرافتخار علاوه بر مبارزه آزادي خواهي يك نظر ملي هم م…

Read more