روز سه شنبه 19 جولای (28 تیرماه 1401) سران سه کشور منطقه ولادمیر پوتین از فدراسیون روسیه، رجب طیب اردوغان از جمهوری ترکیه و ابراهیم رئیسی از سوی جمهوری اسلامی ایران در تهران نشست های دوجانبه و سه جانبه برگزار کردند. گردهم آیی و نشست تهران به بهانه ادامه دیدارها و گفتگو ها پیرامون روند «آستانه» برگزار شد که از سوی فدراسیون روسیه، ترکیه و ایران برای حل و فصل مسئله سوریه سال ها پیش تشکیل شده و تاکنون 18 نشست (11نشست در سطح وزیران امور خارجه ، 7 نشست در سطح سران) در مناطق و شهر های مختلف این سه کشور برگزار کرده است. در روند آستانه کشور های غربی و ایالات متحده آمریکا که در رخداد های سوریه دارد شرکت مستقیم دارد و نیروی نظامی در آن مستقر کرده مشارکت ندارد. دو کشور کهنسال ایران و ترکیه خود را قدرت منطقه ای می دانند و نفوذ نظامی و گاهی اقتصادی در کشور های پیرامونی دارند که در سال های اخیر ترکیه در مناطق گسترده تری خودنمایی می کند و ایران هم با حمایت از نیروهای نیابتی خود تلاش می ورزد تا خود را مطرح سازد ولی فدراسیون روسیه که بعد از فروپاشی شوروی مدتی به انزوا کشیده شده بود خود را بازیگر جهانی می پندارد و در این راستا عمل می کند.
اردوغان با یک هیئت بلند پایه متشکل از خلوصی آکار وزیر دفاع (پیشتر رئیس ستاد ارتش)، سلیمان سویلو وزیر کشور، مولود چاووش اوغلی وزیر امور خارجه، نورالدین نباتی وزیر اقتصاد و دارایی، فاتح دونمز وزیر انرژی و منابع طبیعی، قصاب اوغلو وزیر ورزش و جوانان، مهمت موش وزیر بازرگانی، وارانک وزیر صنایع و فن آوری و تعداد دیگری از مقامات امنیتی وارد فرودگاه مهرآباد شد و مورد استقبال جواد اوجی وزیر نفت کابینه رئیسی، سفرای ایران در ترکیه و ترکیه در ایران قرار گرفت که نشانگر گفتگو های دوجانبه و گسترش مناسبات اقتصادی و امنیتی با تهران است. گفتگو ها از همان ساعات نخستین آغاز شد و چندین سند تفاهم (8 سند) به امضاء رسید و بار دیگر تکرار شد که حجم تجاری دو کشور که در چند سال گذشته به شدت کاهش یافته بار دیگر باید افزایش یابد تا به حجم 30 میلیارد دلار در سال برسد، که به نظر می رسد قابل تحقق نباشد زیرا ترکیه از ایران نفت و گاز می خرد و به ایران اندکی محصولات صنعتی و کشاورزی می فروشد که حجم زیاد و بزرگی را تشکیل نمی دهد. برخی از نیروهای تاثیر گذار در سیاست و اقتصاد ایران مانع از مشارکت شرکت های ترکیه در امور زیربنایی و سازندگی هستند. به هر رو اردوغان به دیدار خامنه ای رفت که در آنجا حرف های خوش آیندی نشنید. خامنه ای در موضع یک آخوند ظاهر شد و بعد از سخنان مرسوم و کلیشه ای به اردوغان گفت که از مداخله نظامی در شمال سوریه خوداری کنید و ادامه داد: ما امنیت ترکیه را امنیت خود می دانیم، شما هم امنیت سوریه را امنیت خود بدانید. این سخنان هشدار گونه خوشآیند اردوغان نبود و خامنه ای یادآور شد: حمله نظامی در شمال سوریه قطعا به ضرر ترکیه، سوریه و همه منطقه و به نفع تروریست ها خواهد بود (روزنامه آرمان امروز 29 تیرماه 1401) این در حالی است که ترکیه در ماه های اخیر بار ها تاکید کرده است که در آینده نزدیک به «تل رفات و مونبیچ» حمله خواهد کرد و تا 30 کیلومتری عمق خاک سوریه پیش خواهد رفت تا امنیت شهروندان خود را حفظ کند و تعداد بیشتری از پناهجویان سوریه (تعداد آنها هم اکنون بیش ار 3 و نیم میلیون نفر) به کشور خود باز گرداند.
دیدار پوتین با خامنه ای بگونه دیگری پیش رفت، نخست خامنه ای از مداخله نظامی فدراسیون روسیه در اوکراین حمایت کرد و آن را ابتکار عمل پوتین خواند و ادامه داد که اگر این ابتکار عمل را در دست نمی گرفتید، طرف مقابل با ابتکار خود موجب وقوع جنگ می شد… ناتو موجود خطرناکی است و در مخالفت با آمریکا هم گفت که باید آمریکا از شرق فرات بیرون رانده شود و پوتین هم ادامه داد که باید شرق فرات به رژیم سوریه واگذار شود و ما مخالف حضور نیرو های خارجی در آن منطقه هستیم.
در دیدار مقامات فدراسیون روسیه تفاهم نامه ای به ارزش 40 میلیارد دلار به امضاء رسید که بخشی از آن از طریق آنلاین بود، وزارت نفت ایران اعلام کرد که این بزرگترین سرمایه گذاری خارجی در صنعت نفت ایران تا کنون است که بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گاز پروم روسیه به امضاء رسیده است. البته تبدیل تفاهم نامه به قرارداد که روند اجرایی خود را آغاز می کند فاصله بسیار زیاد است و گاهی اجرایی نمی شود. محسن خجسته رئیس شرکت نفت ایران در مراسم امضای تفاهم نامه استراتژیک بین شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه گفت: ایران به سرمایه گذاری 160 میلیارد دلاری برای افزایش تولید نفت و گاز نیاز دارد، تا کنون قرارداد 4 میلیاردی منعقد شده برای توسعه 7 میدان نفتی در حال اجرا است (گزارش شهروند آنلاین)..
میز گرد مذاکرات سران در سالن مجللی آغاز شد که رئیسی همان سخنان کلیشه شده خود را از مطرح کرد، از ترور قاسم سلیمانی تا حمله های اسرائیل به مراکز نظامی سوریه را ردیف کرد و تمامیت ارضی سوریه را به زبان آورد، اردوغان به سوریه پرداخت و به دفعات نام گروه های تروریستی را به زبان آورد و در نهایت گفت که ما مصمم هستیم ریشه آنها را بخشکانیم که نشانگر مداخله نظامی در عمق خاک سوریه است، بخش مهمی از سخنان اردوغان در این راستا بود و بارها نام گروه های کرد را به زبان آورد (امروز 29 تیرماه هواپیماهای ترکیه به شمال عراق و مقر نیرو های کرد حمله کردند) این حمله از سوی دولت عراق، اقلیم کردستان و دیگر نیرو های منطقه محکوم شد.
پوتین هم سخنرانی خود را از روی نوشته ای خواند و خواهان اجرای قطعنامه شماره 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد شد در مورد سوریه شد و بار ها تکرار کرد که باید نیرو های خارجی سوریه را ترک کنند و نباید در آن سرباز خارجی مستقر شود که همراه با مخالفت با آمریکا با مداخله نظامی ترکیه هم مخالفت کرد.
بعد از پایان نشست سران در سالن دیگری روزنامه نگاران به اتنظار نشسته بودند تا مصاحبه مطبوعاتی سران را پوشش دهند ولی انتظار آنها بدون نتیجه به آخر رسید زیرا سران بار دیگر در این سالن هم گفته های پیشین خود را تکرار کردند و بدون پرسش و پاسخ جلسه را ترک کردند.
آنچه مسلم است این نشست دستآورد مهمی نه برای روند آستانه و نه اوضاع وخیم سوریه از نظر اقتصادی و بازسازی داشت، سران این سه کشور گویا نیاز به این نشست داشتند تا موقعیت خود را در داخل کشور های خود تقویت کنند، پوتین با تحریم های بزرگی در اروپا روبروست و شاید نیاز مبرم دارد به خاورمیانه و آسیا گرایش پیدا کند و نفت و گاز خود را به آنها بفروشد، اردوغان هرچند دست های بازتری دارد و ارتباط نزدیکی با اعضای ناتو و دیگر کشورها از جمله با اسرائیل برقرار کرده ولی با بزرگترین بحران اقتصادی در درون ترکیه روبرو شده و محبوبت اش به شدت کاهش یافته که باید با مانورهای گوناگون آن را بازسازی و باز یابی کند.
ایران و رئیسی نه تنها با تحریم های فلج کننده روبروست و هیچگونه محبوبیتی در درون کشور ندارد و در انزوای کامل جهانی قرار دارد و تلاش می ورزد با کمک فدراسیون روسیه به سازمان شانگهای و گروه بریکس بپیوندد، تا اندازه ای موقعیت خود را تثبیت کند، از آن رو شدیدا به اینگونه نشست ها نیاز دارد، ولی می توان گفت که آنها نشستند و گفتند و برخاستند و دستآورد مهمی بجا نگذاشتند زیرا هر سه کشور ساز خود را می زنند و هر کدام منافع خود را دارند، ایران و فدراسیون روسیه در صدور انرژی رقیب هم محسوب می شوند ولی در مخالفت با نظم کنونی جهان مشترک حرکت می کنند، از نظر نظامی هم به هم نزدیکتر می شوند و همسویی استراتژیک دارند تا جائیکه «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی کاخ سفید در هفته گذشته اعلام کرد که روسیه می خواهد از ایران پهپادهای پیشرفته بخرد و در جنگ اوکراین از آنها استفاده کند که این پای ایران را به جنگ اوکراین باز می کند، در آن سو اوکراین از پهپاد های «بایراک دار» ترکیه در جنگ استفاده می کند و در موضوع سوریه هم در برخی موارد این سه کشور در مقابل هم قرار دارند، از آن رو شانس توافق سه طرف بسیار اندک است و گذر زمان آن را نشان خواهد داد….
دکتر محمد حسین یحیایی
