ضرورت تاریخی
بعد از سقوط دیکتاتوری رضا شاه مردم ایران سکوت ٢٠ سال را در هم شکستند. اولین بار بعد از انقلاب مشروطیت سازمانهای سیاسی در صحنه سیاست ایران حضور پیدا کردند. حضور ارتش متفقین درایران شرایط را برای آزادی های دمکراتیک فراهم کرده بود. سازمانهای چپ در سراسر ایران بویژه در شمال و شمال غربی ایران (آذربایجان) گسترش یافت. آذربایجان و شمال ایران یگانه منطقه ای بودند که در آن به جز حزب توده ایران تشکیلات دیگری وجود نداشت. آذربایجان همیشه در مبارزه برای آزادی و دمکراسی پیش گام بوده است. مردم آذربایجان پیرامون حزب توده ایران گرد آمدند. بدین طریق آذربایجان به یک منطقه انقلابی تبدیل شد. مبارزه علیه اربابان و ستم ژاندارمها توسعه یافت. در زد و خوردها میان دهقانان و اربابان بسیاری از مبارزین جان خود را از دست دادند. این مبارزه مردم آذربایجان را آب دیده نمود. آینده نزدیک نشان داد که آذربایجان در جبهۀ مقدم آزادیخواهان ایران قرار دارد..
نیروهای متفقین رضاشاه را از قدرت خلع ید کردند. بدین طریق شرایط برای آزادیهای دمکراتیک را به ایران باز گشت. اما حکومت ارتجاعی و آزادی کش در جای خود باقی ماند. پشت سر این حکومت، دولت های بریتانیا و آمریکا که در ایران حضور نظامی داشتند قرار گرفتند. بدین سبب بود که این دو کشور میخواستند نیروهای خود را قبل از موعد مقرر بیرون ببرند، تا بدین وسیله حکومت دست نشانده آنها بتواند دیکتاتوری دوران رضا شاه را دوباره احیا کند. در چنین شرایطی ضرورت پیدایش یک نهضت مردمی در آذربایجان محسوس بود. برای این که آذربایجان مبارزه ضد دیکتاتوری را بر دوش بکشد، تشکیل سازمانی لازم بود که مردم را برای مبارزه در این راه سازماندهی کند. این سازمان نام فرقه دمکرات آذربایجان، به خود گرفت. سازمانی که پایۀ طبقاتی وسیع داشت و می با یست همه ساکنین آذربایجان، صرف نظر از ملیت و زبان در این سازمان ملی گرد هم آیند وهمه شهروندان را در راه آرمانهای آزادی و دمکراسی متشکل کند.
آماده کردن برنامه این سازمان ضرورت داشت. و این برنامه توسط پیشه وری تهیه شد. در روز دوازدهم شهریور ١٣٢٤ (٣ سپتا مبر ١٩٤٥) به دو زبان آذربایجانی و فارسی منتشر شد. در بیانیه ١٢ شهریور ضرورت کسب خود مختاری آذربایجان با دلایل کافی و محکم ثابت شده و تحصیل خود مختاری بوسیله انجمن ایالتی پیش بینی شده است. متن خلاصه شده ١٢ماده ای بیانیه در اختیار خوانندگان قرار می گیرد:
١- ضمن حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران، باید به موازات آن برای خلق آذربایجان آزادی داخلی و خود مختاری مدنی داده شود که بتواند در راه احیای فرهنگ خود و آبادانی آذربایجان و هم سو با حفظ قوانین عادلانه مملکت سرنوشت خود را تعیین کند…
٢- برای اجرای همین منظور بالفور انتخاب انجمنهای ایالتی و ولایتی برگذار و شروع بکار خواهد کرد.
٣- در مدارس آذربایجان تا کلاس سوم بزبان آذربایجانی تدریس و از کلاس سوم به بعد در کنار زبان آذربایجانی، زبان فارسی نیز تدریس خواهد شد…
٤- فرقه دمکرات آذربایجان در خصوص گسترش صنایع و کارخانه ها تلاش نموده و سعی خواهد کرد. کارخانه های موجود تکمیل و از این طریق به رفع مشکل بیکاری پرداخته و در گسترش صنایع دستی و ماشینی وسائلی را بوجود خواهد آورد…
٥- گسترش تجارت از مسائل لازم و جدی فرقه دمکرات محسوب می شود. انسداد راه ها تا امروز موجب پایمال شدن ثروتهای خرده مالکیتی روستایان و بازاریان سبب اختلاس… آنان شده است. برای جلوگیری از این کار فرقه دمکرات در پی یافتن راه هائی از جمله بازارهای خارجی برای فروش امتعه آذربایجان با استفاده از راه های ترانزیت می باشد…
٦- یکی دیگر از هدف های اصلی فرقه دمکرات آباد کردن شهرهای آذربایجان است. به همین زودی قانون انجمن های شهر تغییر خواهد یافت… به خصوص تأمین آب آشامیدنی مردم شهر تبریز از مسائل فوری و جاری فرقه دمکرات آذربایجان می باشد.
٧- بنیان گذاران فرقه دمکرات به خوبی میدانند که نیروی ثروت آفرین و توان اقتصادی در بازوی روستایان نهفته است… فرقه سعی خواهد کرد که به منظور تامین نیازهای روستایان قدمهای اساسی بر دارد. تعیین حدود معقول در پرداخت های رعایا به اربابها و جلوگیری از مالیاتهای غیری قانونی… از وظایف مبرم و فوری فرقه دمکرات است… املاک خالصه و زمین هائی که اربابان آنها متواری شده اند… در صورتیکی که این زمین داران بزودی به آذربایجان مراجعت نکنند و بر اساسی موازین قانونی فرقه، در اختیار روستایان گذشته خواهد شد… فرقه تلاش خواهد کرد تا نیازهای روستایان و کشاورزان به ابزارهای کشاورزی و زمین را مستقیمأ و سریع مرتفع نماید.
٨- یکی دیگر از مهم ترین وظایف فرقه دمکرات مبارزه بر علیه بیکاری است. خطر بیکاری از هم اکنون بطور جدی خود نمائی میکند… از طرف دولت مرکزی و مقامات محلی آنها هیچ اقدامی در این زمینه انجام نگرفته است… فرقه مجدانه می کوشد که این خطر مهار شود…
٩- فرقه دمکرات خواهد کوشید تا آذربایجان متناسب با نفوس حق انتخاب نماینده داشته باشد. در این صورت نمایندگان آذربایجان تقریبأ یک سوم کل نمایندگان مجلس را تشکیل خواهد داد… انتخابات باید در سراسر ایران (بشکل آزاد) همزمان برگذار و کم ترین زمان ممکن تمام شود.
١٠- فرقه دمکرات آذربایجان با کارکنانی که خود را در جمع ادارات جا داده و به گرفتن رشوه و عمل اختلاس مشغولند مبارزه خواهد کرد و از کار کنان صادق قدردانی به عمل خواهد آورد. مخصوصأ تلاش خواهد کرد تا در آمد آنها را طوری تنظیم کند که ایشان نیاز به دزدی و خیانت نداشته باشند… یک زندگی آبرومند برای خود فراهم کنند.
١١- فرقه دمکرات سعی خواهد کرد بیشتر از نصف مالیات های مستقیم صرف احتیاجات خود آذربایجان بشود. و از میزان مالیات های غیره مستقیم به میزان قابل توجهی کاسته شود.
١٢- فرقه دمکرات آذربایجان خواهان دوستی با تمام دولت ها به خصوص دول متفق می باشد و به این روند تداوم خواهد بخشید.
در پایان این بیانیه گفته می شود اینها هدف های بنیادین بنیانگذاران دمکرات هستند. ما امیدواریم هر یک از وطنپرستان آذربایجان چه در داخل آذربایجان یا بیرون از آذربایجان در رسیدن به این هدف مقدس با ما هم صدا و متحد شوند.
زنده باد آذربایجان دمکرات.
زنده باد ایران مستقل و آزاد.
