ماه آوریل حوادث زیادی مربوط به منطقه خاور نزدیک در بر داشت. علیرغم سختی های غم انگیز، این حوادث فقط محدود به اقدامات تروریستی، حملات هوائی و بیانات جنگ طلبانه نبود. بلکه ابتکارات دیپلماتیک را نیز در بر گرفت. شرکت گنندگان این ابتکار دیپلماتیک، دشمنان آشتی ناپزیری بودند که بارها در یک قدمی درگیری و جنگ تمام عیارِ همه جانبه قرار داشتند.
در وهله اول صحبت بر سر آغاز پروسۀ مذاکرات وین است. هدف اعلام شدۀ این مذاکرات برقراری دو باره «برجام» است که بیشتر به عنوان «توافق هسته ای» معروف است. یاد آوری می کنیم که پس از سرکار آمدن دونالد ترامپ، ایالات متحده مسیر تجدید نظر و تغییرات در توافقنامه را در پیش گرفت و در سال 2018 بطور کامل از این توافقنامه خارج گردید. تحریم های آمریکا علیه ایران نه فقط مناسبات اقتصادی آمریکا و ایران را به صفر رساند، بلکه اقدامات و مقررات شدیدی نیز علیه شرکتهائی که با تهران تجارت می کردند در بر داشت. در نتیجه این سیاست که می توان آن را با تحریم کوبا و کره شمالی مقایسه کرد، حجم تجارت خارجی ایران تا 3/1 کاهش یافت. از 150 میلیارد دلار در سال 2017 تا 50 میلیارد دلار در سال 2019 .
بریتانیا، آلمان و فرانسه به استقبال «برادر بزرگ» رفتند. به شکل رسمی در برجام ماندند، اما هیچ اقدام عملی برای حفظ آن انجام ندادند. این وضعیت تهران را مجبور ساخت که مرحله به مرحله از تعهدات خود امتناع ورزد. مثلآ از 3.67 تا 20 درصد غنی سازی اورانیوم را افزایش داد وسانتریفیوژهای جدید را به کار انداخت. البته در این شرایط ایران مناسبات تنگاتنگ خود با آژانس بین المللی انرژی آتمی را ادامه می دهد(ماگاته) و تمامی تغییراتی که مد نظر دارد اعلام می کند.
باز گشت به «توافق هسته ای» یکی از وعده های انتخاباتی بایدن بود. اما اقدامات مشخص، بی درنگ آغاز نشد. فقط در آغاز آوریل هیئت های نمایندگی آمریکا و ایران وارد پایتخت اطریش شده و وارد مذاکرات غیر مستقیم گردیدند. ارتباطات ما بین آنها از طریق واسطه ها و اساسآ از طریق کارمندان اتحادیه اروپا است.
در ضمن چهره های عراقی هم در وین ظاهر شدند. طبق اخبار روزنامه ها 9 آوریل ملاقاتی ما بین نمایندگان ایران و عربستان سعودی با واسطه گری نخست وزیر عراق مصطفی کاظمی صورت گرفت. وزارت خارجۀ ایران این خبر را تآیید کرد و مدعی شد که از ریاض نشانه های مثبت دریافت شده است. تهران اعلام کرد که «ایران همیشه طرفدار مذاکرات بوده است ومعتقد است که مذاکرات به نفع خلق های هر دو کشور است». مقامات پادشاهی عربستان موضوع این ملاقات را تکذیب کردند. اما این تاکتیک همیشگی آنهاست که دیدارهای غیر رسمی را مسکوت بگذارند. ریاض سال گذشته در رابطه با دیدار نخست وزیر اسرائیل نتانیاهو نیز چنین موضعی را اتخاذ کرد.
طبق دادهای نشریات، هیئت نمایندگی عربستان را مسئول دستگاه امنیتی کشور خالد ابن علی هومیدان رهبری می کرد و یکی از بحث ها اوضاع یمن بود. عربستان که در تجاوز خود با شکست مواجه شده، تلاش دارد که از طریق ایران شرایط صلح نسبتا مناسبی برای خود فراهم سازد.
جدا از ترکیب شرکت کنندگان و مسائل مورد گفتگو، این حادثه انعکاس کمتری از مذاکرات اطریش نداشت. مناسبات دیپلماتیک مابین تهران و ریاض بیش از ٥ سال است که قطع گردیده و جای خود را به بیانات دشمنانه داده است. پادشاهی عربستان از سیاستهای ضد ایرانی ترامپ حمایت کرد و حتی گام هایی در جهت نزدیکی به اسرائیل برداشت.
در سال 2015 زمانی که توافقنامه برجام به امضا رسید. تحلیل های عجولانۀ بسیاری به دنبال خود آورد. مثلا گفته می شد که آمریکا و متحدینش بخاطر اینکه تمام نیرو را بر روی چین متمرکز کنند، از افزایش تشنج در خاور نزدیک امتناع ورزیده اند. واضح است که این نظرات کاملآ نادرست است. هر چند مسئله پکن در انگیزه های آمریکا نقش آخر را بازی نمی کند.
مارکس، انگلس و بدنبال آنها لنین بر عدم تفاوت اصولی بین دیپلماسی و جنگ در نظام سرمایه داری تاکید می کردند. هم اولی و هم دومی انعکاس منافع طبقه حاکم در هر لحظه مشخص است. هر گونه مذاکره و امضای توافقنامه، به معنای ارادۀ خیرخواهانۀ نخبگان و تلاش برای «صلح جاودان» نیست. بلکه مانورهای موقت است برای تدارک مناقشات نوین.
این تحلیل با اوضاع در مورد مسئله ایران منطبق است. امپریالیسم حساب کرد که حسن نیت ریاکارانه را با فشارِ آشکار توأم نماید، هم برای بدست آوردن زمان لازم در شرایط تجدید گروه بندی نیروها پس از پیروزی بایدن و هم مانع نزدیکی ایران و دیگر کشورهای منطقه به پکن گردد.
در ماه مارس چین تحریم ایران را رد کرد و سطح خرید نفت از ایران را تا 3.7 میلیون تن بالا برد. این به تهران امکان داد که استخراج روزانۀ نفت را تا 2.3 میلیون بشکه افزایش دهد. کمی قبل از آغاز مذاکرات وین و بغداد، وزیر خارجه چین از خاور نزدیک دیدار نمود که دیدار تهران پرحاصل ترین آن بود. طرفین توافقنامه همکاری همه جانبه ای به مدت 25 سال به امضاء رساندند.
در غرب، این را همچون خطری برای تسلط خود قلمداد کردند. بایدن در جواب سئوالی در این رابطه اظهار داشت «همکاری ایران و چین مارا نگران کرده است». مجله آمریکایی «استراتژی» این توافقنامه را نقطه اوج مناسبات دو کشور نامید که نمودار تغییرات رادیکال در سیاست منطقه است.
خلاصه ای از مقاله سرگئی گوژمیاکین از روزنامه پراودا 30 آوریل 2021
منبع: روزنامه آذربایجان شماره 159
