کتر بهرام جلوداری ممقانی
دکترای علوم استراتژیک و مدیریت کیفیت
شهر تبریز، شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018 است. این انتخاب سال 2015 رقم خورد. تا رسیدن به سال 2018 تنها 2 سال باقی مانده است. حال این سؤال مطرح است که تبریز باید چکاربکند تا بتواند از این فرصت بدرستی بهره ببرد؟ آیا برای «تبریز 2018» خود را آماده کرده‌ایم یا مثل دانشجوی شب امتحانی در روزهای باقی‌مانده تا سال 2018 در حال آماده‌سازی شهر خواهیم بود.تبریز به عنوان یکی از شهرهای منتخب به میزبانی میهمانان کشورهای اسلامی و شاید غیراسلامی خواهد پرداخت و این واقعه می‌تواند پیامدهای مثبت و فرصت‌های خوبی را برای شهر عزیزمان تبریز به همراه داشته باشد. می‌توان بی‌تفاوت نشست و ماوقع را دست تجربه‌های قدیمی سپرد و واکنشی به قضیه نگاه کرد یا می‌توان با برنامه‌ریزی و شبیه‌سازی تبریز قبل از اینکه زود دیر شود دست به کار شد.
عوامل اقتصادی
یکی از مؤلفه‌های مهم هر شهری اثرات اقتصادی و مؤلفه‌های اقتصادی است که می‌تواند روی رشد و توسعه آن شهر اثر بگذارد. این اثرات می‌تواند جنبه ملی و بین‌المللی نیز داشته باشد. هنگامی که ورود و خروج جمعیت به بهانه‌های مختلف از جمله گردشگری یا نمایشگاه‌های بین‌المللی و همچنین «تبریز 2018» مطرح می‌شود عوامل اقتصادی می‌تواند چهره شهر مطلوب را نامطلوب نشان دهند هنگامی که مهاجرت به شهرها زیاد می‌شود تعدادی درصدد منافع کوتاه مدت خود هستند. بنگاه‌ها، کسبه، فروشگاه‌ها، مراکز تعمیراتی و غیره ممکن است تحت‌الشعاع تعدادی منفعت طلب کوته‌بین قرار بگیرند. در این میان کنترل شبکه قیمت‌ها، عرضه و تقاضای اجناس بویژه اجناس ضروری و مایحتاج عمومی می‌تواند مانع از رشد قارچ‌گونه فرصت‌طلبان شده و سد بزرگی بر تخریب چهره شهر داشته باشد. شبکه‌های توزیع که مشغول توزیع اقلام عمومی و مصرفی هستند باید مورد پایش دقیق عوامل اقتصادی و انتظامی قرار بگیرند. در این میان سیستم‌های بانکی که می‌تواند پلی برای تبادلات اقتصادی و مالی تبریز با سایر شهرهای جهان باشند نقش بسزایی در فرآیند جهانی شدن تبریز می‌توانند ایفا کنند. یکی از مواردی که بازارهای جهانی بدان چشم دوخته است، فرش تبریز است که در این مدت می‌تواند بر توانایی برند شدن آن با استفاده از تسهیل در نقل و انتقالات ارزی کمک شایانی کند، معمولاً مسافران خارجی در بازدید از مراکز فرهنگی به دنبال خرید محصولات فرهنگی هستند اما آیا سیستم‌های بانکی ما حق برداشت و تراکنش‌های مالی را به آنها خواهد داد. از طرف دیگر بروز پدیده صرافی‌ها و نقل و انتقالات غیرقانونی ممکن است شبکه ارزی شهر را مختل کرده و منجر به ایجاد بازارهای سیاه بانکی و نقل و انتقالات غیرقانونی شود.
فرهنگ
ایجاد فرصت مناسب برای نمایش فرهنگی تبریز در این فرآیند می‌تواند نقش مؤثر و مناسبی از تبلور یک فرهنگ مذهبی و مدرن شهرنشینی ایفا کند. در این میان عواملی چون شناسایی و معرفی مراکز فرهنگی، تهیه شناسنامه مراکز فرهنگی به زبان‌های مختلف حداقل، آذری، ترکی، عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی و در دسترس قراردادن آنها در بدو ورود به فرودگاه، معرفی مراکز توریستی و جایگاه آنها در توسعه فرهنگ نوین می‌تواند تصویری مطلوب از ابتدای سفر در اختیار مسافران قرار بدهد.
در این میان میزان آمادگی خدمات شهری، حمل و نقل عمومی و نظم و انضباط آنها استفاده از تبلیغات تبریز به عنوان شهر منتخب روی وسایل حمل و نقل از جمله تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها و حتی مذاکره با شرکت‌های هواپیمایی برای ترسیم لوگوی تبریز 2018 روی هواپیماهای وارده، استفاده از تبلیغات محیطی آرامش‌بخش به جای تبلیغات سیاسی صرف، بازنگری و نصب تابلوهای راهنمای عمومی، تابلوهای نشانگر شهری که مراکز فرهنگی شهر را بنمایانند. تهیه و چاپ نقشه‌هایی به زبان‌های مختلف، خانه تکانی شهر و پارک‌ها، به روز بودن و آماده بودن تجهیزات جمع‌آوری زباله‌های شهری می‌تواند از ابعاد مدیریت فرهنگی شهر نقش مؤثری داشته باشد. از دیگر عوامل مهم فرهنگی، ایجاد فرهنگ سلامت روح و روان است. برای این منظور می‌تواند از آمادگی مراکز ورزشی و تفریحی در داخل شهر یا اطمینان از آمادگی سالن‌های ورزشی هتل‌ها نام برد. برای این منظور باید نظارت‌هایی قبل و حین برگزاری رویداد انجام شود.
عوامل امنیتی
امنیت شاه کلید هرگونه رشد فرهنگی، اقتصادی است اگر امنیت نباشد، هیچ سرمایه‌گذاری، تاجری، جهانگردی تمایلی به بازدید از شهر نخواهد داشت، بنابراین نیروهای امنیتی شهر با درایت و آگاهی و تیزهوشی و چابکی تمامی عوامل جنبنده را زیر نظر خود دارند. بروز پدیده داعش در منطقه، این شدت و حساسیت را بیش از پیش گوشزد می‌کند، طبیعتاً همیشه عوامل مخرب منتظر وجود فضای امن برای نمایش قدرت خود هستند. در این صورت، تقویت سیستم‌های واکنش و اقدام سریع، آمادگی آنان، اطلاع‌رسانی فوری عمومی، آماده‌سازی سیستم‌های اطلاع‌رسانی مردمی، بازنگری و به روزرسانی سیستم‌های اطلاع‌رسانی مفقودین، پایش و ارزیابی مراکز اورژانس، برقراری و تشدید کنترل‌های نامحسوسی، خلوت‌سازی معابر و ساده‌سازی اماکن از جمله رفع سد معابر و کاهش بار ترافیکی و تسهیل در عبور و مرور شهری می‌توانند از جمله عوامل و اقدامات مهم و ضروری باشند، از طرف دیگر با ورود طیف وسیعی از جهانگردان، عوامل انتقال فرهنگی نیز بشدت گسترش می‌یابد و این احتمال وجود دارد که برخی مراسم و جشن‌ها و پایکوبی‌هایی برنامه‌ریزی و اجرا شود که موضوعات فرهنگ اسلامی و مسائلی از جمله عفاف و حجاب را تحت تأثیر خود قرار بدهد، آمادگی از قبل برای مدیریت چنین رویدادها و جلوگیری از تبدیل آنها به تنش‌های اجتماعی در مدیریت امنیت شهری حائز اهمیت است.
عوامل مذهبی
یکی از معیارهای مهم انتخاب تبریز به عنوان شهر برتر اسلامی، برخورداری از ویژگی‌های دینی و مذهبی در سطح جامعه است. بررسی و مدیریت صحیح مراکز اسلامی از جمله مساجد، خانه‌تکانی این مراکز و مراکز فقهی و مرتب‌سازی نمادهای اسلامی می‌تواند در تقویت چهره شهر به عنوان شهر مذهبی نقش مؤثری در انتقال فرهنگ شیعی ما داشته باشد. استفاده از برندهایی از جمله مسجد کبود، بازارهای سنتی و اسلامی و حتی اذان مؤذن‌زاده می‌تواند در معرفی بهتر مؤثرتر باشد.
عوامل شهری
وظیفه خطیر شهرداری در این امر میهمان‌پذیر بر هیچ کس پوشیده نیست. ترمیم خیابان‌ها و رفع خرابی آسفالت‌ها، نصب و به روزرسانی تابلوهای راهنمایی و رانندگی، آماده‌سازی شبکه‌های آبرسانی، جمع‌آوری و دفع صحیح فاضلاب‌ها به لحاظ اهمیت مسائل زیست محیطی در سطح ملی و بین‌المللی و ایجاد تصویر شهری سبز و دوستدار محیط‌زیست از جمله عوامل مهمی است که مدیریت شهری قطعاً در این خصوص توجهات لازمه راخواهد داشت، از طرفی شرکت‌هایی مانند آب و برق و گاز که شریان اصلی انرژی شهری محسوب می‌شوند، می‌توانند از طریق مدیریت صحیح کانال‌های آب و فاضلاب، انجام تعمیرات اساسی در ایستگاه‌های تقلیل و انتقال گاز، پست‌های برق و تولید مستمر و پایدار نیروگاه‌های برقی در این فرآیند جهانی شدن نقش ارزنده‌ای ایفا کنند، شهر تبریز متعلق به همه ماست، متعلق به همه تبریزی‌ها، آذربایجانی‌ها و ایرانی‌هاست، احساس مسئولیت مدیران در این میهمان نوازی نه تنها نتیجه‌ای شهری، بلکه نتیجه ملی و بین‌المللی از بعد فرهنگی، اسلامی برای کشورمان خواهد داشت، تشکیل کمیته‌های بحران و آمادگی و تست آن قبل از میهمانی و اطمینان خاطر از آمادگی تمامی ارکان شهری از ضروریات این رویداد بزرگ محسوب می‌شود.
ارتباط
ارتباط شریان توسعه است و توسعه بدون وجود زیرساخت‌های صحیح ارتباطی اتفاق نخواهد افتاد، آمادگی فرودگاه‌ها برای پذیرش تعداد زیادی از پروازها، آمادگی سیستم مدیریت خدمات فرودگاهی در جهت مدیریت صحیح خدمات و ایجاد فضای امن و میهمان‌نوازانه، آمادگی رستوران‌های فرودگاه، سیستم‌های بهداشتی و کمک‌های اولیه، اشیای گم‌شده، بار واصل نشده، هماهنگی‌های ویزا و کنترل ورود و خروج و آماده بودن تمامی عوامل فرودگاهی در تسریع و تسهیل ارتباطات مهم است. جلوگیری از صف‌های انتظار طولانی، ایجاد امکانات مناسب برای مواقع تأخیرات پروازها یا بحران‌ها و هتلینگ مسافران از یک طرف و سیستم ایرلاین ها و پروازهای منظم، با استفاده از کریدورهای زمینی و هوایی خدماتی، آشنایی و تسلط خدمه پرواز به رویداد شهر منتخب تبریز در سال 2018 از جمله مسائل ضروری است که می‌بایست بدان توجه شود.از طرف دیگر ایجاد سیستم اینترنت پر سرعت به منظور برقراری ارتباطات میهمانان با خانواده‌های آنان که در خارج از کشور هستند، جلوگیری از قطع و وصل مجدد و ایجاد فضای مشابه شبکه‌های اجتماعی از قبیل فیس بوک و یوتیوب می‌تواند در میزان رضایتمندی آنان به لحاظ برقراری ارتباطات نقش بسزایی ایفا کند. حال که برخی از شبکه‌های مجازی در کشور ما بنا به دلایل مختلف با محدودیت مواجه است، می‌توان شبکه‌های مجازی مشابهی را طراحی و به نیازهای کوتاه مدت میهمانان پاسخ داد.
عوامل تاریخی
آذربایجان، سابقه ای درخشان در تاریخ کشورمان داشته است، رفت و آمدهای سیاسیون، انقلابیون و بزرگان اثرگذار در تاریخ ایران در شهر تبریز شکل گرفته است و هنوز ردپای این تحرکات وجود دارد، نمایش تاریخ تبریز توسط مراکز مطالعات تاریخی در جهت تبیین تاریخ تبریز از ابعاد اقتصادی، عملی، فرهنگی و مذهبی و تأثیر آن در دنیا و انتشار منابع عملی می‌تواند در نمایش جایگاه این شهر بزرگ نقش مؤثری داشته باشد تاریخ تبریز و آزادیخواهانی همچون ستارخان، باقرخان، چهره های فرهنگی همچون پروین اعتصامی، شهریار، خاقانی، شروانی، قطران تبریزی، شخصیت های علمی همچون باغچه بان، اماکنی مانند مقبره الشعرا، گورستان چرنداب، ائل گلی، عین‌علی، طوباییه، دانشگاه تبریز، بازار بزرگ تبریز.
اینکه از فرصت‌ها چگونه استفاده کنیم و بتوانیم از این رویداد قهرمانانه عبور کنیم و الگوی سایر شهرها باشیم، نیازمند تفکر سیستمی
