با کمال تاسف با خبر شدیم که استاد هوشنگ آذراوغلو خواننده شهیر و بین المللی موسیقی اصیل و سنتی آذربایجانی چهارشنبه ۲۹ خرداد ۱۳۹۸ در سن هشتاد و یک سالگی درگذشت.
او که از مفاخر معاصر آذربایجان است، غیر از هنر موسیقی، و بازی کردن در بیست فیلم سینمایی، استعداد خارق العاده ای در ورزش حرفه ای داشت. وی در تیم ملی كشتی ایران با نام آورانی چون جهان پهلوان غلامرضا تختی، امامعلی حبیبی، عبدالله موحد و … رقابت می کرد.
آذراوغلواز زمره کسانی بود که موسیقی اصیل آذربایجانی را در کشورهای مختلف با برگزاری کنسرت و یا شرکت در فستیوالهای فرهنگی و هنری شناساند و همین امر سبب آوازه بین المللی وی شد و در این راه زحمات بسیار زیادی را کشید تا مقامها و آهنگهای اصیل آذربایجانی به فراموشی سپرده نشوند. به همین خاطر اولین آذربایجانی برنده جایزه پروانه طلایی موسیقی از ترکیه شد.
او می گوید: «اولین استادهای من در بندرانزلی ولی واحد و مشهدی سلامت بودند که آشنایی خوبی با دستگاه های موغام داشتند، بعدها اساتیدی چون مصطفی پایان نیز كه از باكی به انزلی آمده بود كمك خوبی به من در این زمینه كرد. صد البته رادیو باكی كه بزرگترین معلم من در موسیقی بود.»
آخرین کنسرت وی در ایران مربوط به سال نود و شش و در دهکده توریستی چی چست اورمیه بود که در میان خیل عظیم علاقمندانش و با دعوت شهرداری اورمیه به اجرای برنامه پرداخت.
نگاهی گذرا به زندگی پر بار استاد هوشنگ آذر اوغلو چهره بین المللی موسیقی و آواز آذربایجان *
آذربایجان در مسیر گذر از تاریخ خود در هر دوره و عصر همزمان با بقیه ملل دیگر در راه تکوین فرهنگی خود به موسیقی و هنر خواندن اهمیت ویژه ای قائل شده است . عبدالقادر مراغه ای، صفی الدین اورموی، فرهاد فخرالدینی، استاد علی سلیمی، مصطفی پایان، هابیل علی اف، رشید بهبوداف، علی واحد و … به طور اتفاقی و سلسله وار ردیف نشده اند و اگر موسیقی آذربایجانی جایگاه ممتازی در جهان دارد نمی‌توان آن را ساده تلقی کرد
. تاریخ غنی آذربایجان از زمان سومر تا اشکانی و از صفوی تا افشار و تاعصر حاضر تنها در سایه سلحشوری دلاورانش دوام و بقا نداشته است؛ چرا که هیچ سلسله و تمدن و امپراطوری بواسطه نگاه میلیتاریستی و اقتدار سربازانش نمی‌تواند به ادامه حیات قادر باشد . دانائی، حکمت، تدبیر و هنر، خمیر مایه نظام های سیاسی و اجتماعی است و موسیقی و آواز و شعر و رقص به سان ضلع های یک مربع هنر مشترکی را پدید می‌آورند که امروزه از نیازهای روحی جوامع مختلف بشری محسوب می‌شوند . باید پذیرفت که انسانها در همه ادوار تاریخی مخصوصآ عصر حاضر که در هیاهوی مشکلات شهرنشینی و مشکلات معیشی و ناهنجاری های روزمره اش گرفتار است به هنری نیازمند است که اندکی از تنگناهای روحی اش بکاهد و هنر موسیقی، شعر، رقص و آواز در این پروسه حائز اهمیت هستند. این هنر آواز،شعر موسیقی و رقص، چون گذشتگان در انحصار سلاطین و اشراف نیست چرا که پیشرفت تکنولوژی (کاست، سی دی های صوتی و تصویری )این مؤلفه‌های هنری را حتی در دسترس فقیرترین اقشار قرار داده است؛ از این نظر است که آواز خوانان و گروههای موسیقی از محبوبیت خاصی در بین اقشار مختلف برخوردار هستند در این میان موسیقی و و آواز غنی آذربایجان با ریتم مخصوص و آهنگ ها و آلات موسیقی متنوع اشعار و صداهای دلنواز شاعران و خنیاگرانش که زیبایی خاصی دارند و در دنیا به نام موسیقی شرقی و آذربایجانی معروف است یکی از ارکان هویتی مردم آذربایجان بشمار میرود . طبیعت زیبا و بکر ،سرزمین گسترده، زبان غنی، حوادث تاریخی و حیات جانوری متنوع، زیربنا و زینت بخش موسیقی و آواز آذربایجانی بشمار میرود. موسیقی آذربایجانی که با موسیقی ترکی استانبولی که به لحاظ آلات موسیقی با عربی و فارسی اشتراکاتی دارند، طبق نظریه یونسکو یکی از میراث مهم جامعه جهانی در عصر حاضر محسوب می‌شود که هر سه موسیقی و آواز فوق از هنر اسلامی هم نشأت گرفته اند . در موسیقی آذربایجان که متأسفاته بستریکسان و شرایط همسانی به لحاظ حمایت ها و امکانات متعارف ندارند و به نوعی از یک تبعیض نانوشته رنج می‌برد اما با این وجود سروده هایی چون خلبانلار، چک آیاغین توپراقیمدان، سیزه سالام گتیرمیشم، حیدربابایا سالام، سهندیه و آیریلیق از موفق ترین سرودها و آهنگ های بعد از انقلاب اسلامی بشمار می‌روند که از این نظر رحیم شهریاری، مرحوم آشیق درویش وهابزاده، مؤذن زاده، آشیق چنگیز، مرحوم مصطفی پایان و استاد هوشنگ آذر اوغلو به عنوان پیشکسوت و ارکان آواز آذربایجانی با سبک های متفاوت از اهمیت شایانی برخوردار هستند و در آن سوی ارس قاسم اف، اوزئییرحاج بیگلی و اساتیدی چون تیمور مصطفی اف و آشیق زلیفه و عدالت و در ترکیه مرحوم چوبان اوغلو، و در عراق و در منطقه ترک نشین کرکوک که در آن فرهنگ آذربایجانی در بین ۲میلیون ترکمن رواج دارد .آواز خوان خوش لحنی چون حسن نجار، علی آلتین کویرو حسین قزیل سس در میان خلق های ترک زبان ایران ،جمهوری آذربایجان، ترکیه و عراق از محبوبیت خاصی برخوردار هستند. شباهت و هم ریشه بودن موسیقی ۴ بخش مورد اشاره باعث شده که مردمان ترک تبار و ترک زبان بتوانند به راحتی از موسیقی و آواز یکدیگر استفاده کنند و در جشن های عروسی آذربایجانی های ایرانی از موسیقی و ترانه ای سه کشور دیگر استفاده شود و حجم سی دی‌ها و کاست های مورد استفاده خود پیام خاصی دارد و آن درنوردیدن مرزهای رسمی بوسیله فرهنگ موسیقی
.اما واقعیت این است ماهنی‌هایی چو. ساری گلین، قره باغ شکسته‌سی ، آرشین‌مال آلان، کوراوغلو‌اوپراسی و موسیقی . آواز آشیق‌ها با داستانهایی چون شاه‌اسماعیل ، اصلی و کرم، نبی و حتی موسیقی‌های مذهبی که درمیان علویان ترکیه مرسوم است و اشعاری از علی عسگر، نباتی، فضولی، علی واحد، شهریار، دده کاتب، یونس امره و یا اشعار قزل آیای کرکوکی و یا موسیقی حزن انگیزی که درباره شهیدان کربلا و جنگ تحمیلی در میان ترک زبانان ۴ کشور ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ترکمن های عراق به متناوب مورد استفاده و علاقه مردم است و با توجه به جمعیت و وسعت گسترده این حریم فرهنگی و مرودات دائمی ما بین این فرهنگها تأثیرات موسیقی مناطق فوق بریکدیگر عجیب نیست.
علاوه بر زبان مشترک بین ۴ بخش مورد اشاره، آلات موسیقی مشترک همچون دف، ساز، کمانچه، تار، سازودهل ،نی (بولول)، تودک و … و شاعران فرا مرزی چون واحد، فضولی، امره به اشتراکات و زیبایی موسیقی و آواز آذربایجانی و ترکی افزوده است، علاوه برسطور بالا، موسیقی و آواز مناطق ترک نشین قشقایی و خراسان شمالی هم در این قاعده جای دارند
.اما از میان آنهائیکه موسیقی آذربایجانی را جهانی کرده و در سرزمین و کشورهای مختلف به حفظ حراست و اشاعه فرهنگ آذربایجانی همت گماشته اند باید به استاد هوشنگ آذراوغلو باید اشاره کرد.
استاد آوازی که جایگاه رفیعی در عرصه‌های موسیقی جهانی دارد، چهره و شخصیت بین المللی آذراوغلو اورا سفیر موسیقی و آواز آذربایجانی در عرصه های جهانی کرده است.
استاد آذراوغلو که متولد ۱۳۱۷ شهر بندر انزلی است پدرش ناخدای کشتی اما در ۱۳ سالگی هم پدر و هم مادرش را از دست می‌دهد و مثل اکثر انسانهای خودساخته، مبارزه با مشکلات زندگی را در همان اوان نوجوانی تجربه میکند و در واقع فولاد چگونه آبدیده شد را باید درباره استاد آذراوغلو مصداق دانست و با ماهیگیری مسئولیت سه خواهر و دو برادرش را به عهده گرفت؛ با وجود سختی های زندگی روح لطیف آذراوغلو با شنیدن موسیقی آذربایجانی خصوصا موغام دلباخته این هنر مردمی شد و تحت تأثیر صدای بزرگانی چون خان عمی، بولبول جبارقاریاقدی که از رادیو باکو پخش می‌شد قرار گرفت و این تأثیرات با وجود اساتیدی چون ولی واحد و مشهدی سلامت به سمت و سوی قوانین خواندن و موسیقی سوق داده شد.
مرحوم مصطفی پابان در تکوین شخصیت هنری استاد آذراوغلو جایگاه ویژه ای داشته است که این امر باعث شد که استاد آذراوغلو همیشه با احترام از ایشان یاد کند. استاد موسیقی و آواز و هنرمند شایسته آذربایجانی که خود را خادم موسیقی آذربایجانی می‌داند در ومقطعی از زندگی خود با رویکرد به ورزش کشتی و دعوت به تیم ملی با بزرگانی همچون غلامرضا تختی‌و امامعلی حبیبی و ملاقاسمی رقابت می‌کرد و در زمینه هنر فیلم و سینما با شرکت در فیلم گنج قارون و هم بازی شدن با محمدعلی فردین او را به یک شخصیت هنری و ورزشی تبدیل کرد؛ اما عاقبت جاذبه موسیقی غنی آذربایجانی خصوصآ موغام باعث شد که ورزش و سینما به نفع موسیقی کنار بروند و عاقبت استاد آذراوغلو که از مفاخر موسیقی آذربایجان است گم شده خود را در دنیای غنی موسیقی پیدا کند.
در حدود سی سال پیش برای فعالیت هنری به استانبول میرود و با ترانه ی سیزه سالام گتیرمیشم به اوج محبوبیت و معروفیت می‌رسد و موفق به دریافت پروانه طلایی به سال ۱۹۸۵ از تورگوت اوزال رئیس جمهور وقت می‌شود. فخر موسیقی آذربایجان در ادامه فعالیت هنری خود ،با بزرگانی چون زینب خانلارآوا، ذاکرممد‌اوا، آقاخان عبداله یف ،رامیرز‌قلی‌اف، عاریف بابایف و رشید بهبوداف کنسرت مشترک و آشنایی و مراوده داشته است . استاد آذراوغلو در راه معرفی موسیقی آذربایجان با اجرای کنسرت‌هایی در ایران، کانادا، انگلیس، فرانسه، آمریکا، ترکیه، بلاروس و … خدمات کم نظیری را به موسیقی آذربایجان داشته است ؛ اما مطالعه و باز‌هم مطالعه یکی از دغدغه‌ها استاد آذر اوغلوست و او تا بحال بالای ۱۰۰۰ کتاب را مطالعه کرده و لذا از دریچه علم و آگاهی یکی از چهره‌های ارزشمند این عرصه‌هاست.
از ناعدالتی‌ها و نابرابری‌ها و ناآگاهی‌ها در رنج است و در اشعار موسیقی و آواز به این پدیده‌ها مبارزه میکند. او آذربایجان را جان و خون خود می‌داند و خود را خادم و فرزند این دیار می‌داند.
استاد هوشنگ آذر اوغلو آهنگساز، مغنی، موسیقیدان، بازیگر سینما و تئاتر، محقق و روانشناس ،مردی است خود ساخته که از گرداب‌ها و طوفانهای سنگین و سهمگین زندگی که از دست دادن پدر و مادر در سنین نوجوانی و عهده دار شدن معیشت عائله پر‌تعداد خانواده و مهاجرت که فقط نمونه‌های بارز آن هستند سربلند بیرون آمده است.
این انسان شریف و آزاده و هنرمند برای طی مدارج فرهنگی و هنری زحمات پرشماری را متحمل شده است که چهره مصمم و نحوه گفتارش براعتماد به نفس عمیقش دلالت میکند و در هرجمعی با توجه به صراحت کلام و اطلاعات مفید و سوابق هنری ، ورزشی به شخصی تأثیرگذار تبدیل شود و درحالی قدم به ۷۵ سالگی گذاشته است که مانند یک فرد میانسال ۴۵ ساله انرژیک و چابک بنظر می‌رسد، اما رمز این ماندگاری استاد آذراوغلو که چند‌سالی افتخار آشنایی با ایشان را داشته ام، ایمان و اراده قوی، تغذیه مناسب، ورزش، مطالعات مستمر و دائمی و گذر عمر در محیط های هنری و فرهنگی و مسافرت های فراوان است . هرچند مانند هر انسان متعارف دیگردر زندگی فراز و نشیب و سختی ها و دشواری‌های جانکاهی را از سر گذرانیده است. برنده اسکارهای طلایی موسیقی اصیل آذربایجان در ترکیه که با دهها تجلیل و بزرگداشت هنری مورد تکریم و احترام قرار گرفته ، با اجرای صدها کنسرت در شبکه‌های مختلف یا صدها کاست و سی‌دی های صوتی و تصویری و آلبوم های موسیقی خدمات کم نظیری را به فرهنگ و مدنیت و هویت آذربایجانی نموده است که بی شک او را به چهره بین المللی موسیقی غنی آذربایجانی تبدیل کرده است و این نائلیت ها و افتخارات زمانی ارزش دو چندانی پیدا میکند که درک کنیم.
بستر مناسب و شرایط راحت برای این موفقیت ها نشده است و مثل بعضی از هنرمندها طی طریق از متدهای مرسوم برایش مقدور نبوده است و شاید دهها سال طول بکشد که هنرمندی با شاخصه‌های استاد آذراوغلو در موسیقی آذربایجانی قابلیت‌های خود را نشان بدهد .
آذراوغلو با اراده پولادین، با اشعار ترکی آوازش، با پوشیدن لباس افتخار آمیز آذربایجانی و با موسیقی که یادگار عبدالقادر مراغه ای‌ها و صفی الدین اورموی‌هاست، صدای رسای فرهنگ، آواز و موسیقی آذربایجانی در عرصه جهانی است.
فرقه دمکرات آذربایجان یاد و خاطره استاد هوشنگ آذراوغلو را گرامی میدارد.
*غلامرضا غلامی قوشچی
