سیمای زینب پاشا

^{در مطبوعات سالهای بعد از شهریور 1320 تا 1325}

^{زینب پاشا یکی از زنان شجاع و از چهره های محبوب در تاریخ آذربایجان بود که تاکنون در باره آن زن جسور چندین مقاله به زبانهای ترکی و فارسی در مطبوعات محلی و کشوری نوشته اند . اوّلین بارقه هایی که در شناخت این زن تبریزی در مطبوعات سراغ داریم مربوط می شود به مطبوعات بعد از شهریور 1320 و در ادامه آن دوره حکومت ملّی آذربایجان که بین سالهای 1324-1325 منتشر می گردیدند . پس از آن دوره طلائی تا انقلاب 57 دیگر نامی از این زن در مطبوعات دیده نمی شود . تا اینکه معجز پزوه آذربایجانی استاد محمد علی نقابی در مجله « یولداش » مقاله ای به زبان ترکی در مورد این شیرزن نوشت و در ادامه آن خیابانی پژوه نستوه مرحوم استاد عبدالحسین ناهیدی آذر با مراجعه به منابع چندی توانست مقاله ای خواندنی در مورد زینب پاشا بنگارد که هنوز هم جزء بهترین مقالات در مورد مشارالیه می باشد . پس از ایشان نیز چند تن از علاقمندان و شاعران تاریخ آذربایجان در مطبوعات چیزهایی قلمی کردند که اگر با صراحت بگوئیم چیز دهانسوزی بدانها اضافه نکردند مگر سطرهایی !! در این راستا هنرمندان نیز پا عقب نگذاشته کارهایی در مورد زینب پاشا انجام دادند . مثلاً استاد زنده یاد هاشم ترلان شاعر مردمی و کهنسال آذربایجان شعری در رثا این زن مبارز سرود که بعدها راقم این سطور در مقاله خود که پیشتر در حق زینب پاشا نوشته بود کل آن را زینت قرار داد . یا استاد صابر بقال اصغری نقاش مطرح شهرمان با فرچه خود پرتره زینب پاشا را کشیده و زینت آلبومی از آثارش قرار داد . استاد حسن دمیرچی نوازنده و پژوهشگر نام آشنای موسیقی آذربایجانی نیز در یک اقدام بایسته برای شعر معروف :}

^{زینب پاشا الده زوپا اوز قویدو بازار اوستونه}

^{گویا کی دشمن اوز قویوب اردوی تاتار اوستونه}

^{موسیقی گذاشت که با استقبال قاطبه مردم هنردوست آذربایجان و دیگر شهرها قرار گرفت . البته شاعران دیگری نیز در حق این زن نترس اشعاری در لابلای اشعار خود سرودند که شایددر فرصتی دیگر به آنها پرداخته شود . مانند منظومه شاعر محله خطیب تبریز ، قهرمان خطیبی که در منظومه ای که عنوان مشروطه چیان آذربایجان و در راس آن محله خطیب قرار داده بخش اعظمی از آن را به قهرمانی های این شیرزن اختصاص داده که امیدواریم با چاپ و نشر آن دری دیگر برای کسانی که در مورد زینب پاشا تحقیق می نمایندباز گردیده و مثمر ثمر واقع گردد . البته در کنار این همه آثار رنگارنگ نباید از مجسمه زینب پاشا که توسط استاد احد حسینی آفریده شده هم یادی نکرد که حالیا زینت بخش خانه مشروطه تبریز می باشد. نکته ای را هم که نمی خواهم پوشیده گزارم در مورد اصلیت زینب پاشا است . عده ای آن را اهل اسکو ، عده ای اهل تبریز و عده ای نیز اهل روستای اسپران نوشته یا دانسته اند . با مطالعه این موارد یاد مزار دده قورقود ، یونس امره و خیلی از بزرگان آذربایجان می افتم که برای هر کدام از آنها چندین مزار در چندین جا ذکر کرده اند . این هم موردی است که زینب پاشا محبوب القلوب است . در مورد ارائه عکس زینب پاشا برای اوّلین مرتبه در مطبوعات آذربایجان هم ذکر نکته ای شاید خالی از لطف نیست و آن اینکه این پرتره برای نخستین مرتبه در هفته نامه شمس تبریز در دهه هشتاد زینت مقاله راقم با عنوان« زینب پاشا عصیانینداآتلی شاه به ییم»درهفته نامه شمس تبریز ، شماره101( چهارشنبه 2 خرداد 1380 )» این سطور گردیده بود .}

^{سخن از سیمای زینب پاشا در مطبوعات سالهای1325 -1324 بود . سالهایی که مطبوعات ترکی پا گرفته بودند و هر کسی هر چه دل تنکش می خواست می نوشت . از تاریخ ، ادبیات ، شعر و چه می دانم. در خلال این نوشته ها سه یادداشت در مورد زینب پاشا دیده ام که شاید ذکر آنها برای نسل امروزی که دسترسی به آن مطبوعات را ندارند، خوشایند و جالب بوده باشد .}

^{1-اوّلین مقاله توسط مرحوم هلال ناصری معارف پرور نام آشنای تبریزی در روزنامه آذربایجان منتشر گردیده بود . این یادداشت در شماره چهاردهم روزنامه به تاریخ 27 آذر 1320 و در تبریز منتشر گردیده بود .}

^{2-یکی از مقالات یاد شده با عنوان « زینب پاشا » به قلم « ششگلانی » نامی بود که بر من پوشیده است این همان غلام محمد ششگلانی بود یا دیگری ؟ این مقاله در شماره7 (12) اییول 1946 مجله آذربایجان به زبان ترکی درج گردیده بود .}

^{3-سوّمین مقاله نیز در تکلمه مقاله ششگلانی بود که به قلم فردی به نام « ص . ابوالفضل » نوشته شده بود . نام مقاله یا یادداشت فوق نیز چنین بود « زینب پاشا حقنده ایکینجی شعر » چنانکه از عنوان یادداشت نیز بر می آید نویسنده حیفش آمده که در این نوشته خود شعر معروف :}

^{زینب پاشا الده زوپا اوز قویدو بازار اوستونه}

^{گویا کی دشمن اوز قویوب اردوی تاتار اوستونه}

^{را در ادامه نوشته قبلی نیاورد . این یادداشت نیز در مجله یآذربایجان به مشخصات زیر درج گردیده بود : ماهنامه آذربایجان – سنتیابر 1946 – نمره 9 (14)}

^***

^{در کتاب ارزشمند ائل شاعیرلری ، از مصنّفات ادبیات شناس برجسته و نام آشنای آذربایجان ، سلمان ممتاز که به تاریخ 1927 توسط انتشارات آذرنشر باکو منتشر شده ، دو بند از شعر معروف زینب پاشا با اندک تفاوتی درج گردیده که نویسنده حیفش می آید آن دو بند را در اینجا ذکر ننماید :}

^{حکم ائیله دی بگیم پاشا      کل اناث فرشا}

^{سیز بازاری باسین داشا       من کفنی کئیم گلیم}

⁺⁼⁺⁼⁺⁼

^{اممی چوپور اممی هانی       باشلارینین آخیر قانی}

^{بس بولارین اری هانی ؟     من شرفه دگیم گلیم .}

^{رضا همرا}