ماورینا . ا . س

ترجمه از: رحیم کاکایی

نویسندگان عرب سده‌های نهم و دهم درباره تسخیر دهستان توسط اعراب
دهستان در دوره سده میانه مرکز بزرگ اقتصادی،‌ تجاری- صنعتی و فرهنگی واحه مصریان در جنوب غربی ترکمنستان که در سده‌های میانه در منابع کتبی بعنوان«رباط دهستان» نامیده می‌شد بود( آتا غارریف.1986،3). دهستان، به عقیده و.ماسون- اتیمولوژی عامیانه‌ای است که از نام باستانی و کهن منطقه داهیستان («کشور داها») [قوم داها .مترجم] سرچشمه می‌گیرد، که به مرور زمان فراموش شده است(ماسون1954،4). احتمالا در سده میانه واژه «دهستان» معنی ناحیه و منطقه‌ای روستایی را داشت که چندین دهکده را بهم پیوند می‌داد. این حدس و گمان در چگونگی اسکان واحه مصریان بازتاب پیدا می کند که روستاهای متعددی پیرامون دهستان متمرکز شده بودند که شهر مرکزی آن همنام استان بود. لازم به ذکر است که علاوه بر دهستان بیشتر شهرهای سده‌های میانه جنوب ترکمنستان جزو منطقه خراسان بودند که همچنین شامل تعدادی از مناطق شمال شرقی ایران و شمال غربی افغانستان بود (آتاغارریف 1986،3). در منابع عربی و ایرانی بارها به شهر دهستان از دوران تسلط اعراب اشاره می شود. بیشتر آثار نویسندگان دهستان بعنوان «ولایت روستاک» در منطقه جورجان قید می شود(روستاک در خراسان و آسیای میانه در سده های هفت و یازده به مجموعه ای از روستاها، که واحد اداری معینی را تشکیل می داد نامیده می شد) (1). جورجان(گورگان، گورگِن) منطقه و دیرتر شهری در کنار رودخانه‌ای به‌ همین نام است، که ناحیه رود اترک – دهستان جزو آن بود (میت1939،63). مقاله کنونی به تحلیل داده‌هایی که حاوی تالیفات نویسندگان عرب سده‌های نهم و دهم البلاذری، طبری، یعقوبی در باره دهستان سده میانه در دوران تسلط اعراب در سده‌های هفتم و هشتم میلادی است اختصاص دارد. این امر امکان بازنگری دوباره اوضاع سیاسی در منطقه در دوره مورد بحث را می‌دهد.اطلاعات مهم درباره دهستان در تالیفات یکی از برجسته ترین مورخان عرب ایرانی الاصل، احمد ابن یحیی ابن جابر البلاذری(وفات 892 میلادی) بنام«کتاب فتوح البلدان»(«کتاب فتوحات کشورها») که تاریخ لشگرکشی‌های نظامی اعراب را شرح می‌دهد ارائه می‌شوند: فتح سوریه، الجزیره(بین‌النهرین علیا)، ارمنستان، مصر، مغرب، اسپانیا،عراق واستان‌های ایران ساسانی توسط مسلمانان است. فتح هر منطقه بزرگ در فصلی جداگانه اختصاص داده شده که در آن تشریح مطالب در تناوب تاریخی- از نخستین لشگرکشی‌های مسلمانان تا تابعیت نهایی ولایات ارائه می‌شود. ویژگی تشریح مطالب نزد البلاذری در آن بود که مورخ تقریبا همیشه به چگونگی مناطق تحت فرمان اشاره می‌کند و اگر تابعیت بدون زور اسلحه اعمال می شد شرایط پیمان صلح را نقل می کرد [ کولسنیکف 1982،33]. در«کتاب فتوحات کشورها» البلاذری از تالیفات مورخان نسل قدیم: محمد ابن سعد، المدنی، الکوفی، قاسم ابن سلم الکلبی و دیگران استفاده می‌کند. در یکی از آخرین فصلها نویسنده اطلاعاتی درباره فتح خراسان می‌دهد. در توصیف فتح جورجان (گورگان،گورگن)توسط اعراب نویسنده گزارش می‌دهد که در زمامداری سلیمان ابن عبدالملک ابن مروان خلیفه امویان (717-715)، یزید ابن المهلب ابن ابو صفره العزدی به حاکم عراق منصوب شد. یزید فرمانده‌ای مشهور در خدمت خلفای اموی بود. به گواهی البلاذری، سلیمان او را در رابطه با«انحراف از راه راست» و«مقاومت در برابر سلیمان» توسط فرماندار خراسان قتیبه ابن مسلم باهلی (715-704) رهسپار خراسان می‌کند. اعزام نیرو مرتبط بود به اینکه قتیبه در فرغانه توسط نیروهای شورشی کشته شده بود (البلاذری1939،63). آنطورکه البلاذری گزارش می‌دهد در زمان لشگرکشی به خراسان «سول تورک» راه یزید را می بندد و یزید به سلیمان برای اجازه یورش به سول مراجعه می‌کند. پس از کسب چنین اجازه‌ای یزید به گیلان و ساری(در تبرستان) یورش می‌برد [البلاذری 1939،63]. پس از آن یزید به دهستان‌(خرابه‌های شهر قدیمی مشهد مصریان کنونی) نزدیک می‌شود که در آن سول مستقر بود و آنرا محاصره می‌کند. براساس اطلاعات مورخ، یزید نیروی عظیمی را «ازمردمان شهرهای سوریه و خراسان» با خود آورد (البلاذری1939،64). منظوراز«مردمان شهرهای سوریه و خراسان» واحدهای مسلح از کوفه و بصره و همچنین واحدهای عربی واقع در سوریه و خراسان بود و از جمله به عقیده آ.یاکوبسکی در آنجا شمار قابل توجهی از بزرگ زادگان و خبرگان شناخته شده ایران از خراسان و ری وجود داشتند (مقالات…1954،17). سول دفاع از شهر را سازماندهی می‌کند:« مردم دهستان بهمراه او با یزید جنگیدند؛ یزید مجبور شد محاصره را تشدید کند و تحویل آذوقه به شهر را قطع کرد (البلاذری 1939،64). البلاذری گزارش می‌دهد که سول سفیری را نزد یزید فرستاد و«از او درخواست صلح کرد به آنکه وی به خود او و به اموال و خانواده او امان دهد آنگاه شهر و مردم آن و همه چیزهایی که درآن است را به او تحویل دهد» (البلاذری 1939،64). آنطورکه البلاذری گواهی می‌دهد یزید شرایط موافقتنامه صلح را پذیرفت و همه امور را مطابق نظر سول انجام داد. پس از آنکه شهر تسلیم شد، یزید 14000 تن ازترکان را به هلاکت رساند و فرماندارخود را در دهستان برگمارد. البلاذری از منابع مختلفی برای تشریح این رویدادها استفاده کرده است – از این رو وی روایتهای گوناگونی از آنچه رخ داده ارائه می‌دهد، ازجمله گزارشی را می‌دهد که پیشتر از زبان عباس ابن هشام کلبی(البلاذری1939،63) گفته شد بود و به گفته «ابوعُبیده معمرابن المثنی» چنین برمی آید که سول کشته شده بود. علی رغم روایات متناقض از پایان این منازعات مسلحانه البلاذری عقیده خود را در مورد این جریان بیان می‌کند که روایت نخستین را که به عقیده او«قابل اعتماد تر است» تقویت می‌کند(البلاذری1939،64). در دنباله البلاذری گزارش می‌دهد که پس از تسخیر دهستان یزید وارد جورجان(گورگان،گورگن) شد و مردم این شهر با باج و خراج او روبرو شدند(البلاذری 1939،64). خراج در دویست هزار درهم ایرانی توسط سعید بن العاص، عضو قبیله امویان و حاکم کوفه تعیین شد که در سال 650 به تبرستان یورش برده بود و با شاه جورجان به شرط پرداخت خراج تعیین شده در بالا پیمان صلح بست (البلاذری1939،64). خراج یزید تامین شد، او شاه جورجان را پذیرفت و سپس جورجان(گورگان،گورگن) را ترک کرد، ظاهرا به مرو رفت و زمستان را در آنجا ماند و بعدا به جورجان با نیروی 120000 نفر از مردم سوریه، الجزیره، شهرهای بصره و کوفه و خراسان حمله کرد (البلاذری 1939،64). ضمن بازگشت دوباره برای تسخیر جورجان البلاذری گواه یکی از مولفان خود المدنی را بازگو می‌کند و تذکر می دهد که پس از آن یزید زمستان وارد خراسان شد و سپس به جورجان(گورگان،گورگن) یورش برد. درتوصیف جرجان (گورگان،گورگن)گزارشگر البلاذری سفری در تاریخ این شهر انجام داده، اطلاع می دهد«که در آن دیواری از آجرهای پخته بود (بارتولد 1965،34) که ساکنان دربرابر ترکان محافظت می شدند و یک سر پایانی آن تا دریا می رفت. آنطورکه گزارشگر البلاذری گزارش می‌دهد «ترکان آن دیوار را بتصرف خود در آوردند و آنرا بنام شاه خود سول نامیدند» (البلاذری1939،64). سپس البلاذری دوباره به رویدادهای جورجان (گورگان،گورگن) باز می‌گردد و می‌نویسد که پس از اینکه یزید وارد این شهر شد متوجه شد که سول در البُخیره توقف کرده است(جایی که بعدها شهرک دیهیستان یا دیهیستان- سور قرارداشت و احتمالا در شبه جزیره حسنقلی است). محاصره‌ی البُخیره آغاز می‌شود که طی آن نبرد بین نیروهای یزید و مدافعان شهر چندین بار صورت می گیرد. پس از شش ماه محاصره سول به شرط حفظ زندگی و مال و اموال او و 300 نفر از خانواده‌اش در خواست صلح می‌کند. سول البُخیر را « با همه آنچه که در آن است» به یزید واگذار می‌کند(البلاذری1939،64). یزید دوباره زندگی سول را حفظ می کند، با او پیمان صلح بسته و به تبرستان عزیمت می‌کند و در دهستان و بیسان عبدالله ابن معمر ال یشکوری را بعنوان حاکم با 4000 نیرو می گذارد (البلاذری 1939 ،64). در تبرستان نیروهایی که توسط یزید به رهبری پسر و برادرش فرستاده شده بود، توسط «اسپهبد»فرمانروای موروثی تبرستان درهم کوبیده می‌شود.«اسپهبد» که خود«فرمانده نیروهای نظامی»است دردوران ساسانیان لقب حاکمان مناطق بزرگ ایران را تعیین می‌کرد. به گزارش البلاذری«اسپهبد» حاکم جورجان (گورگان،گورگن)را همچنین به سرکوب کردن اعرابی که توسط یزید در منطقه برگزیده شده اند، فراخواند(البلاذری1939،64). در پاسخ به این فراخوان مرزبان(دردوران ساسانیان در سده های سوم – هفتم فرماندهان و حاکمان مناطق، بویژه مرزی را چنین می نامیدند.مترجم) حاکم ال یشکوری نماینده یزید را کشت. یزید حکومت خود را در تبرستان برقرار می‌کند و سپس دوباره به جورجان (گورگان،گورگن)می رود تا ساکنان این شهر را بخاطر نافرمانی آنها مجازات کند. در نتیجه این لشگرکشی جورجان (گورگان،گورگن) عاقبت توسط اعراب فتح شد. در طول هفت ماه نیروی یزید به رهبری فرمانده جاحم ابن زهر الجوفی قلعه وجه را در محاصره نگه داشتند و پس از اشغال آن همه کسانی را که زنده مانده بودند بطرف رودخانه بردند و تا زمانی که «خون رودخانه را پر نکرده بود و از جریان نایستاده بود کشتند»(البلذری1939،65). البلاذری باز یک روایت دیگر را از تسخیر نهایی جورجان (گورگان،گورگن)ارائه می‌دهد. طبق این روایت جاحم ابن ذهر وارد شهر شد، مردم که انتظار حمله نداشتند، با آنها بصورت وحشیانه برخورد شد. یزید جاحم را بعنوان حاکم جورجان (گورگان، گورگن)منصوب کرد و جزیه (نوعی مالیات سرانه اسلامی از مردم کشور فتح شده غیر مسلمانان یا اهل ذمه که درپناه حکومت اسلامی قرار می‌گیرند گرفته می‌شود.مترجم) و خراج(مالیات زمین) بر ساکنان آنجا بست و«حکمرانی او برای مردم بسیار سنگین و وحشت انگیز شد» (البلاذری1939،6 5). بدین ترتیب در روایت البلاذری تسخیر جورجان(گورگان،گورگن) توسط اعراب پایان می‌یابد. یکی از مهمترین منابعی که دوران لشگرکشی‌های استیلاگرانه اعراب در قلمرو ترکمنها را روشن می‌کند « تاریخ الرسل و‌الملوک- تاریخ پیامبران و شاهان» اثر مورخ و عالم سده‌های نهم- ربع نخست سده دهم طبری است. طبری در اثر خود همه روایات رویدادهای قابل دستیابی را که امکان آشکار شدن تنوع سنت نقل کنندگان شفاهی را می‌دهد، ذکر می کند. طبری براساس تذکر درست آ.کولسنیکف، آخرین کسی در ردیف مورخان سنت گرا بود که با نکته سنجی نسل گزارشگران را نام برد و از کامل بودن اسناد مواظبت کرد (کولسنیکف1982،23). منبع اصلی طبری در تاریخ نخستین خلافت سیف ابن عمر السعدی التامیمی(از مورخان اوایل اسلام.مترجم)، مورخ عرب از کوفه بود و همچنین طبری بارها به اطلاعات هاشم ابن الکلبی،مدائنی، واقدی، ابن اسحاق و دیگران مراجعه کرده است. برای سیف ابن عمر و گزارشگران او جابجایی کرنولوژی رویدادها طبیعی است: بسیاری از آنچه که در سوریه و ایران اتفاق می افتند را او تاریخ می گذارد یک – دو سال پیش از حجازی‌ها. آ.کولسنیکف ناسازگاری این تفاوتها را بین سنتهای شفاهی روایات مدینه گرایان و کوفی گرایان توضیح می‌دهد (کولسنیکف1982،26). [منظور تفاوت بین مکتب تاریخ نگاری مدینه و تاریخ نگاری کوفی است.مترجم]. طبری روایات زمانهای گوناگون با سال مشخص هجری را درج و بدین ترتیب نقطه نظر خود را برای زمان رویدادها بیان می‌کند. این ویژگی او هنگام توصیف رویدادها در خراسان و جورجان (گورگان،گورگن)آشکارتر بروز می‌کند. مؤلف در اثرخود از نخستین تلاشهای اعراب برای تسخیر سرزمینهای خزر اطلاعانی می‌دهد. نخستین یاد آوری از لشگرکشی اعراب به جورجان(گورگان،گورگن) و دهستان از آن او است. طبری گزارش می‌دهد که سوید ابن مقرن فرمانده عرب که در بسطان اردو زده بود وارد مکاتبه با رزبان سول شاه جورجان(گورگان،گورگن) شد و بسطان را محاصره کرد. مذاکرات با توافق صلح پایان یافت.آنگونه که طبری گزارش می‌‌دهد رزبان سول به پیشوازسوید بن مقرن پیش از آنکه او وارد جورجان(گورگان،گورگن) شود،می‌آید. رزبان سول بهمراه نیروی سوید به جورجان(گورگان،گورگن) بازمی‌گردد، سوید اردو زده و منتظر می‌شود تا خراج‌ها را وصول کنند. هم مناطق مرزی نامگذاری شدند و هم او محافظت از آنها را به ترکان دهستان وا گذاشت(طبری1939،86 ). پس از این امر قرارداد صلح امضاء شد. براساس قرارداد ساکنان دهستان و جورجان موظف به پرداخت جزیه شدند و کسانی که خدمت نظامی می‌کردند از پرداخت جزیه معاف می‌شدند.علاوه بر این وظایف راهنمایی سیاحان، نشان دادن علایق دوستی، پناه دادن این سیاحان به عهده مردم گذاشته شد. متن معاهده در حضور چندین عرب تایید شد، زیر متن معاهده تاریخ سال 639 تعیین شد. تاریخ این خبر نزد طبری حدود سال 643-642 است و از آن سیف ابن عمر است که آنرا حدود سال 639 درج کرد. طبری ضمن بازگویی و ارائه این خبر به آن اعتماد ندارد، از این رو تاریخ آنرا نه تنها حدود سال 643 درج می‌کند، بلکه تذکر می‌دهد که تسخیر جورجان (گورگان،گورگن) در سال 650 – در زمان عثمان- روی داده است (طبری1939،87). آ.کولسنیکف ضمن پژوهش لشگرکشی‌های اعراب به قلمرو ایران، به نتیجه می‌رسد که تهاجم اعراب به مناطق خزر نمی‌توانست پیش ازسال 643 هنگامیکه معاهده صلح بین مردم تبرستان و اعراب بسته شد، رخ داده باشد(کولسنیکف1982،119، 118). لشگرکشی بعدی علیه مردم جورجان (گورگان،گورگن) را طبری حدود سال 650 درج می‌کند. این لشگرکشی را حاکم و فرماندار بنی امیه ای کوفی سعید ابن ال عاص بعهده داشت. در آغاز ال عاص در سال 650 رهبری لشگرکشی علیه مردم تبرستان را برعهده گرفت. هنگامیکه او به جورجان نزدیک شد ساکنان پیمان صلح را با او با شرایط پرداخت 200 هزار درهم بستند.سپس ال عاص شهر طمیس(2) را محاصره کرد. طبری تاکید می کند که این شهر در کرانه ساحل دریا در سرحدات جورجان(گورگان،گورگن) قرار داشت. تسخیر شهر طمیس در یک مبارزه بی رحمانه وسخت روی داد و ساکنان سرسختانه جنگیدند و ال عاص مجبور شد وعده حفظ زندگی مردم در صورت تسلیم شدن قلعه را بدهد. به گفته طبری فرمانده وعده داد که« یک تن آنان نخواهد کشت»،اما پس از اینکه مردم در دروازه را باز کردند«بغیر از یک نفر همه آنها را قتل عام کرد، و هرآنچه را که در قلعه بود به تصرف خود در آورد »(طبری1939،91). طبری چندین بار به مسئله عدم پرداخت مبلغ معاهده توسط ساکنان جورجان(گورگان،گورگن) مراجعه می کند. مورخ توضیح میدهد که لیکن قرارداد از طرف ایرانیان برهم خورد و آنان از دادن خراج سرباز زدند. طبری می نویسد کسی نبود که ضمن پیمودن از راه خراسان به جانب قومس(کومش،کومس.محدوده امروز استان سمنان.از گرمسار تا بیرجند.ویکیپدیا.مترجم)، از ساکنان جورجان ترس و وحشت نداشته باشد. نخستین کسی که توفیق یافت به خراسان از طریق قومس راه باز کند قتیبه ابن مسلم بود که به حاکم خراسان منصوب شده بود(715-704)[طبری1939،91]. بدین ترتیب از این گزارش طبری برمی آید که پس از فتح ال عاص، ساکنان جورجان(گورگان،گورگن) و دهستان کم و بیش طی بیش از نیم سده با آرامش زندگی کردند. طبق معاهده ا‌‌ی‌که به امضاء ال عاص رسیده بود ساکنان جورجان(گورگان،گورگن) و دهستان به گفته طبری،گاهی 100 هزار،گاهی 200 هزار، گاهی 300 هزارخراج می‌پرداختند و گاهی اوقات بکلی از پرداخت آن امتناع می‌کردند(طبری1939،92). بعد از مدتی ساکنان جورجان(گورگان،گورگن) توافق را شکستند و «خراج را پرداخت نکردند» و این چنین تا زمان حمله یزید ابن مهلب ادامه یافت (طبری1939 ،92). در فصول پایانی درباره فتح جورجان (گورگان،گورگن) طبری کمی جلوتر می رود و گزارش می‌دهد که هنگامیکه یزید به کشور تجاوز کرد هیچکس نتوانست با او در قدرت رقابت کند. پس از آنکه وی پیمان صلح با سول بست و البخیره و دهستان را تسخیر کرد، همچنین پیمان صلح را با ساکنان جورجان(گورگان،گورگن) با شرایط پیمان آنها با سعید ابن ال عاص امضاء کرد(طبری1939،9). طبری در کتاب خود بنام « تاریخ پیامبران وشاهان» به حد کافی به تفصیل به فتح نهایی جورجان (گورگان،گورگن) در سال 716 توسط یزید ابن المهلب درنگ می‌کند. این داستان در خطوط کلی آن جریان تسخیری که توسط البلاذری تشریح شده است را تکرار می‌کند، چرا که ظاهرا هر دوی آنها از منابع واحدی استفاده کرده‌اند. تا آنجا که به طبری مربوط می‌شود وی مفصل تر جریان حوادث را شرح می‌دهد. ازجمله مورخ می نویسد که یزید پس از اینکه به خراسان وارد شد، بعد از سه یا چهار ماه پسر خود مهلد را جهت اداره خراسان گذاشت و وارد دهستان شد، که ساکنان آن به یکی از ملیتهای ترک تعلق داشتند. لشگر یزید صد هزار سربازداشت. مبارزه شدید و بی رحمانه بود و تنها هنگامیکه یزید بطورکامل رساندن آذوقه را قطع کرد، موفق شد شهر را تصرف کند(طبری 1939 ،107). طبری همچنین شرایط پیمان صلح امضاء شده با سول و رعیتهای دهستان، که طبق آن وی مصونیت سول، خانواده و دارایی او را تضمین می‌کند نقل می‌کند. یزید پس از ورود به قلعه شرایط پیمان صلح را بجا آورد. شمار زیادی از سرداران شهر را اسیر گرفت و آنگونه که طبری اشاره می‌کند« 14000 هزار اسیر ترک را قتل عام کرد و درباره این رویداد به خلیفه سلیمان ابن عبدالملک نیز گزارش نوشت (طبری1939، 107). طبری بسیار مفصل دوباره روی تسخیر دهستان و اشغال البحیره که در آن در نشیب و فرازهای مبارزه بین سول و یزید، موضع سول تحکیم یافته بود درنگ می‌کند. طبری ترفندی را که یزید برای آنکه با فریب سول را از جورجان (گورگان،گورگن)که توسط آنها بتصرف در آمده بیرون بیآورد و وی را وادارد که در البحیره بماند توصیف می‌کند. پس از اینکه سول البحیره را گرفت، یزید آنرا محاصره کرد.« طبری می‌نویسد، ترکها ضمن یورش و نبرد در محاصره باقی ماندند، سپس به قلعه خود باز گشتند به مدت شش ماه آبی برای نوشیدن نداشتند، و در شنزارها ماندند. بین آنها بیماری بعلت استفاده از آب شور شدت یافت و مرگ بین آنها بیداد می‌کرد(طبری1939،107). سول که در موقعیت دشواری قرار گرفته بود مجبور شد درخواست صلح از یزید کند و البحیره را تحویل دهد. پس از انعقاد صلح با سول یزید دوباره جورجان (گورگان،گورگن)را تسخیر کرد، زیرا ساکنان این شهر به لشگر او حمله کردند و پیمان را نقض کردند(طبری1939،110). طبری در اثر خود اطلاعاتی درباره نه تنها تاریخ سیاسی دهستان در سده های هفتم و هشتم می‌دهد، بلکه همچنین اطلاعاتی از جغرافیای سیاسی این ناحیه، درباره رابطه بین حاکمان ترک دهستان و مرزبان جورجان و غیره ارائه می‌دهد (طبری1939 ،111-110). بدین ترتیب در سال 716 تسخیر واحه ثروتمند دهستان که نقش مهمی در روابط دوجانبه با مناطق شمال شرقی ایران بازی می‌کرد بپایان می‌رسد. ویژگی این منطقه سکونت توده‌های بزرگ مردم ترک در قلمرو دهستان بود که بعدها نقش با اهمیتی در ملیت مردم ترکمن بازی کردند. نویسندگان عرب در آثار خود بدون شک اطلاعاتی نه تنها از تاریخ سیاسی دهستان سده‌های هفتم- هشتم، بلکه همچنین اطلاعاتی از جغرافیای سیاسی منطقه و بسیاری مسائل دیگر ارائه می‌دهند. بعنوان نمونه که برای تاریخ منطقه مورد نظر بسیار مهم است اثر مورخ و جغرافی دان عرب ال یعقوبی(وفات 897)« کتاب البلدان(«کتاب کشورها») است که حاوی توصیف مناطق خلافت، مسیر سفرها است و به مسافت بین شهرها اشاره شده و مبالغ درآمد مالیاتها در این مناطق ارائه می‌شوند. الیعقوبی اطلاعاتی در مورد حاکمان خراسان دوران تسخیر عربها، درباره اوضاع کلی سیاسی در این منطقه، درباره رابطه حاکمان خراسان با حاکمان مناطق همجوار جورجان، تبرستان، دهستان و غیره می‌دهد؛ از ترکانی که در قلمرو دهستان در پایان سده ششم، یعنی تا تسخیر اعراب زندگی می‌کردند سخن بمیان می آورد (الیغقوبی1939،85-78). به نوبه خود اثر البلاذری علاوه بر اطلاعاتی از رویدادهای سیاسی در این منطقه، حاوی یادآوری بسیار پیشتر اوغوزها در منابع شرقی است. البلاذری می‌نویسد:« عبدالله ابن طاهر پسر خود طاهر ابن عبدالله را برای یورش به کشور اوغوزها فرستاد و او جاهایی را که عقل هیچکس به آنجا نمی رسید تسخیر کرد»(البلاذری1939،78). ” کشور اوغوزها” را ب. بارتولد و آ.یاکوبووسکی به دهستان محدود می‌کنند. به نظر این نویسندگان همانا عبدالله ابن طاهر(844-830) پسر خود را در لشگرکشی علیه اوغوزها به اینجا اعزام کرد، اما اینکه چه زمانی و چگونه اوغوزها در این منطقه ظاهر شدند، اشارات البلاذری نامعلوم است. (بارتولد1965،16؛مقالات… 1954،6). داده‌های مولفان مسلمان عرب سده‌های نهم – دهم، هم دوران تسخیر اعراب بر قلمرو دهستان وهم جنبه‌های دیگر تاریخ مربوط به این منطقه را روشن می‌کند و برای شناخت چه تاریخ سیاسی، اجتماعی اقتصادی وچه تاریخ اتنیکی سده‌های هفتم وهشتم جنوب غربی ترکمنستان فوق العاده مهم هستند.
————–

1- روستاک، در خراسان این واژه به معنی روستا، ناحیه، قصبه، شهر، شهرک، ده است. بارتولد به اصطلاح روستا اشاره می‌کند. نزد نویسندگان عرب زبان روستاک اطلاق می‌شد و به معنی مجموعه ای از روستا و ده بود. ویکیپدیا.مترجم 2- یا تمیشه نام یکی از شهرهای قدیمی در شرق تبرستان بوده است.این شهر که در مرزهای شرقی تبرستان و سرحد گرگان واقع بود با ساری شانزده فرسخ فاصله داشت.این شهردرمنابع سده‌های نخستین اسلامی به شکلهای طمیس،طمیشه،طمیسه و تمیشه آمده است. ویکیپدیا.مترجم.

منابع
– البلاذری.کتاب فتوح البلدان.1939.ج.یکم. – الیعقوبی.کتاب البلدان1939.ج.یکم. – آتاغارریف.ی. دهستلن سده میانه.لنینگراد1986. – طبری.تاریخ الرسل و الملوک 1939.ج.یکم. – بارتولد و.و. جغرافیای تاریخی ایران.ج.هفتم1971. بارتولد و.و. تاریخ آبیاری ترکستان.1965،ج.سوم – بارتولد و.و. آغاز خلافت و فرهنگ عربی.1966.ج.ششم. – بارتولد و.و. مقالات تاریخ مردم ترکمن.1963.ج.یکم. – تاریخ ترکمنستان شوروی.عشق آباد1957.ج.یک.ص.492. – کولسنیکف آ.ای.تسخیر ایران توسط اعراب.1982. – ماسون و.م. فرهنگ باستانی دهستان.خلاصه رساله علمی نامزد علوم تاریخ.مطالبی درباره تاریخ ترکمن و ترکمنها سده های هفتم. – پانزدهم.منابع عربی و ایرانی – زیر نظر س.ل.ولین،آ.آ. رماسکوویچ ،آ.یو. یاکوبسکی 1939.ج.یک.ص.612. – مقالاتی از تاریخ ملت ترکمن و ترکمنستان در سده های هشتم – نوزدهم.عشق آباد 1954.ص.403. – پیگولوسکی ن.و.، یاکووبسکی آ.یو.، پتروشووسکی ای.پ.، استرویف ل.و.،بلنیتسکی آ.م. تاریخ ایران از دوران باستان تا سده هیجده.1958. – یاکوبسکی آ.یو. مسائل ملیت ترکمن در سده های هشتم- نوزدهم.عشق آباد 1954.ص.3-12. – یاکوبووسکیآ.یو. ترکمنها در دوران استیلای عربها \\ مقالاتی از ملت ترکمن و ترکمنستان در سده های هشتم – نوزدهم.عشق آباد 1954.ص.19-12.