پایان ظلمت, و تاریک اندیشی
بگذار پس از هزاران سال خورشیدی شب تاریک طولانی با تضاد درونی درطبیعت خود روزنه امید بخش نور خورشید را یا د آور گردد . شب یلدا به روشنایی وتابش خورشید که نماد نیکی است با ظلمت شب که در نبرد وکشمش اندخاتمه یابد . نیروی کار وزحمت به جشن و پایکوبی وسروربه پردازند و به امید آینده ایی روشن وعدالت پرور در سرسفره آجیل وتنقلات بنشیندند. وبا یاد نیا کان , یعنی تودهای عظیمی ازمردم سراسر ایران ,همه کشاورزان و روستائیان با احترام بپا خیزند . نیروی که بدلایل برداشت محصول وبهره برداری از هر آن چه در سالی که گذشت . برای روزهای آسایش زمستانی ورفع خستگی پایان یک سال تلاش ورزیده اند این جشن شب آخر پائیزرا زایش خورشید و آغاز سال قرار داده اند.
جشنی که از طریق ایران به قلمرو رومیان راه یافت و جشن «ساتورن» خوانده می‌شد. ساتورن به لاتین: ساتورنوس از خدایان بزرگ رم بود که خدای کشاورزی و برداشت محصول به شمار می آمد, و دوران سلطنت و فرمانروایی او توسط جمع زیادی از نویسندگان رومی به عنوان عصر طلا یی و فور وبرکت و فراوانی وصلح توصیف شده است. در دوران قرون وسطی وی به عنوان خدای رمی خدای رقص , کشاورزی , عدالت و اقتدار شناخته می شد. ساتورن در حالیکه ابزاری به شکل “داس دردست چپ ویک دسته گندم دردست راست داشتند” به تصویر کشیده شده اند
باستان‌شناسان معتقدند شب یلدا در چهارچوب تقویم و گاه شمار ایرانیان ثبت شده و قدمت این آیین به هفت هزار سال قبل می‌رسد. آن‌ها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ اشاره می‌کنند که نقوش حیوانی ماه‌های ایرانی مانند قوچ و عقرب در چهارچوب تقویم ایرانی حک شده‌است.
در آیین میترا (و بعدها با نام کیش مهر)، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» (خورشید روز)، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو بشمار می‌آمده است و امروزه کارکرد خود را در تقویم میلادی که ادامه گاهشماری میترایی است و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده ادامه می‌دهد. فرقه‌های گوناگون عیسوی با تفاوت‌هایی زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می‌دانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار می‌کنند. یهودیان نیز در این شب جشنی با نام«ایلانوت» (جشن درخت) برگزار می‌کنند و با روشن‌کردن شمع به نیایش می‌پردازند. مسلمانان بخشی با این تفکر که شب یلدا با اسلام منافات ندارد و مراسمی است که به دلیل ارتباط و نزدیکی با بسیاری از مسایل اسلامی از جمله، عبادات شبانه و صله ارحام (دیدار نزدیکان) و اینکه این شب قبل از اسلام توسط موحدان مورد عنایت بوده است سخن میگویند. ولی بخش دیگری از مسلمانان با بیانی دیگر شب یلدا را آئین مجوسیان دانسته و میگویند: “این جای تأسف است که می بینیم بسیاری از مسلمانان ناآگاه دست از سنت ها و ارزش های اسلامی خود شسته و در پی برگزاری بدعت ها و رسوم غیر اسلامی هستند و این درد فاجعه بار تا آنجا پیش رفته که در عبادات دینی و خصوصی ترین عادات و تقالید کفار از آنان پیروی می شود و این همان چیزی است که رسول خدا از آن خبر می دهد. “ اما مسلمانان ملی گرا سنت ملی را به شکل دیگری با اسلام پیوند میدهند و میگویند: “فرهنگ ایرانی و فرهنگ شیعی برای اکثریت مردم ما دو روی یک سکه اند و با یک درک تاریخی وجامع نگری ملی همه اقلیت ها نیز به آن احترام می گذارند همانگونه که در شب یلدا ایرانیان شیعی با همه تنوع قومی و با وجود خرده فرهنگ ها و اقلیت های دینی و مذهبی این آیین ملی را پاس می دارند و به طلوعی دوباره و فردایی روشن می اندیشند و آن را جشن می گیرند، فرهنگ شیعی هم به انتظار “موعود” عقیده دارد که می آید و جهان را روشن می کند”.
بلندی شب یلدا با انتظار طولانی ایرانیها برای لحظه “موعود” و به فرهنگ انتظار در مهدویت شباهت دارد. شاید عناصر تاریکی و بلند ی درشب یلدا که با امید وروشنایی صبح دم از بین می روند بتواند همه ما ایرانی ها را بیشتر به یاد تضاد و هم نشینی خیر و شر در نظام کائنات که سرانجام با غلبه خوبی ها و مهر پایان می یابد بیاندازد و به آینده و آینده های روشن تر امیدوارتر سازد.” بنابرافسانه ایی سنت دیرینه آئین مهر شاهان را درشب جشن درکنار خدمت کاران قرار می دهد و میگویند: “شاهان ایرانی در روز اول دی‌ماه تاج و تخت شاهی را بر زمین می‌گذاشتند و با جامه‌ای سپید به صحرا می‌رفتند و بر فرشی سپید می‌نشستند. دربان‌ها و نگهبانان کاخ شاهی خدمت‌کاران در سطح شهر آزاد شده و به‌سان دیگران زندگی می‌کردند. رئیس و مرئوس، پادشاه و مردم عادی همگی یکسان بودند.(نوعی افسانه آنچه تا به امروز شاهد آنیم , نه شاه این کار را کرد و نه شیخ حاضر). ایرانیان در این شب، باقی‌مانده میوه‌هایی را که انبار کرده بودند به همراه خشکبار و تنقلات بین هم تقسیم می کردند و گرد هیزم افروخته جمع می شدند. زیرا به زعم آنان در این شب تاریک و سیاه طولانی باید باتحاد درکنار هم سیاهی شب را سپری کرده به صبح روشنایی برسند.”
اکنون هزاران سال از آغاز مراسم شب یلدا می گذرد. بگفته محققان تاریخ حتی
تهیه ونگارش : م . چابکی 29آذر1394 برابر با 20 / 12/2015
