نیکولای بابکین
ا. م. شیری
هشت فقره گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از پایبندی ایران به برجام گواهی می‌دهد.
سرنوشت قراراداد هسته‌ای ایران با قدرت‌های پیشرو جهان با خطر انحلال مواجه است. بر اساس گزارش‌های منتشره، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به خروج از برجام تهدید می‌کند. برجام (برنامه جامع اقدام مشترک)- قرارداد هسته‌ای بین گروه شش کشور با ایران است که مورد تأئید سازمان ملل متحد نیز قرار گرفته است. ترامپ طی سخنرانی خود در هفتاد و دومین مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت: «این قرارداد یکی از بدترین و یکجانبه‌ترین معاملات است که ایالات متحده آمریکا با آن مواجه شده است».
لاز م به ذکر است، این قرارداد که تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک از آبان ماه سال ۱٣۹۵ اعتبار قانونی یافت، فعالیت‌های هسته‌ای ایران را در مقابل رفع برخی تحریمهای اقتصادی محدود می‌کرد. طرفیق قرارداد در فضای خطر رویارویی مسلحانه بین آمریکا و ایران که اسرائیل و بسیاری از کشورهای متحد آمریکا در حوزه خلیج فارس خواستار حل مسئله هسته‌ای ایران از راه توسل به زور بودند، به توافق رسیدند.
برجام از شروع جنگ جدید جلوگیری کرد. قدرت‌های جهانی در دهه اخیر نشان دادند، افدام دیپلوماتیک موفقیت‌آمیز در حل و فصل مشکلات کنونی کاملا واقعی است. آمریکا و متحدان اروپای غربی آن همراه با مسکو و پکن به دوز میز مذاکره با تهران نشستند. لازم به ذکر است که در همین رابطه دولت اوباما به سهم روسیه در ختم موفقیت‌آمیز مذاکرات اذعان نمود و از آن قدردانی کرد. محدودیت‌های اعمال شده برای ایران بهره‌برداری از سانتریفیوژها را فقط با مقاصد صلح‌آمیز مسیر می‌سازد که با تزریق مقدار معین اورانیم با غلظت پائین به آنها عدم امکان دستیابی ایران به سلاح اتمی را تضمین می‌کند. بازای این، برخی تحریمهای اقتصادی لغو یا نرم‌تر شدند، ایران به بازارهای مالی بین‌المللی بازگشت، صادرات نفت را از سر گرفت و به سرمایه خارجی دست یافت. چرا این واقعیات موجب عصبانیت رئیس جمهور جدید آمریکا می‌شود؟
ترامپ در جواب‌های خود به توضیح جزئیات این مسائل نمی‌پردازد. با این حال، مشاور او در امنیت ملی،هربرت رایموند مک‌ماستر معامله با تهران را «اشتباه بنیادی» خواند و در مصاحبه با سی‌ان‌ان تصریح کرد، که رئیس جمهور هنگام تصمیم‌گیری نهایی «نه تنها برنامه هسته‌ای، بلکه، همه فعالیت‌های ایران را در نظر خواهد گرفت». او در ادامه افزود: «ترامپ از منظر حراست از متحدان و شرکای ما در مقابل رفتارهای تشنج‌آفرین ایران تصمیم خواهد گرفت». و، مقدم بر همه، ترامپ، لغو تأئید توافق با ایران را از کنگره خواهد خواست. این امر ممکن است در روزهای نزدیک، قبل از ۱۵ اکتبر روی بدهد.
چند گزینه در نظر گرفته می‌شود. مقامات دولت رئیس جمهور آمریکا بر این باورند، که ممکن است پیشنهاد از سرگیری مذاکرات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران نرم‌ترین آنها باشد. وزیر خارجه، رکس تیلرسون به تعجیل اعلام کرد، متحدان آمریکا که گویا «رفتار ایران را غیرقابل قبول می‌دانند»، نگرانی آمریکا از این کشور را درک می‌کنند. اگر واکنش اسرائیل مد تیلرسون باشد، این درست است، اما، در رابطه با مواضع متحدان اروپایی آمریکا در ترکیب کشورهای واسطه بین‌المللی «گروه ششگانه» (انگلیس، آلمان و فرانسه) اظهارات او مهمل است،
در دیدار در سطح وزیران ایران با گروه کشورهای ششگانه در ماه سپتامبر، هنگام برگزاری هفتاد و دومین مجمع عمومی سازمان ملل متحد روابط دو جانبه واشینگتن با تهران مورد مذاکره قرار نگرفت و چنین پیشنهاد آمریکا بررسی نشد. فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجی اروپا در پایان ملاقات اظهار داشت، که تنظیم برجام، از جمله با شرکت آمریکا در سال ۲٠۱۵ معتبر است، معامله ذخیره شده و طبق قرارداد ضرورتی برای از سرگیری مذاکرات وجود ندارد. موگرینی تصریح کرد، که هشت فقره گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که با شرکت کارشناسان آمریکایی تنظیم گردیده (آخرین آنها در اوایل ماه سپتامبر انتشار یافت)، گواه آن است که ایران الزامات معاهده را بطور کامل رعایت نموده است. بر این اساس او اصرار دارد، که دامنه تأثیر برجام مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و جامعه بین‌المللی نمی‌تواند به خود اجازه لغو یک قرارداد کاری را بدهد.
رئیس جمهور آمریکا نمی‌تواند سرنوشت توافق حاصله پس از دو سال تلاشهای دیپلوماتیک چندجانبه و سخت را تعیین کند. برجام بر اساس قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز تأئید شده و به جامعه جهانی تعلق دارد. هر چند بنظر می‌رسد این واقعیت موجبات نگرانی ترامپ را فراهم نمی‌آورد.
همچنین بی‌اعتنایی رهبر آمریکا به پیامدهای ناگزیر رسوایی دیپلوماتیک نه تنها با چین و روسیه، حتی با سه کشور متحد اروپای غربی واشینگتن که خواهان تجدید یک ائتلاف وسیع در اتحادیه اروپا برای حمایت از پیشنهاد واشینگتن دایر بر تحریمهای اقتصادی جدید نیستند، غیرقابل درک است. حمایت اسرائیل و عربستان سعودی در همین راستا کمکی به آمریکا نمی‌کند، زیرا اقتصاد این کشورها در حدی نیست که بتواند اقتصاد ایران را زیر فشار قرار دهد.
در اینجا لازم است فقدان رویکرد وسیع و سازگار واحد در دولت ترامپ به کل خاورمیانه، بار دیگر مورد توجه قرار گیرد. ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ به معضل آمریکا تبدیل گردید، اما حل و فصل این مشکل در پشت میز مذاکره کاملا ممکن است. لغو توافق هسته‌ای بمنظور مثلا، دستیابی به تغییر موضع تهران در یمن احمقانه بنظر می‌رسد. کاملا واضح است، که نارضایتی آمریکا از رویکرد تهران در سوریه، عراق، لبنان و یمن در چهارچوب موضوعات هسته‌ای قابل توضیح نیست.
ایرانی‌ها بوضوح تفهیم کردند، که آنها از برجام امتناع نمی‌کنند و حاضر به از سرگیری مذاکرات پیرامون موضوعات هسته‌ای نیستند. خود این رویکرد رئیس جمهور آمریکا را بمثابه «بلاهت» محروم از بنیان‌های حقوقی و نشاندهنده بی‌اعتنایی آشکار دولت فعلی آمریکا نسبت به بقیه جهان ارزیابی می‌کنند. رهبر ایران، آیت‌الله خامنه‌ای در واکنش به اظهارات ضد ایرانی ترامپ در مجع عمومی سازمان ملل متحد گفت: «علت نطق جاهلانه و سراسر دروغ رئیس جمهور آمریکا که از ادبیات کانگستری و کابویی نشأت می‌گیرد، نشانه عصبیت و سبک‌مغزی اوست». خامنه‌ای اضافه کرد، که «نخبگان آمریکا باید بخاطر این سخنان و داشتن چنین رئیس جمهوری احساس شرم کنند».
آیت‌الله خامنه‌ایی طی سخنان خود در دیدار با اعضای مجلس خبرگان به ادعای ترامپ مبنی بر «رفتار تشنج‌آفرین» ایران پاسخ داد. بگفته رهبر ایران، آمریکایی‌ها از چندین سال پیش برای منطقه غرب آسیا طرح و نقشه‌ایی تحت عنوان «خاورمیانه جدید» یا «خاورمیانه بزرگ» داشتند. وی در ادامه افزود: «عراق، سوریه و لبنان سه محور اصلی این نقشه بودند که در هر سه کشور با شکست مواجه شدند». به عقیده وی، مواضع آمریکا در رابطه با ایران نه ناشی از قدرت و توانایی، بلکه، به دلیل ضعف و شکست آن است. خامنه‌ای به پیشنهاد ترامپ دایر بر منزوی کردن ایران در صحنه بین‌المللی بعنوان «کشور سرکش» بشدت پاسخ داد.
همچنین، مقامات عالی‌رتبه ایران نسبت به برنامه آمریکا مبنی بر آغاز تحقیقات بین‌المللی در خصوص برنامه موشکی ایران که اغلب بمثابه یکی از دلایل اصلی برای بازنگری توافق هسته‌ای مطرح می‌شود، بشدت واکنش نشان می‌دهند. رئیس جمهور، حسن روحانی طی سخنرانی در روز ۲۲ سپتامبر در مراسم افتتاح هفته دفاع مقدس (بمناسبت آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸٠) موضوع تحویل سامانه‌های تهاجمی مدرن آمریکا به ارزش میلیاردها دلار به کشورهای منطقه را مورد تأکید قرار داد و گفت: «ایران برای حمله به هیچ کشورری آماده نمی‌شود، اما همواره برای دفاع و بازداشتن دشمنان آماده است». در اینجا، در رژه نظامی از موشک بالستیک «خرمشهر» با برد ۲ هزار کیلومتر رونمایی شد.
تهران از تهدید ترامپ مبنی بر خروج از توافق هسته‌ای نمی‌هراسد و برای دفاع از برجام به حمایت بین‌المللی امیدوار است. رئیس جمهور، حسن روحانی خاطرنشان نمود، که از اتهامات رئیس جمهور آمریکا بر علیه ایران در سازمان ملل متحد فقط نخست وزیر اسرائیل حمایت کرد. اکثریت کشورهای جهان، از جمله، کشورهای امضاءکننده توافقنامه هسته‌ای با ایران، با قصد آمریکا برای دفن توافق هسته‌ای همراه نیستند.
