به مناسبت باز نشر کتاب « بی ریشه»
به مناسبت بازنشر کتاب «بی‌ریشه» از ترجمه‌های زنده یاد محمد قاضی پس از حدود ۴۰سال و بیستمین سالگرد خاموشی وی، شبی از شب‌های بخارا به تجلیل از این مترجم با حضور دو نسل از همکاران قاضی، شخصیت‌هایی چون محمدرضا جعفری، ایرج پارسی‌نژاد، مهدی غبرایی، غلامرضا امامی و مسعود فروتن بعد از ظهر دوشنبه بیست‌ویکم اسفندماه با همکاری نشر کتاب پنجره در تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
به همین مناسبت نگاهی داریم به زندگی پر ثمر این مترجم متعهد و مردمی کشورمان:
زندگینامه و شخصیت استاد محمدقاضي و آثار ایشان
محمد قاضی فرزند میرزا عبدالخالق قاضی در ۱۲ مرداد ۱۲۹۲ در شهر مهاباد به دنیا آمد. ایشان در کتاب سرگذشت خود به نام خاطرات یک مترجم می‌نویسد: پدر من ابتدا یک فررند به نام محمد داشت که فوت کرد سپس یک دختر داشت آن هم فوت کرد ولی به دلیل اینکه پدرم به نام محمد علاقه داشت من را محمدثانی نامید. میرزا عبدالخالق، امام جمعه مهاباد بود. محمد قاضی آموختن زبان فرانسه را در مهاباد نزد شخصی به‌نام آقای گیو از کردان عراق آغاز کرد. قاضی در سال ۱۳۰۸ با کمک عموی خود میرزا جواد قاضی که از آلمان دیپلم حقوق گرفته بود و در وزارت دادگستری کار می‌کرد، به تهران آمد و در سال ۱۳۱۵ از دارالفنون در رشته ادبی دیپلم گرفت. در سال ۱۳۱۸ دورهٔ دانشکده حقوق دانشگاه تهران را در رشتهٔ قضایی به پایان برد. او در طول این دوران همیشه جزو بهترین شاگردان زبان فرانسه بود. از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ دورهٔ خدمت نظام را با درجهٔ ستوان دومی در دادرسی ارتش گذراند.
محمد قاضی در مهرماه ۱۳۲۰ به استخدام وزارت دارایی درآمد. در سال ۱۳۵۵ از خدمت دولتی بازنشسته شد. وی از اعضای حزب توده ایران بود، و به عقاید خویش وفادار ماند.
از ابتدای دههٔ ۱۳۲۰ با ترجمهٔ اثری کوچک از ویکتور هوگو به نام کلود ولگرد، نخستین قدم را در راه ترجمه برداشت و پس از آن ۱۰ سال ترجمه را کنار گذاشت. در سال ۱۳۲۹ پس از صرف یک سال‌و نیم وقت برای ترجمهٔ جزیره پنگوئن‌ها اثر آناتول فرانس، به‌زحمت توانست ناشری برای این کتاب پیدا کند، اما سه سال بعد که این اثر انتشار یافت، به دلیل شیوایی و روانی و موضوع متفاوت کتاب، آناتول فرانس از ردیف نویسندگان بی‌بازار که کتابشان را در انبار کتاب‌فروشان در ایران خاک می‌خورد به درآمد. در این باره نجف دریابندری در روزنامه اطلاعات مطلبی با عنوان «مترجمی که آناتول فرانس را نجات داد» نوشت. در سال ۱۳۳۳ کتاب شازده کوچولو نوشتهٔ سنت اگزوپری را ترجمه کرد که بارها تجدید چاپ شد. محمد قاضی با ترجمهٔ دورهٔ کامل دن کیشوت اثر سروانتس در سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۳۷ جایزهٔ بهترین ترجمهٔ سال را از دانشگاه تهران دریافت کرد.
محمد قاضی پس از بازنشستگی به فعالیت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پرداخت که حاصل این دوره ترجمهٔ کتاب‌های باخانمان از هکتور مالو، ماجراجوی جوان از ژاک ژروند و زوربای یونانی از نیکوس کازانتزاکیس است.
محمد قاضی در ۱۳۵۴ به بیماری سرطان حنجره دچار شد و هنگامی که برای معالجه به آلمان رفت، بیماری تارهای صوتی و نای او را گرفته بود و پس از جراحی، به‌علت از دست دادن تارهای صوتی، دیگر نمی‌توانست سخن بگوید و از دستگاهی استفاده می‌کرد که صدایی ویژه تولید می‌کرد. با این حال کار ترجمه را ادامه داد، و ترجمه‌های جدیدی از او تا آخرین سال حیاتش انتشار می‌یافت. وی ۵۰ سال ترجمه کرد و نوشت و نتیجه تلاش او ۶۸ اثر اعم از ترجمه ادبی و آثار خود او به زبان فارسی است. از آثار مهم ترجمه‌شده توسط او می‌توان به دن کیشوت اثر سروانتس، نان و شراب اثر اینیاتسیو سیلونه، آزادی یا مرگ، و در زیر یوغ نام برد. وی بیشتر از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه می‌کرد. او در مقدمه کتاب زوربای یونانی، خود را “زوربای ایرانی” نامیده‌است.
محمد قاضی در سحرگاه چهارشنبه ۲۴ دی ۱۳۷۶ در ۸۴ سالگی در تهران درگذشت. همسر وی، «ایران» پیش از او درگذشته بود. محمد قاضی در شهر زادگاه خود مهاباد به خاک سپرده شد.
در فروردین ۱۳۸۶ خورشیدی در کوی دانشگاه مهاباد از تندیس محمد قاضی به بلندی چهار متر پرده‌برداری شد.
سالشمار زندگي استاد محمد قاضي:
1292- تولد در 12 مرداد ماه در شهر مهاباد .
1297- فوت پدر در 5 سالگي و قيوميت توسط مادر بزرگش، اقامت در روستاي چاغرلو.
1299- بازگشت به مهاباد و شروع به تحصيل در دبستان سعادت.
1307- اتمام دوره تحصيلات ابتدايي در شهرستان مهاباد .
– شروع به آموزش مقدمات زبان فرانسه نزد عبدالرحمان گيل .
1308- عزيمت به تهران و اقامت نزد عمويش .
1315- اخذ ديپلم ادبي از دارالفنون .
1316- ترجمه کتاب (( دن کيشوت )) اثر سروانتس .
1317- ترجمه کتاب (( کلود ولگرد )) اثر ويکتور هوگو .
1318- اخذ دانشنامه ليسانس در رشته قضايي از دانشکده حقوق دانشگاه تهران .
– شروع دوران سربازي با درجه ستوان دومي در اداره دادرسي ارتش .
1320- اتمام دوران سربازي و استخدام در وزارت دارايي .
1328- شروع مجدد ترجمه پس از ده سال وقفه با ترجمه کتاب (( جزيره پنگوئن ها )) .
1330- اتمام ترجمه کتاب (( جزيره پنگوئن ها )) اثر آناتول فرانس .
1331- ترجمه کتاب (( سپيد دندان )) اثر جک لندن .
1333- ترجمه کتاب (( شازده کوچولو )) اثر اگزوپري .
– ترجمه کتاب (( ساده دل )) اثر ولتر .
– ترجمه کتاب (( شاهزاده و گدا )) اثر مارک تواين .
1336- شروع به ترجمه دوره کامل (( دن کيشوت )) تا سال 1337 .
1337- اخذ جايزه بهترين ترجمه سال از دانشگاه تهران بخاطر ترجمه کتاب دن کيشوت .
1345- اتمام ترجمه کتاب (( نان و شراب )) و چاپ بعنوان اولين کتاب ماه در روزنامه اطلاعات .
1354- بروز نشانه هاي بيماري سرطان حنجره .
– عزيمت به آلمان بمنظور درمان و از دست دادن تارهاي صوتي بواسطه عمل جراحي .
1355- بازنشستگي از وزارت دارايي .
1356- شروع به همکاري با کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان بعنوان مترجم .
1358- ترجمه کتاب ( ژاني گل )) اثر ابراهيم احمد .
1367- ترجمه کتاب (( تاريکترين زندان )) اثر اولبراخت .
1373- ترجمه کتاب (( چهل روز موسي داغ )) اثر فرانتز ورنل.
– ترجمه کتاب (( تاريخ مردمي آمريکا )) اثر واسرمن .
1376- فوت، روز 24 ديماه در سن 84 سالگي و در شهر تهران .
آثار استاد قاضي :
1- ترجمه آخرين روز يك محكوم ( تأليف : ويكتور هوگو ، چاپ هشتم)
2- ترجمه آدم ها و خرچنگ ها ( تأليف : خوزوئه دو كاسترو ، چاپ پنجم )
3- ترجمه آزادي يا مرگ ( تأليف : نيكوس كازانتساكيس ، چاپ ششم )
4- ترجمه ايالات نامتحد( تأليف : ولاديمير پوزنر ، چاپ چهارم )
5- ترجمه باخانمان) تأليف : هكتور مالو ، چاپ سوم )
6- ترجمه بردگان سياه( تأليف : كايل آنستوت ، چاپ دوم )
7- ترجمه بيست كشور آمريكاي لاتين( تأليف : مارسل نيدرگانگ ، چاپ دوم ، در سه جلد )
8- ترجمه پسرك روزنامه فروش) تأليف : دمي نيك )
9- ترجمه پنج قصه( تأليف : هانس كريستيان آندرسن ، چاپ اول)
10- ترجمه پولينا ، چشم و چراغ كوهپايه( تأليف : آناماريا ماتوئه ، چاپ هفتم)
11- ترجمه تاريك ترين زندان( تأليف : ايوان اولبراخت ، چاپ چهارم )
12- ترجمه تپلي ( مكمل مرده ريگ) ( تأليف : گي دو موپاسان ، چاپ ششم )
13- ترجمه جزيره ي پنگوئن ها(تأليف : آناتول فرانس ، چاپ ششم )
14- ترجمه حلقه ي سوم( تأليف : كوستاس تاكتيس ، چاپ اول )
15- ترجمه داستان كودكي من( تأليف : چارلي چاپلين ، چاپ دوم)
16- ترجمه در آغوش خانواده(تأليف : هكتور مالو ، چاپ چهارم )
17- ترجمه در زير يوغ( تأليف : ايوان وازوف ، چاپ اول )
18- ترجمه در نبردي مشكوك( تأليف : جان اشتاين بك ، چاپ دوم)
19- ترجمه درباره مفهوم انجيل ها( تأليف : كري ولف ، چاپ پنجم )
20- ترجمه دكامرون( تأليف : بوكاچيو ، در دو جلد )
21- ترجمه دكتر كنوك( تأليف : ژول رومن ، چاپ چهارم)
22- ترجمه دوره كامل دن كيشوت(تأليف : سروانتس ، چاپ چهارم ، در دو جلد)
23- ترجمه دوريت كوچك( تأليف : چارلز ديكنز ، چاپ سوم ، با شركت آقاي رضا عقيلي )
24- ترجمه زارا يا عشق چوپان( تأليف : محمد قاضي ، چاپ اول)
25- ترجمه زمين و زمان( تأليف : آولكوف ، چاپ اول)
26- ترجمه زن نانوا ( تأليف : مارسل پانيول ، چاپ دوم)
27- ترجمه زورباي يوناني( تأليف : نيكوس كازانتساكيس ، چاپ اول)
28- ترجمه ژاني گل( تأليف : ابراهيم احمد ، ترجمه از كردي ، چاپ اول ، با همکاري آقاي احمد قاضي )
29- ترجمه ساده دل( تأليف : ولتر ، چاپ پنجم)
30- ترجمه سپيددندان( تأليف : جك لندن ، چاپ دهم)
31- ترجمه سرمايه داري آمريكا( تأليف : ماريان دوبوزي ، چاپ اول)
32- ترجمه سگ كينه توز ( تأليف : آلبرتو واسكز فيگه روا ، چاپ دوم)
33- ترجمه سناريوي دن كيشوت( تأليف : سروانتس ، چاپ اول ، در دو جلد)
34- ترجمه شازده كوچولو( تأليف : سنت اگزوپري ، چاپ دهم)
35- ترجمه شاهزاده و گدا( تأليف : مارك تواين ، چاپ هشتم)
36- ترجمه طلا(تأليف : بلز ساندرا ، چاپ دوم)
37- ترجمه عروج (تأليف : جرزي كوزينسكي ، چاپ اول ، با همکاري آقاي ميرزا صالح)
38- ترجمه فاجعه سرخپوستان آمريكا( تأليف : دي براون ، چاپ دوم)
39- ترجمه قرباني (تأليف : مالاپارته ، چاپ سوم)
40- ترجمه قلعه ي مالويل (تأليف : روبر مرل ، چاپ اول)
41- ترجمه كرد و كردستان(تأليف : واسيلي نيكيتين)
42- ترجمه كلود ولگرد(تأليف : ويكتور هوگو ، چاپ هشتم)
43- ترجمه كليم سامگين( تأليف : ماكسيم گوركي ، چاپ اول ، در چهار جلد)
44- ترجمه كمون پاريس( تأليف : دانشمندان شوروي ، چاپ اول)
45- ترجمه ماجراجوي جوان (تأليف : ژاك سروون ، چاپ پنجم)
46- ترجمه ماجراي يك پيشواي شهيد( تأليف : اينياتسيو سيلونه ، چاپ دوم)
47- ترجمه مادام بوواري (تأليف : گوستاو فلوبر ، چاپ چهارم ، با همکاري آقاي رضا عقيلي)
48- ترجمه مادر( تأليف : پرلس باك ، چاپ ششم)
49- ترجمه مادر( تأليف : ماكسيم گوركي ، چاپ اول)
50- ترجمه مجموعه داستان بي ريشه
51- ترجمه مرده ريگ ( مجموعه ي چند داستان ) ( تأليف : گي دو موپاسان)
52- ترجمه مسيح باز مصلوب( تأليف : نيكوس كازانتساكيس ، چاپ ششم)
53- ترجمه مهاتما گاندي (تأليف : رومن رولان ، چاپ پنجم)
54- ترجمه ناپلئون (تأليف : تارله ، چاپ چهارم)
55- ترجمه نان و شراب (تأليف : اينياتسيو سيلونه ، چاپ پنجم)
56- ترجمه نظري به طبيعت و اسرار آن (تأليف : پروفسور لئون برتون ، چاپ دوم)
57- ترجمه نيه توچكا (تأليف : داستايفسكي ، چاپ چهارم)
58- خاطرات يك مترجم (تأليف : محمد قاضي)
59- سرگذشت ترجمه هاي من (تأليف : محمد قاضي)
