در این دوران و شرایط حساس ، خطیر و سرنوشت ساز میهنمان با چندین دهه بمباران تبلیغات آریا مهری و نیروهای واپسگرا برای وارونه جلوه دادن روند تاریخ معاصر ایران ، دگرگون نمایاندن واقعیتها و رویدادهای تاریخی بسیاری حقایق از دید مردم میهنمان پنهان نگه داشته شده ((رمان تاریخی اشک سبلان)) از کتابهایی است که ضرورت خواندن و دقت و تأمل بر مطالب مطروحه ی آن نیازی ست انکارناپذیر. دراین کتاب که آن را نشر دنیای نو در 1269 صفحه منتشر کرده است ، رویدادهای تاریخی کشورمان از سال1324 تا 1357 به روشی هنری – تخیلی، برگرفته از واقعیت های اجتماعی آن دوران بازگو می شود . در کتاب آموختنی های فراوان تاریخی- هنری می توان یافت که با قلمی جذاب و گیرا ساخته و پرداخته گشته است .
مردم آذربایجان در سال 1324 در یک جوشش تاریخی با قیامی پر شکوه علیه مظالم اجتماعی و اقتصادی وحشتناکی که تحت سیطره حکومت ارتجاعی شاه در حقشان اعمال می شد، دولت مترقی خود مختاری را پایه نهادند ، که دفاع از منافع تاریخی آنان در چارچوب ایرانی دمکراتیک را خواستار بود. قوام السلطنه این پیر کهنه کار فعال در عرصه سیاست آن روز ایران که از مزدوران دیرین استعمار بود ، در مقام نخست وزیری شاه با هدایت امپریالیستها نقشه سرکوب مردم آذربایجان و نابودی دولت خود مختارشان را کشید ، وآن را با هم دستی ارتجاع حاکم وهمکاری امپریالیسم به وحشیانه ترین شکلی به مرحله اجرا گذاردند. ارتجاع با کشتار وسیع و بی رحمانه ی مردم آذربایجان به انتقام گیری از مردم زحمتکش این خطه از کشورمان برآمد. ارتجاع پس از سرکوب قیام ، وقیحانه در تبلیغاتی بی شرمانه عمل ننگین خود را با توسل به این حربه که هدف واقعی قیام تجزیه طلبی بوده است ونه دستیابی به منافع حقه خود توجیه کرد. رسوبات این تبلیغات شاهی هنوز هم تأثیرات منفی خود را در اقشاری از افراد جامعه نه تنها از دست نداده ،بلکه در اشکال گوناگونی به بازتولید خود می پردازد.
این وقایع در رمان زیبا و خواندنی آقای دارابی، آنچنان مستند ، واقعی وهنرمندانه به تصویر کشیده شده است ، اغراق نیست اگرسندی تاریخی بر حقانیت مردم مظلوم و ستم کش نامیده شود ، که به شیوه هنری شگرفی همراه با نثری ساده ، عمیق وبا بیان ادبی زیبایی در خور ظرفیتهای فرهنگی جامعه ی امروزین ما به رشته تحریر در آمده است .
در رمان آقای دارابی کلارا دختری است که بر خلاف میل پدر و مادرش می خواهد همسر مرد جوانی گردد که به مبارزه اجتماعی ایمان دارد و با تمامی وجود خود درگیرمبارزه است . درست به همین علت این وصلت مورد مخالفت شدید والدینش واقع می شود . پدر و مادر کلارا خرده بورژوای مرفه تمام عیاری هستند که در زندگی جز به منافع تنگ نظرانه ی کوتاه مدت خانوادگی خود نمی اندیشند . و به مردمان فرودست جامعه با دیدی خودبرتربینانه و کینه توزانه می نگرند .این خانواده فارغ از هر نوع حس همدردی با دیگران در تجملات دنیای مبتذل خود غرقه اند . ولی کلارا دختر خانواده علیرغم میل آنها به همسری آیدین درآمده و در راه مبارزه اجتماعی پای می گذارد . در این راه هر مشقت و مرارتی را به جان خریده هیچگاه در سراسر عمرش با وجود همه فشارهای زندگی دست نیاز و یاری به سوی پدر و مادرش دراز نمی کند . سرگذشت کلارا در رمان به عیان بیانگرروحیه استقلال طلب ، ترقی خواه ، عدالت جو همراه باعزت نفس زن نو اندیش ایرانی است که به شیوه هنری بسیار درخشان وپراحساسی پرداخت شده است . و بیانگر شناخت عمیق نویسنده از افکار ارتجاعی و فرهنگ منحط پدر سالار و خود محوری است که در تداوم و رشد خود سجایای انسانی افراد را زایل وفردرا عاری از احساس و عاطفه می نماید . این فرهنگ حس هم دردی ومسئولیت خانوادگی راکه ازاحساسات و عواطف برجسته انسانی وعامل عمده پیوند های آدمیان است از محتوی تهی ، در نهایت نابود می سازد .رمان با درخششی کم نظیر همۀ این موارد را با زبانی هنری در شکلی عالی ترسیم می نماید و با جانب داری از ارزش های اصیل انسانی آن را مورد نقد ونکوهش قرار می دهد.
خواننده در رمان پس از سرکوب نهضت مردم آذربایجان ودر ادامه ی روند رویدادها تا مقطع کودتای 28 مرداد سال 1332 با دلشوره ها ، اضطرابها و دلتنگی های مردمان و شوروشوق مبارزان برای ملی کردن صنعت نفت عمیقاً سهیم می گردد . نویسنده با چیره دستی نه تنها خواننده را با عمق حوادث آن سالها آشنا می سازد ،بلکه با توصیفی عالی از حوادث، خواننده را همراه با توصیفات خود به فضای آن سالیان پرامید می برد .
در رمان سیر حوادث چنان ترسیم می گردد که خواننده با پیشرفت مطالعه رمان نمی تواند به خود بقبولاند همه این تحولات نفس گیر سرشار از بیم وامید به روز تاریک و خونینی در 28مرداد ختم خواهد شد. در این کتاب حکایت روز کودتای امپریالیستها و دربار بر علیه دولت ملی شادروان مصدق با تبحرشگفتی در باز آفرینی حوادث آن روز وتصویرشفاف شورمبارزان پیگیر برای مقاومت در برابرعوامل مزدور و نوچه های دربار، ونمایش تردید برخی نیروها در انتخاب راه و روش خود چنان با شور وشعور هنرمندانه ای نقش بسته است که تصویرگر گویا تری از هر کتاب تاریخی از رویدادهای آن روزشوم که منجر به استقرار 25سال حکومت پلیسی و مخوف دیکتاتوری شاه گردید می باشد.
دارابی در این رمان با عروج به اوج مرزهای آفرینش هنری ارزش روش شناخت هنری از یک جامعه را به نمایش می گذارد ونشان می دهد که در راه شناخت جامعه در ابعاد گوناگون سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و روحی روانی افراد، هنر چه جایگاه والا و ارجی در خور دارد.
نویسنده دراین کتاب در نمایش چهره زن ایرانی در یک اثر هنری سخنان گفتنی بسیاری برای خواننده دارد. دارابی از غنچه ،پیرزن زحمتکش و دردمند رمان، چنان تصویر پر احساسی ارائه می کند ، یا از فخری و گلزار باچنان شیوایی سخن می راند که خواننده به هیچ عنوان نمی تواند ، شانای را که درعمق معنای واژگان مبارز مقاوم و درد آشنایی است و شخصیت پر جذبه ای دارد را بر آنها ترجیح دهد . دارابی نشان می دهد که در یک جامعه انسانها در وجوه گوناگون فکری و روحی و عقیدتی همه دوست داشتنی ، دلپذیر و پذیرفتنی اند .
نویسنده آگاهانه با توصیف زندگی پر رنج قهرمانان مبارز از قهرمان پروری کاذب به روشی هنرمندانه و ادبی دوری جسته است . نویسنده درآفرینش و خلق تمامی فضاهای رمان ، از دراز گوئی پرهیز و در روایت رویدادهای تاریخی از پیچیده ترین حوادث کشور در آن سالها با سادگی زیبا و دلنشین سخن می گوید.
دارابی در خلق فضا یی که خواننده دریابد این رویدادها در کدامین موقعیت اجتماعی ، تاریخی و جغرافیایی رخ می دهد ، به همان سبک ساده گوئی وفادار است که بر جذابیت کتاب بسی می افزاید .
ما در این رمان شاهد انسانی ترین وعاطفی ترین روابط همبستگی زنان و مردان در کار و پیکارشان هستیم . رمان نشان می دهد که زنان ومردان درکارو تلاش، زندگی ورزم اجتماعی دوشادوش همند.همبستگی انسان ها جزء جدایی ناپذیر زندگی مشترک در تمامی ابعاد ودرتمام حوزه های مختلف اجتماعی است . این امردر بازکاوی روابط خانم راد با آیاز ،کلارا و الیاس با شانای ، کلارا و گلزار با سعید ، فخری با رامین با برجستگی خاصی برای خواننده آشکار می شود .
پس از پیروزی کودتا و یورش بربر منشانه رژیم شاه بر علیه مردم و مبارزان در راه تثبیت حکومت ننگین خود که منجر به دستگیری ها، شکنجه ها و اعدام های گسترده و وسیعی می گردد . (حبیب ) حبیب پیرمردی است که پسر و دامادش در پی اعدام ناجوانمردانه عده ای از افسران آزادی خواه توسط رژیم کودتا اعدام شده اند . در صحنه ای که واگویه ی دردمندانه و جانگداز این پیرمرد رنج کشیده با خود بر سر قبر فرزند برومند و داماد شجاعش تصویر می شود و انتقادی که پیر مرد از جریان لو رفتن عزیزان دلبندش بیان می نماید ، دارابی با طرح عمیقا منطقی فرهنگ انتقاد و ترسیم خط جداکننده ی شرافتمندانه میان انتقاد با تخطئه و مغلطه ، با شیوه ای هنرمندانه خواننده را به مرزهای داوری فرا می خواند.
هر گاه نویسنده ای تعهد را در هنرو هنر را در تعهد ، صداقت و امانت را در بازگوئی روایتهای تاریخی توأمان کند ، نکات بسیاری می توان از نوشته ی او آموخت . کتاب “اشک سبلان ” از مطالب گوناگونی از این دست آموختنی سرشار است .
در رمان “اشک سبلان ” سرنوشت کودکانی چون یاشار و بابک ، پژمان ، نسترن و تامارادر بستری از درد ورنج ، همراه با عواطف ودنیای کودکانه با احساس عمیقی ترسیم شده است . چنان که دنیای پر شوق و آرزوهای پرسوزوگدازکودکان به صورتی کاملا زنده و روشن در پیش چشمان خواننده رژه می روند.
نویسنده در پرداخت شخصیت کیوان، کودکی که بنا بر شرایط خاص تربیتی و محیط خانوادگی ،فاقد هرگونه صداقت و احساس دوستی صادقانه با سایر کودکان است و بنابر مقتضای سنی خود روح جاسوسی و تزویر و ریا در وجودش دمیده شده ، دانش ژرف و شناخت عمیق خود از کودکان و روحیات آنها را واین که بسترهای زندگی در محیط اجتماعی و خانوادگی چه نقشی در تربیت و شکل گیری و تکوین شخصیت آتی آنان دارد به نمایش می گذارد.
رمان صحنه های پر شکوهی از رویدادهای دهه چهل و پنجاه کشورمان را که در بستر شرایط اجتماعی و خفقان پلیسی و امنیتی حاکم آن دوران عده ای از جوانان عدالت خواه مبارزه ی مسلحانه را بر علیه رژیم شاه آغاز می کنند، به انتقاد تند و نفی اشکال دیگر مبارزه بر می خیزند، به نمایش می گذارد . قلم نویستده در تحلیل موقعیت خاص تاریخی آن دوران کشورمان در پیوند با مسائل جهانی چنان فضای ملموس و زنده ای خلق و باز آفرینی می نماید ، که به راستی تحسین بر انگیز است . کتاب دارابی در این زمینه از هر کتاب تئوریک و تاریخی گویا تر است .
روح رئالیستی حاکم بر کتاب که در ابعاد مختلف هنری و در فضاهای گوناگون و متنوع دلپذیری ارائه می شود ستودنی و در خور ارزش و احترام است . با تعمقی بر سبک و محتوای بس غنی این اثر دریافته می شود : در عرصه ادب و فرهنگ سرزمینمان رمان نویسی در این زمینه می رود تا به مرزهای پر شکوه و نوین و آموزنده ای دست یابد. درست به همین دلیل این کتاب جایگاه خاصی در ادبیات داستانی کشورمان داشته و خواهد داشت.
صادق شکیب
