بهروز ساری صراف
بحران کمبود آب و وضعیت امروز خرمشهر می‌تواند بیانگر وضعیت بحرانی فردای شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی باشد
بهروز ساری صراف عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز بر این باور است که، دوان دوان به دنبال یک بطری آب رفتن و خوشحالی از داشتن یک بطری آب معدنی می‌تواند آرزو و حسرت آتی مردم شهرهای ما باشد، اگر تغییر اساسی در نگرش مردم و مسئولان ما رخ ندهد؛ چنین چشماندازی دور از انتظار نخواهد بود، به طوری که دختران و پسران خردسال ما نیز پابرهنه به دنبال آب خواهند دوید و همین که اکنون در چنین وضعیتی نیستیم، خود خوشبختی است. متاسفانه مسئولان شهری و همهی نهادهای مرتبط با آب چه در زمینه صنعت و چه در زمینه مصارف کشاورزی و غیرصنعتی، به درستی به وظیفه خود عمل نمیکنند.
وی اضافه کرد: مردم و مسئولان وقتی از نزدیک با یک مشکل روبهرو میشوند، تازه به این نتیجه میرسند که باید فکر کنند، در حالی که برای فکر کردن و برنامهریزی حدود ۱۵ سال زمان لازم است، عادت نکردهایم که تصمیم مناسب را در زمان مناسب بگیریم. زمان بحران، زمان اقدامات اورژانسی است، وقتی فردی دچار حمله قلبی می‌شود، دیگر وقت آن نیست که به تغذیهی فرد فکر کنیم و باید اقدامات اورژانسی را در اسرع وقت انجام داده و به فکر تزریق آمپول و اکسیژن رسانی برای نجات بیمار باشیم، ما نیز در این برهه به آمپول و اکسیژن رسانی نیازمندیم.
وی بیان کرد: چنین به نظر می‌رسد مسئولان فرصت سوزی میکنند و مردم هم نمیدانند چگونه خواسته‌هایشان را به مسئولان القا کنند و در این میان هیچ کداممان به درستی به وظیفهمان عمل نمیکنیم، منتظر هستیم تا دچار یک بحران مانند زلزله شویم و دنبال مقصر بگردیم و خطاها را با وضع قوانینی مانند جریمه توجیه کنیم، در حالی که هیچ مشکلی با متهم کردن کسی حل نمیشود.
صدا و سیما چند ثانیه بیشتر به مسئلهی صرفهجویی در آب نمیپردازد
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز با بیان این که هر گاه صحبت از متولی و مدیریت آب می‌شود، همهی حواسها بر روی سازمان آب متمرکز می‌شود، عنوان کرد: باید توجه کنیم که سازمان آب مسئول نهادینه کردن فرهنگ مصرف درست آب نیست و صدا و سیما باید در این راستا تلاش کند و این در حالی است که در تلویزیون، بیش از چند ثانیه به این مسئله پرداخته نمیشود.
وی در ادامه با اشاره به تغییر اقلیم گفت: تغییر اقلیم یک مفهوم و شاخص معینی مانند درآمد و حقوق ماهانه است، در مواجهه با تغییرات اقلیمی نیز با اعداد و ارقام مشخصی روبرو هستیم و میتوان با کاهش و افزایش این آمارها مانند کاهش تبخیر و افزایش بهرهوری به آرامش نسبی رسید، اما مشکل ما این است که نمیدانیم چه میخواهیم و فقط به پند، نصیحت، خواهش، التماس و زور متوسل میشویم.
وی با بیان این که با قبول و درک پدیده تغییر اقلیم باید در مدیریت منابع آب شهری و درون حوزه (دورن شهر و محدوده دریاچه) تغییرات اساسی ایجاد کرد، گفت: اگر پدیدهی تغییر اقلیم و تغییر دما را قبول داریم، باید تغییراتی در مدیریتمان رخ دهد، تغییر اقلیم را میتوان مساوی با تغییر میانگین های داده های جوی در نظر گرفت، به این مفهوم که میانگین دما تا ۱۵ سال گذشته، ۱۰ و نیم درجه بود که الان به ۱۵ درجه رسیده، افزایش حدود پنج درجهای در طول ۱۰ سال گذشته، رقم زیادی است. شاخص‌های تغییر اقلیم نیز همانند شاخص هایی چون درآمد خانوار ، میزان امید به زندگی و کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اگر تغییر مدیریتی در مسئلهی تغییر اقلیم رخ ندهد، در فرداهایی نه چندان دور، حسرت زندگی امروزمان را خواهیم خورد و دسترسی به آب سالم تنها با چرخاندن شیر آب به حسرت فردا تبدیل شده و یافتن آب سالم جزو آرزوها و ایدهآلهایمان خواهد بود. وقتی آبی در مملکت نباشد، آب و خاکی نیز نخواهد بود، بنابراین تمامی مسئولان حتی فرهنگیان و مسئولان نظامی نیز به گونهای در مسئلهی آب درگیر هستند، اینجا با کسی تعارف نداریم و همه باید با مفاهیم تغییر اقلیم آشنا باشند.
وی گفت: مسئولان باید برنامه جامعی را برای ارزش‌گذاری و مدیریت منابع آبی ارائه دهند، ارائهی برنامه نیز نیاز به هماندیشی و تفکر دارد و یک روزه نمیتوان برنامه جامعی ارائه داد، به طوری که مسئولان نظامی، صرفا کار نظامی و مسئولان فرهنگی فقط کار فرهنگی کنند. سازمان آب نمیخواهد بگوید که مدیریت منابع آبی پیچیدهتر از آن است که به دست چند مدیر این سازمان، محقق شود، مسئولانی که فراتر از سازمان آب هستند باید در حوزه مربوط به خودشان، برنامه جامعی ارائه دهند، اما شاهد این هستیم که این مسئولان چنین برنامهای را ارائه نمی‌دهند، چرا که مفاهیمی همچون تغییر اقلیم و کمبود آب را فقط در حوزه مدیریتی سازمان آب می‌دانند
وی در ادامه با اشاره به ضرورت فرهنگ سازی تغییر الگوی مصرفی آب توسط ساکنان مناطق شهری و روستایی تاکید کرد: مردم چشم به عملکرد مسئولان دوخته‌اند و مسئولان منتظر تغییر فرهنگ مصرفی مردم بوده و هر دو از هم توقع دارند، در حالی که هیچ یک به تغییر عملکردشان مبادرت نکرده و احساس مسئولیت نمیکنند و هر دو چشم به آسمان رحمت الهی دارند تا خداوند باران بباراند، خداوند نیز فرموده است که سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمیدهد مگر آن قوم خودشان تلاش کنند.
عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز با بیان این که تبلیغات تلویزیون و بیلبوردها در سطح شهر، از افتتاح پارکها و دهکده‌های آبی جدید در بحران آب خبر میدهند، عنوان کرد: پارکها و دهکده‌های آبی جدید با مدیریت و تایید مسئولانی افتتاح می‌شود که بارها در سانهها از کم توجهی مردم به کم آبی گله کردهاند، برای افتتاح چنین مجموعهای، نیاز به صدور مجوز از حداقل هشت دستگاه درگیر است که به راحتی و بدون توجه به بحران آب و قرار گرفتن در یک منطقه نیمه خشک که چندین سال است با بحران کم آبی مواجه است، مجوز صادر میکنند، این رفتار نوعی باج دادن به مردم است و مردم فکر میکنند اگر بحران آب جدی بود، مجوز احداث سوناها و استخرهای متعدد صادر نمیشد و گفتن شعار «آب هست، اما کم هست» در تلویزیون هم مشکلی را حل نمی‌کند.
وی در ادامه با اشاره به میانگین بارش سالانه شهرهای حوزه آبریز دریاچه ارومیه بیان کرد: میانگین بارش‌ها از ۳۰۰ الی ۳۲۰ میلی متر به حدود ۲۵۰ الی ۲۷۰ میلی متر در سال کاش یافته و معادل ۲۰ درصد کل بارش سالانه از بارش‌ها کم شده است، اما مردم و مسئولان ما در مصرف آب بسیار دست و دلباز بوده و ولخرجی میکنند، در حالی که مناطقی که بیش از ۸۰۰ میلی متر بارندگی دارند، چنین دست و دلبازانه عمل نمیکنند، مثلا شهرهای کشور ژاپن که حالت جزیرهای داشته و بارش نیز قابل ملاحظه است، چنان در مصرف آب صرفه جویی میکنند و برنامه ریزی دقیقی برای کاهش تبخیر دارند که گویی آن‌ها در وسط بیابان خشک حاره‌ای زندگی میکنند و این ما هستیم که در معرض جریانات اقیانوسی موسمی قرار داریم.
وی با بیان این که ۱۰۰ سال پیش، پلیس آب داشتیم که تحت عنوان «میر آب» فعالیت میکرد، گفت: اکنون برای تمامی امور پلیس داریم، اما هیچ پلیسی بر امور آب نظارت نمی‌کند.
ساری صراف در ادامه با اشاره به مقایسه بارش در کل کشور با شهرهای اطراف دریاچه ارومیه عنوان کرد: در سال آبی سال جاری در کشور «اول مهر تا هشت تیر ماه سال ۹۷»، ۱۶۶ میلی متر بارندگی داشتیم که در مقایسه با سال آبی گذشته که ۲۲۶ میلی متر بود، ۳۵ درصد کاهش آب داریم، اما خوشبختانه وضعیت در شهرهای حوزه دریاچه ارومیه فرق میکند، وضعیت بارندگی در استان ما نسبت به کل کشور بهتر است.
وی تاکید کرد: میزان بارش حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال آبی ۹۷ برابر با ۴۰۶ میلی متر است که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، ۱۳۲ میلی متر افزایش داشته و در مقایسه با بارش متوسط ۴۹ سال گذشته (۳۲۸ میلی متر) نیز از وضعیت بسیار خوبی برخوردار هستیم، اما این ۱۳۲ میلی متر بارش کجا رفته است؟.
وی با اشاره به آمارهای ارایه شده از سوی سازمان آب و ستاد احیای دریاچه گفت: مجموع آب موجود در دریاچه ارومیه در بیستم خرداد ماه ۹۷ برابر با دو میلیارد و ۲۲۰ میلیون متر مکعب بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۳۰ میلیون متر مکعب آب کم داریم، با وجود افزایش ۴۰ درصدی میزان بارندگیها، شاهد کاهش آب در دریاچه هستیم. آمارها نشان میدهند حال دریاچه خوب نشده است، این اعداد و ارقام، واقعیت تلخی را به ما القا میکنند و نشانگر این هستند که آب‌های حاصل از بارش به حوزه دریاچه وارد نمیشوند و آب رودخانهها به مکانهای دیگری مانند باغات کشاورزی منتقل می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز اضافه کرد: باید توجه کنیم که انتقال این آبها به باغات کشاورزی، تا چه حد به اشتغال، انتقال ارز حاصل از فزوش محصولات کشاورزی و رفاه زندگی مردم کمک میکند، آیا آبیاری یک باغ به نابودی اکوسیستم میارزد؟، شاید بتوان محصولاتی مانند سیب زمینی و هندوانه را وارد کرد، اما نمیتوان دریاچهی دیگری را وارد کرد و مانع گسترش ریزگردهای نمکی شد.
وی در ادامه تاکید کرد: گرمایش زمین و تغییر اقلیم باید از دو بعد منطقه‌ای و جهانی مورد بررسی قرار گیرد، گرمایش جهانی یک مسئلهی جهانی بوده و باید با امکانات جهانی با آن روبهرو شد، این مشکل در مناطق و قارههای مختلف، اثرات متوسط تا شدید منطقه‌ای هم دارد و در محدوده کشور ما افزایش دما حدود سه درجه سانتی گراد است که در میزان تبخیر آب‌های سطحی، نیاز آبی محصولات کشاورزی و آب شرب و خطرات زیادی از نظر کاهش منابع آبی دارد. وجود دشت‌های پست، افزایش دما و عدم مدیریت‌ها و نگاه منطقه‌ای به مشکلات سبب چندین برابر شدن مشکلات درمناطق ما شده است، تاخیر و تعلل در برنامه ریزی منابع آب خسارت زیادی به موجودیت حیات تمدن ایران خواهد زد. وجود یک سال پر بارش ، ما را منحرف نکند، اکثر شهرهای ما دچار کم آبی هستند و اعتراضات به کمبود آب در برخی شهرها باید هشداری برای ما باشد.
وی در پایان تاکید کرد: کاهش آب قابل تبخیر از سطح دریاچه ارومیه و دریاچه سدها ، ارتقای سیستم آبرسانی و کاهش هدر رفت آب و پرت آب در سیستم آبرسانی شهری از جمله شاخص‌هایی هستند که با توجه به آن‌ها میتوان زندگی قابل تحملی فراهم کرد، داشتن برنامه کوتاه مدت در سطح خانه به خانه در مناطق شهری و روستایی نیز از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند بحران آب را تا حدی برطرف کند، همان گونه که آزادسازی شهر از دست دشمنان، خانه به خانه صورت میگیرد، آبادانی نیز از همین راه ممکن می‌شود.
منبع: ایسنا
