مسائل محیط زیست

بخش ششم

در پنج شماره قبلی روزنامه آذربایجان شمار را با بخش هایی از نظرات دکتر پروفسور بهروز شکوری دانشمند نام آشنای کشورمان در مورد مسائل و مشکلات محیط زیست کشورمان آشنا شدید . اینک  با بخشی دیگر از دیدگاههای ایشان آشنا می شوید.

سوال: لطفأ درباره آلودگی نیتراتی محصولات کشاورزی نظرتان را بفرمائید.

جواب: محافظت از محیط زیست یکی از مسائل اساسی برای جامعه بشری است. آلودگی محیط زیست در مرحله کنونی پیشرفت جامعه بشری، مشکلی است که باعث نگرانی فزاینده شده و یکی از علل اساسی آن، تنوع مواد مخرب آلوده کننده می باشد. آلودگی محیط زیست، تخریب منابع طبیعی، بیوسفر، اکوسیستم ها در کشورهای جهان حاد می باشد.

امروز تشویق به کار خلاقه گروهی در امر شناسایی پیامدهای آلودگی محیط زیست و همچنین وسعت و گسترش فعالیتها در این زمینه باید از اولویت خاص برخوردار بوده و در صدر فعالیت مقامات مربوط دولتی، دانشگاهی، نهادهای زیست محیطی قرار گیرد. یکی از عوامل پیشرفت کشاورزی، ازدیاد محصولات غذایی، تطبیق فزاینده کودهای شیمیایی و سموم علیه بیماریها آفات گیاهی می باشد. استعمال بی رویه سموم و کودهای شیمیایی بخصوص کودهایی با ترکیب و ترکیبات نیتراتی. در دهه های آخر درکشورهای جهان بخصوص جهان سوم، باعث آلودگی نیتراتی خاک و آب و بطور کلی محیط زیست گردیده و خسارات زیادی را به انسانها و احشام، بطور کلی به جانداران وارد می نمایند. در بین عناصر شیمیایی ازت از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و عنصر زندگی زا می باشد. ازت نقش تعیین کننده ای در تشکیل پروتئین، اسیدهای آمینه، نوکلئین، کلروفیل، لیپیدها، الکولوئیدها، فسفاتها، آنزیمها و ویتامینها دارد و در ترکیب مواد آلی سلولها هم شرکت می کند. در بین منابع اساسی ازت برای تغذیه گیاهان، آمونیاک، بعضی ترکیبات ازتی، اوره، اسیدهای آمینه و ازت مولکولی هوا را می شود نام برد. ازت در ارگانیسم گیاهی برای سنتز اسیدهای آمینه، پروتئین و سایر ترکیبات مواد آلی مورد استفاده قرار می گیرد. نیتراتها و نیتریتها تنها قادر نیستند با گروه های کربن دار اسیدهای آلی واکنش شوند. لازم بذکر است که نیتراتها  ونیتریتها برای تشکیل اسیدهای امینه از آمونیاک که خود با اسیدهای آلی ترکیباتی تشکیل می دهد. و از اسیدهای آمینه هم، پروتئین سنتز می گردد.

امروز معین گردیده که تبدیل نیتراتها به آمونیاک در درجه اول در ساقه ها و بر گهای گیاهان به عمل می آید. در شرایطی که گیاهان بمقدار کافی هیدراتهای کربنی در ترکیب داشته باشند نیتراتها در ریشه احیأ می شوند. تحقیقات انجام شده در سالهای گذشته نشاه داد که در فعالیت این فرایند عوامل مختلفی دخیل هستند. همچنین معین گردیده که در گیاهان نسبتأ جوان میزان فعالیت آنزیم نیتروتردوکتاز (Nitretreduktaz) بیش از گیاهان مسن می باشد. بدین ترتیب آنزیم نیتروتردوگتاز را یکی از عوامل احیای نیتراتهای می شود بشمار آورد.

پژوهشهای انجام شده در سالهای گذشته نشان داد که در پروسه متابولیسم (سوخت و ساز) نیتراتها در برگ، آنزیم نیتروتردوکتاز بیش از سایر ارگانها شرکت می نمایند و همین هم باعث گردیده بود که نظریه احیای نیتراتها در برگ ها بوجود آید. کاوشهای بعدی نشان داد که تقلیل میان فرایند تبدیل، بر اثر کمبود عناصر معدنی کم نیاز بوجود می آمد، همچنین معین گردید که ازدیاد این فعالیت هنگامی بوقوع پیوندد که گیاه از عناصر معدنی کم نیاز تإمین می گردد. برای مثال می توان گفت که مولبیدن فعالیت آنزیم نیتروتردوکتاز را تشدید می کند و کمبود این عنصر تقلیل فرایند تبدیل می گردد. 

در بین عناصر شیمیایی بیش همه منگز (Mn)، وانادیوم (Va) و گوگرد (S) روند این فرایند را تقویب می نماید. معین گردیده که کمبود عنصر روی (Zn)، باعث تجزیه کلروفیل شده و این عنصر در مبادله ازت شرکت می نماید. استفاده کامل و پرثمر از مواد غذایی موجود در خاک در صورتی ممکن می باشد که فرآید فتوسنتز فعال باشد و این در شرایطی امکان پذیر است که نور کافی موجود باشد. در واقع نور یکی از عوامل اساسی فرایند فتوسنتز بشمار می رود. تحقیقات انجام شده در سالهای ١٩٧٠- ١٩٨٥ میلادی در انیستیتوی اگروااکولوژی جمهوری آذربایجان نشان داد که نور در درجه فعالیت آنزیم نیتروتردوکتاز نقش قابل توجهی دارد. این یافته علمی در پژوهش های Cant Liffe که در سال ١٩٧٢میلادی انجام گرفت نیز مورد تائید قرار گرفت. معین گردید که در رابطه با قدرت نور تغییراتی در درجه فعالیت آنزیم نیتروتردوکتاز به وجود می آید. البته فعالیت فرایند تبدیل را می توان با تأمین شرایط غذایی گیاهان تنظیم کرد. تجمع بیش از حد ترکیبات نیتراتی، فعالیت این فرایند را محدود می نماید. تجمع نیتراتها در گیاه در رشد و نمو آن بی تاثیر است. در ارگانیسم گیاهان آمونیاک بطور آزاد خیلی کم می باشد و ازدیاد مقدار آن بخصوص در شرایط فقدان یا کمبود هیدراتهای کربنی باعث مسمومیت گیاهان می گردد.

آلودگی نیتراتی مزارع و کشتزارهای کشور بر اثر استفاده غیر علمی و بی رویه از کودهای ازتی بخصوص نیتراتی بوجود می آید. فقدان سیستم علمی تغذیه گیاهان کشاورزی، تمهیدات استفاده از کودها بر اساس تحقیقات علمی باعث سوء تغذیه گیاهان می گردد.

عامل اصلی تچمع نیتراتها در گیاهان کشاورزی استان از جمله سیب زمینی، پیاز، هندوانه و صیفی جات، کودهای ازتی بخصوص کودهای با ترکیبات نیتراتی می باشد. معین گردیده که تجمع نیترات در گیاهان با میزان کود مصرف شده در ارتباط مستقیم می باشد. بطوریکه اگر میزان کود ازتی را در مزارع سیب زمینی، هویج از ٩٠ کیلوگرم تا ١٢٠ کیلوکرم در هکتار برسانیم، مقدار نیتراتها در سیب زمینی ٥ بار و در هویج ٦/١ بار بیش از مقدار اپتیممم آن می شود. در اینجا باید تذکر داد که ازدیاد مقدار نیتراتها در محصولات کشاورزی تنها بر اثر استفاده فشرده از کودهای ازتی تجمع نمی یابد بلکه تطبیق کود ازتی در جمع کودهای فسفری و تپاس منجر به ازدیاد مقدار نیترات در خیار (١٥٠درصد) و هویج (١٢٧درصد) می گردد.

استان های اردبیل، آذربایجان شرقی، مرکزی، فارس و غیره از مراکز بزرگ کشت سیب زمینی و کشت چغندر قند به منظور تولید بذر و شکر دارای مقام مهم در کشور می باشد. استان اردبیل تقریبأ ٧٥- ٨٠ درصد بذر چغندرقند کشور جمهوری اسلامی ایران را تأمین می نماید. فقدان سیستم دقیق و علمی تغذیه گیاهان کشاورزی بخصوص سیب زمینی، پیاز و غیره منجر به استعمال بیش از حد کود ازتی بخصوص اوره گردیده که در نتیجه هم محصولات زراعی و هم مزارع دچار آلودگی نیتراتی شده و پیآمدهای خطرناکی دارد. انجام آزمایشات مختلف به منظور کنترل اکولوژیکی سیب زمینی در دشت سراب و زرناس اردبیل نشان داد که مقدار نیتراتها در سیب زمینی به ترنیب ٥٥٠- ٢٥٠و ٢١٠- ١٠٠، ٢١٠- ١٠٠ میلی گرم در کیلوگرم بوده است که به مراتب بیش از حد تعیین شده آن می باشد. در سالهای ١٩٩٣- ١٩٩٤ مقدار زیادی سیب زمینی تولید در استان اردبیل از بازارهای خارج بر گردانده شده که خسارات مالی فراوانی ببار آورد.

امروز خاکهای مزروعی دشت زرناس منطقه شام اسبی، باروق، ارشق، اطراف شهر نیر، خاکهای مزروعی دشت مغان آذربایجان شرقی، استان فارس و غیره که کشاورزی فشرده موجود بوده و از کودهای ازتی بخصوص اوره بطور فشرده و بدون حساب استفاده می نمایند در درجه های مختلف آلوده می باشد. آلودگی محصولات کشاورزی به نیترات باعث موسسات علمی برای بررسی این مسئله در کشورهای مترقی جهان گردیده و پی آمدهای تجمع نیترات در محصولات از طذف دانشمندان شناسایی می گردد.

محققین (١٩٨٢)  Manag  (١٩٨٩)  Kathaln (١٩٨٦)  Hundtetol یرماکوف (١٩٩٣) در آزمایشات دراز مدت خود معین نمودند که ازدیاد کود ازتی در جمع کودهای فسفری و پتاس منجر به ازدیاد مقدار نیترات در گیاهان بخصوص گیاهان صیفی می گردد. تجمع نیترات در گوجه فرنگی تاثیر منفی در کیفیت آن می گذارد و مقدار مواد سمی را در آن به مقدار قابل توجهی افزایش می دهد. آزمایشات محققین انستیتوی حاصلخیزی مسکو نشان داد (١٩٨٦) که ازدیاد کود ازتی از ٩٠ به ١٨٠ کیلوگرم در هکتار (بر اساس فسفر ٩٠ و پتاس ١٢٠ کیلوگرم ) باعث ازدیاد مقدار نیترات فلفل (٧/١) و بادمجان (٧/٤درصد) شد دانشمندان لهستانی (١٩٨٦) Szwonek همچنین دانشمندان فنلاندی معین نمودند که مصرف بیش از حد کودهای ازتی باعث تجمع مقدار نیتراتها در شوید و ریحان می گردد. بطوریکه مقدار نیتراتها در سبزی های مذکور از ١٧٣ به ٣٣١ میلی گرم در یک کیلوگرم رسیده است. مصرف کودهای ازتی در مراحل آخری نشو ونمو گیاهان صیفی باعث تجمع مقدار نیتراتها در محصولات گیاهی می گردد.

دانشمندان همچنین معین نمودند که وجود مقدار کافی فسفر خاک و مصرف کودهای فسفری در مزارع از تجمع نیتراتها در محصولات گیاهی جلوگیری می نماید. وجود پتاس هم در خاک و مصرف کودهای فسفری در مزارع از تجمع نیتراتها در محصول گیاهی جلوگیری می نماید و در ضمن کیفیت محصول را بالا می برد.

در بین عناصری که در تجمع نیتراتها در محصولات گیاهی نقش موثر دارند و باعث تقلیل آن می گردند منگنز، مولبیدن، بر، مس را می توان نام برد. این عناصر بخصوص در تقلیل نیترات در محصول کلم، پیاز، هویج، گوجه فرنگی نقش مهم دارند. در تحقیقات دراز مدت مان معین گردید که اسفناج، کاهو، کلم، تربچه و شلغم مستعد برای تجمع نیترات می باشند. همچنین معین گردیده که مقدار نیتراتها در این گیاهان از ٨/١ میلی گرم تا ١٠ گرم در یک کیلوگرم توده گیاهی می رسد. در بین گیاهان صیفی کلم بیش از همه مستعد به تجمع نیتراتها می باشد. مقدار نیترات در یک کیلوگرم چغندر علوفه در حدود ٣/٢ گرم، خیار ١/١ گرم، پیاز سبز ٨٧/٢ گرم، تربچه ٩٠٨ میلی گرم، کاهو ٩٦٩ میلی گرم و هویج ٢٨٤ میلی گرم معین گردیده است.

آزمایشات انجام شده نشان داد که نیتراتها در درجه اول در توده گیاهان تجمع می یابند. باید یاد آوری کرد که اندام های مختلف گیاهان بخصوص گیاهان صیفی، نیتراتها را بطور مساوی در خود تجمع نمی دهند. برگها و ریشه گیاهان صیفی نیترات بیشتری را در خود جمع کنند.

در ساقه، دمبرگ و رگهای مسن بیشتر نیترات جمع می شود. برای مثال می توان گفت که مقدار نیتراتها در دمبرگ گیاهان صیفی دو برابر بیش از مقدار آنها در برگ می باشد. معین گردید که در ساقه اسفناج و شوید مقدار نیتراتها ٣تا ١٢ بار بیش از مقدار آنها در برگ ها می باشد. آزمایشات انجام شده همچنین نشان داد که مقدار نیتراتها در پوست خیار و گوجه فرنگی به مراتب بیش از مقدار آن در بدنه می باشد. پژوهشهای انجام شده نشان داد که تجمع نیتراتها در بدنه گیاهان با مرحله رشد آنها رابطه مستقیم دارد. در گیاهانی که دوره وژتاسیون آنها کوتاه است تجمع نیتراتها بیشتر است. معین گردید که در مراحل محتلف رشد گیاهان، مقدار نیتراتها به مراتب بیشتر از مقدار آنها در مراحل آخر رشد گیاهی می باشد.

در سالهای آخر محققین اروپایی، خانواده ها و نوع گیاهان را در رابطه با تجمع نیتراتها در دو گروه طبقه بندی کردند:

١- گیاهانی که نیترات دوستند و نیترات را در ارگانیسم خود تجمع می دهند.

٢- گیاهانی که نیترات کمی در ارگانیسم خود تجمع می دهند.

بادنجان، کدو، سبزی ها و صیفی جات جزو گیاهان گروه اول، نخود، فلفل جزو گیاهان گروه دوم می باشند. گیاهانی مانند جعفری، تره، هویج، کلم و خیار در حد میانی این گروه قرار دارند. ترکیبات نیتراتی با گیاهان صیفی، سبزیجات، میوه جات وارد ارگانیسم انسان و حیوان می گردد. نیتراتها همچنین با آب آشامیدنی هم به ارگانیسم انسان وارد می شوند وبیش از ٧٠ درصد آنها در مدت روز از بدن خارج می گردند بقیه نیتراتها در دستگاه گوارش باقی می مانند. در بدن نیتراتها بوسیله بعضی ارگانیسم ها و آنزیمها به نیترات تبدیل می شوند. در اینجا باید گوشزد کرد که برطبق پژوهشهای انجام شده معین گردیده نیتریت ها نسبت به نیترات ها بیشتر مسموم کننده بوده بوده و برای ارگانیسم انسان و حیوان خطرناکند. به منظور درک هرچه بیشتر خطر ناشی از وجود نیتراتها و نیتریتها در ارگانیسم انسان به مکانیزم تاثیر آنها باید توجه کرد. در شرایط عادی هموگلوبین خون در پروسه تنفس، اکسیژن هوا را گرفته به اوکسی هموگلوبین تبدیل می نماید. نقش اوکسی هموگلوبین خون عبارت از این است که آنها را به سلولها پخش شده و اکسیژن را بخون ملحق کرده اند به تمام نقاط بدن می رساند. بدین ترتیب در شرایط عادی هموگلوبین های خون وظیفه اکسیژن رسانی را به عهده دارند. در شرایط ورود نیتراتها و نیتراتها به ارگانیسم با هموگلوبین یک ترکیب جدید و بادوام به نام مت هموگلوبین تشکیل می دهند و این خود باعث تقلیل هموگلوبین در خون می گردد و اکسیژن رسانی سلولها تقلیل می یابد.

در ارگانیسم های سالم مقدار مت هموگلوبین در حدود ٢% هموگلوبین را تشکیل می دهد. در ارگانیسم اطفال بخصوص نوزادان که قبل موعد به دنیا قدم می گذارند مقدار مت هموگلوبین ٤% هموگلوبین را تشکیل می دهد. مسئله ای که نظر دقت محققین را به خود جلب کرده عبارت از آنست که در ارگانیسم نسبتأ مسن، آنزیم های مخصوص وجود دارند که مت هموگلوبین را تجزیه کرده و بدین ترتیب مقدار هموگلوبین را در خون افزایش داده و موجب وضع معمولی در ارگانیسم می گردد. این نظام آنزیمی در ارگانیسم کودکان و ارگانیسم های جوان موجود نیست لذا آلودگی نیتراتی و نیتریتی موجب بروز مسمومیت و ایجاد آسیب در ارگانیسم شده و در بعضی موارد به مرگ منجر می شود. نیتراتها و نیتریتها در ارگانیسم تاثیر شدید و دائمی دارند. اگر مقدار آنها از حد معمولی بگذرد، ارگانیسم دچار فرایند تولید مت هموگلوبین شده، در صورتی که مقدار آن در خون به ١٠% برسد، مرض سیانوز بوجود می آید. اگر مقدار آن در خون به ٢٠- ٥٠ درصد برسد، مرض سیانوز شدیدتر و مزمن تر می شود. در صورتیکه مقدار مت هموگلوبین در خون به ٥٠% و بیش از آن برسد انسان و حیوان از بین می رود.

به طور کلی ورود ازت نیتراتی به ارگانیسم به مقدار کم ولی در طول زمان باعث مسمومیت همیشگی می شود. در نتیجه همین مسمومیت در قلب، ریه و کلیه ها تغییرات پوتولوژیکی به وجود می آید. نتایج تحقیقات نشان می دهد که نیتراتها در ارگانیسم انسان، هم فرآیند مت هموگلوبین را ایجاد می کند و هم در سلامتی نسل آینده نقش منفی بازی می کند. آزمایشات انجام شده روی موش ها نشان داد که در نتیجه تغذیه موشها با آن نوع از مواد غذایی که دارای ترکیبات نیتراتی زیاد هستند در اکثر موارد نوزادان مرده بدنیا می آیند. همچنین نوزادانی که زنده می مانند از ضعف کلی جسمانی برخور دارند. وجود نیتراتها در مواد غذایی و ارزاق از این جهت خطرناک است که می تواند به کمک آمینه ها و امیدها ترکیباتی را به وجود آورد که سرطان زا هستند. البته نیتریتها نیز سرطان زا می باشند. در فرایند احیا شدن (رداکشن) نیتراتها ترکیبات تولید شده دارای خواص موتاژن می باشد به طوریکه گفته شد ٨٠% ترکیبات نیتروزی سرطان زا بوده و برای سلامتی ارگانیسم انسانها و حیوانات خطرناکند. طبق آزمایشات انجام شده در ایالات متحده آمریکا مدت یک ماه به چند نفر عوض صبحانه عادی، هر روز ٣١٠ گرم اسفناج، ٢٠٠ گرم گوجه فرنگی، ٧٠ گرم گوشت خوک، ٤٦٠ گرم آبجو داده شد. پس از یک ماه خون این افراد مورد تجزیه قرار گرفت و در نتیجه معلوم شد که در هر کیلوگرم چند میکروگرم ترکیبات نیتروزی سرطان زا موجود می باشد. بدین ترتیب این نتیجه بدست آمد که اگر ارگانیسم انسان و حیوان، در مدت متمادی از آن نوع مواد غذایی که در ترکیب خود نیترات و نیتریت دارند استفاده کنند، قادر به تولید مواد و ترکیبات خطرناک سرطان زا می باشد. بر آوردهای دانشمندان آمریکایی نشان داد که مصرف آن نوع از مواد که ترکیب نیتروزی دارد در موشها، و میمونها باعث روز مرض سرطان می شود. مهمتر اینکه این مرض خصوصیت ارثی پیدا کرده و در دو و سه نسل آینده هم خود نمایی می کند. در ده سال گذشته، بحث های زیادی درباره نیتراتها در محصولهای غذایی انجام گرفته است. علت این بحثهای فرضیه هایی (Hipotez) است که در سالهای گذشته درباره نقش نیتراتها در پیدایش بیماریهای مت هموگلوبین، بعضی امراض سرطانی و تضعیف نظام دفاعی ارگانیسم و غیره بوده است. نیتراتها پس از رسوخ به ارگانیسم انسان و حیوان در دستگاه گوارش به نیتریتها تبدیل می شوند. قدرت مسمومیت نیتریت ها ١٠ بار بیش از نیترات ها است. نیتراتها در ارگانیسم انسان و حیوان، هموگلوبین را به مت هموگلوبین تبدیل می کند و ترکیبهای جدید نیستند که اکسیژن را حمل کنند. در نتیجه خفگی در تمام سلولهای بدن مشاهده می شود.

بیماریهای مت هموگلوبین در ارگانیسم انسان و حیوان وقتی مشاهده می شود که مقدار نیتراتها در آب بین ٤٠- ٥٠ میلی گرم در لیتر می باشد.

ویکتور کوودا (Viktor Kovda) دانشمند شهیر شوروی (١٩٧٦) مشخص کرده که اگر غلظت نیترات در آب به ٩٠ میلی گرم در لیتر برسد. بیماری شدیدتر، با دوام تر و خطرناک تر میشود. طبق همین اطلاعات، علظت زیاد ازت نیتراتی در آب آشامیدنی و محصولات غذائی، ترکیبات بیوشیمیایی خون را تغییر می دهد، فعالیت آنزیم ها را تضعیف می کند و تغییرات پوتولوژیکی در کبد انسان و حیوان بوجود می آورد.

طی آزمایشهایی که روی حیوانات آزمایشگاهی در شوروی سابق انجام گرفت، مدت یک سال به این حیوانات به عنوان غذا کلم داده شد. معلوم است که در ترکیب هر کیلوگرم کلم، ٣٠٠ میلی گرم نیترات وجود دارد. آزمایشهای طبی نشان داد که در نتیجه تغذیه حیوانات با محصولات غذایی نیترات دار، تغییرات پوتولوژیکی در مقیاس سلول در کبد بوجود آمده است. همچنین معین گردیده که ازدیاد مقدار نیتراتها در خون این حیوانات مقدار کلسترول و آلامین را در خون بالا برده که خطراتی برای ارگانیسم دارد. (میشوستین ١٩٨١ و ایوانف ١٩٨٦). امروزه مشخص شده است که ازدیاد نیتراتها در آب آشامیدنی و مواد غذایی در درجه اول و بیش از سایرین به کودکان شیر خوار تاثیر منفی می گذارد. در چنین شرایطی اطفال به بیماریهای مسری و التهابی دچار می شوند. در این بیماران، بیماریهای خونی بخصوص کاهش تولید خون، تضعیف سرعت رشد و غیره مشاهده می شود. میشوستین (Mishostin) در این مورد گوشزد می کند که اگر انسان و حیوان در مدت یک شبانه روز بیش از ٥٠% (No3) نیترات در یک کیلوگرم توده از محصولات غذایی جذب نماید، هم دچار سقط جنین می شود و یا اگر نوزاد به دنیا آمد حتما بسیار ضعیف بوده و قدرت مقاومت در برابر بیماریهای مختلف را ندارد. این عوارض بخصوص در گوساله ها مشاهده می شود. اکثر این گوساله ها در روزهای اول زندگی به بیماریهای معده دچار شده و از بین می روند. بررسیهای سالهای آخر، همچنین نشان داد که نیتراتها و نیتریتها ترکیبات نیتروزی را بوجود می آورند و آنها بنوبه خود در ارگانیسم جزو ترکیبات سرطانی بشمار می روند. همچنین بررسیهای بعدی نشان داد که از هر صد ترکیب نیتروزی تقریبأ تمامی شان دارای فعالیت موتاژنی و سرطان زا بوده و باعث بروز امراض سرطانی می شوند.

خواص مهم ترکیبات نیتروزی عبارت از این است که آنها نه تنها در محیط زیست بلکه در داخل ارگانیسم حیوان و انسان هم بوجود می آیند. اساس مساله هم در این است که ترکیبات نیتروزی در ارگانیسم از مواد غیرسمی (از جمله ایزومین، آمید، نیترات، نیتریت، و سایر ترکیبات ازتی تولید میشوند) که سرطان زا نیستند برای تولید ترکیبات نیترو در محیط، باید آمینه ها و آمیدها، نیتراتها و یا نیتریت ها موجود باشند. اینها مواد اولیه برای تولید ترکیبات نیتراتی بشمار می روند. بر طبق اطلاعات موجود بروز گسترش بیماریهای سرطانی در ایالات متحده آمریکا، شیلی، ایالات لنینگراد روسیه در درجه اول با مقدار نیتراتها در آب آشامیدنی، رابطه مستقیم دارد. همچنین در همین تحقیق ها مشخص شده که نیتروسیانوز در درجه اول کودکان نوزاد (در چهارز ماهه اولیه زندگیشان) را بیمار می کند. ترکیبات نیتراتی باعث بیماریهای جنین مادری هم می شود و تاثیر مسموم کننده ای دارد که در نتیجه هم در دوران نوزادی و هم در سالهای بعدی زندگی کودکان در خونشان آنزیمها به وجود می آید. بدین ترتیب در جهان امروزه استفاده از کودهای ازتی بخصوص نیتراتی مشکل بزرگی ایجاد کرده است.

امروزه در کشورهای مترقی جهان، نظام کنترل بوم شناسی محصولات، به فعالیت مشغول می باشند. محصولات غذائی آلوده از بازار خارج و نابود می شود. در بازارها و مغازه های بزرگ دستگاه های نیترات سنج نصب گردیده است. تمام این تدابیر دارای ثمره بوده و از وورود محصولات آلوده به آشپزخانه جلوگیری می کند ولی راه حل اساسی مساله نمی باشد.

به منظور جلوگیری از آلودگی محیط و آلودگی محصولات غذایی به نیتراتها در درجه اول باید نظام دقیق غذایی گیاهان کشاورزی تنظیم و تطبیق شود. فقط در این صورت قادر خواهیم بود از آلودگی نیتراتی خاک ها، منابع آبی و محصولات غذایی جلوگیری کرده و سلامت نسلهای آینده را تأمین کنیم.