کاهش تولیدات کشاورزی، کاهش سهم کشاورزی از تولیدناخالص ملی، کاهش امنیت غذایی، رشد اراضی غیرقابل کشت، تخریب اراضی زراعی و باغات، کاهش تعداد کشاورزان و عدم تمایل به سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، رهاورد سبز شدن ویلاها بر توسعه ای بوده که دیگر پایدار نیست.
به گزارش خبرگزاری آناج: چرتکه‌ها هنگ کرده‌اند! وضعیت دریاچه ارومیه در سال‌های گذشته زلزله‌ای از خود برجای گذاشته که فرهنگ، جامعه و اقتصاد آذربایجان را از سراب تا پایاب درنوردیده است. خاکسترنشینی کشاورزان و باغداران و سکته باغات اطراف دریاچه ارومیه، فقط گوشه‌ای از مصیبت سال‌های گذشته این دریاچه است. زمین‌ها از دست رفته‌اند؛ زمین‌های مرغوبی که فقط نان آور خانوار نبودند که جای پایشان در زنجیره امنیت غذایی کشور هم دیده می‌شد.
حالا از میان زمین‌هایی که گندم و پیاز و سیب‌زمینی و… در میانشان سربرمی‌کشید، زمین‌هایی که باید پاییز بار سبک می‌کردند، نوای موسیقی بلند است! جای‌جای شهرهای اطراف دریاچه و باغ‌های بالادست، ویلاهای لوکس و لاکچری همانند وصله‌ای ناجور، دهن‌کجی می‌کند. دلال‌ها جولان می‌دهند، اقتصاد کشت به کما می‌رود، آسیب‌های اجتماعی و تناقض فرهنگی متولد می‌شوند، کشاورزان در حاشیه شهرها دست فروشی می‌کنند و آه از دریاچه ارومیه و جای خالی‌اش…
اپیزود اول: مرگ زمین
باغ۱۰۰۰متری در سردرود، ساختمان۱۰۰متری، فضاسازی کف فرش سنگ، سیستم آبیاری غرقابی، حدود ۱۰۰ متر ایوان مسطح و مشرف به باغ برای مجالس و جشن‌های خانوادگی، باربیکیو و شومینه خاص ولاکچری، شومینه، برق کشاورزی!، سهم پنج‌ساعت آب درهفته از چاه!، ۱۵۰اصله درخت پنج‌ساله بارده، مادر سند دارد، قولنامه عادی!، قیمت520میلیون تومان!
در هفته جاری سرهنگ شهریار کاظم پور، فرمانده یگان حفاظت از اراضی کشاورزی آذربایجان‌شرقی با اشاره به عزم این نهاد برای برخورد جدی و قانونی با هر گونه تصرف اراضی کشاورزی گفت: در نیمه نخست امسال ۱۲۰ فقره از تغییر کاربری‌های غیرمجاز در این استان قلع و قمع شد. در واقع شش ماه نخست سال، 120 ویلا با حکم قضایی اکثرا در اطراف تبریز، تخریب شده که مسئولان از آن به عنوان جلوگیری از تغییر کاربری یاد می‌کنند! سرهنگ کاظم‌پور در تشریح این اقدام توضیح می‌دهد:«در اجرای قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغات و با عنایت به صدور احکام قطعی از سوی مقام های قضایی و به استناد تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون حفظ کاربری زمین های کشاورزی و باغات، به منظور جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و برخورد با تغییر کاربری های غیرمجاز، در ۶ ماهه اول امسال بیش از ۱۲۰ مورد حکم قضایی قلع و قمع مستحدثات غیرمجاز برای حفظ اراضی زراعی اجرا شده است. بیشترین موارد تخریب واحدهای احداثی در اراضی متصرف کشاورزی آذربایجان شرقی در این مدت مربوط به شهرستان تبریز و شهرهای نزدیک کلانشهر تبریز است.»
در حالی مسئولان از قلع و قمع ویلاها به عنوان جلوگیری از تغییر کاربری یاد می‌کنند که سرنوشت زمین‌های تخریب شده مشخص نیست! زمینی که به علت تخریب و استفاده از مصالح کشاورزی، قدرت باروری خود را از دست داده، نمی‌تواند به چرخه کشت بازگردد. مجازات تغییر کاربری، تخریب باغ یا ویلای ساخته شده و جریمه نقدی مالک است! بنابراین دولت و مراجع ذی‌ربط از این قلع و قمع سود می‌برند و این در حالی‌است که زیان محیط زیست و از دست رفتن زمین کشاورزی قابل جبران نیست. نهادهای ذی ربط باید قبل از ساخت از تغییرکاربری آن جلوگیری کنند که در این صورت، زمین قابل بازگشت به چرخه حیات بوده و میتوان از آن به عنوان «جلوگیری از تغییرکاربری» یاد کرد.
این مقام انتظامی از آمار وحشتناک دیگری هم رونمایی می‌کند: «تاکنون بیش از ۱۲۰۰ مورد تغییر کاربری غیرمجاز در سطح استان شناسایی شده است که از این تعداد ۱۸۲ مورد مربوط به گزارش مردمی و ۲۴۰ مورد مربوط به شهرستان تبریز می‌باشد.»
زمین‌های کشاورزی آذربایجان شرقی حدود ۵۶۳ هزار هکتار و معادل ۳,۵ درصد از مساحت استان را تشکیل می‌دهند که در سال‌های اخیر فقط حدود ۲۹۰ هزار هکتار آن زیر کشت زراعی و باغی رفته است. در سال زراعی 97- 96 و در اوج خشک‌سالی حدود ۲۱۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی استان زیر کشت محصول رفت که ۱۹۰ هزار هکتار آن به زراعت آبی و ۲۰ هزار هکتار به زراعت دیمی‌اختصاص داشت؛ به این ترتیب فقط در نیمی از اراضی کشاورزی آذربایجان شرقی کشت و کار انجام و مابقی بایر رها شده یا در چنگال دلالان و بساز و بفروشان قرار گرفته که میتوان گفت از چرخه کشاورزی و محیط زیست خارج شده است!
اپیزود دوم: بی‌توجهی به باغات
فروش باغچه حدود ۵۵۰متری در هروی، ۹۰متر ساخت، استخر ۲۵متری سرپوشیده، چاه آب اختصاصی!، فــضاسازی شده، سیستم آبیاری غرقابی، ۵۰ اصله درخت میوه چهاروپنج‌ساله، آبشار و آبنما، قیمت: ۳۲۵میلیون مقطوع، به ازای همه سلسله قولنامه‌ها مادر سند دارد!
فروش قولنامه‌ای! بحث دیروز و امروز نیست. برای اولین بار سرو صدای خبرنگاران تبریزی از میان پارتی‌های شبانه و مختلط ویلاهای غیرمجاز، پنج سال قبل به اعتراض بلند شد. اقتصاد خانوارها از دست رفته و حالا به علت حضور فرهنگ‌های بیگانه، پای آسیب‌های اجتماعی هم به محیط خانوادگی‌شان باز شده بود. برای اولین بار سال 93 مدیر وقت جهاد کشاورزی از برخورد قانونی با ویلاسازی‌های غیر مجاز در شرق تبریز و سردرود خبر داد.
او همان سال‌ها اخطارهایش را داد: «روند ساخت باغ ویلا در مناطق هروی و همین طور غرب تبریز طی سال‌های اخیر وجود داشته است. وضعیت برخی باغ ویلاها به گونه ای است که زمین‌ها به قطعات کوچک تبدیل شده و شکل باغ را به طور کلی از دست داده است و اگر این روند ادامه پیدا کند، دود آن به چشم کل منطقه و بخش کشاورزی رفته و بیغوله‌نشینی را ترویج می‌کند.»
او زنگ خطری را به صدا درآورد که گویا هیچ‌کس آن را نشنید: «خارج‌کردن زمین کشاورزی و تغییر کاربری اگر با سوءاستفاده وغیر قانونی انجام شود، نه‌تنها به‌دنبال کم رنگ کردن کشاورزی است، بلکه آفت آن دامنگیر مردم منطقه خواهد شد که حیاط خلوتی برای انجام کارهای خلاف می‌شود.» وضعیت تخریب زمین‌های کشاورزی اطراف تبریز در سایه کمرنگ شدن دریاچه ارومیه و فقرخانوارهای تولیدکننده محصولات کشاورزی تا آنجا پیش رفت که خرداد 93 متولی وقت کشاورزی استان نیز صدا به اعتراض بلند کرد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان،همان پنج سال قبل از تغییر و تبدیل اراضی کشاورزی به عنوان دومین چالش استان یاد کرد: «متاسفانه توسعه شهرها باعث تغییر کاربری اراضی کشاورزی شده است.». در صورت تخریب ویلاها و باغچه‌ها نمی‌توان از آن به‌عنوان«پیشگیری ازتغییرکاربری»و برگ برنده حفاظت از زمین‌های کشاورزی استان که مساحت اندکی هم دارند، یاد کرد.
تابستان 94 مدیر امور اراضی سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌شرقی گفت: اراضی کشاورزی رها شده که به صورت بایر درآمده در صورت اعراض صاحبان آن به صورت بلاعوض و رایگان به تملک دولت در می‌آید. قاسم جعفروند با بیان اینکه متاسفانه در سال‌های اخیر مشاهده شده که تعدادی از مالکان چند سالی است که اراضی کشاورزی خود را بلاکشت رها کرده تا تبدیل به اراضی بایر شود، افزود: به استناد قانون در صورت اعراض صاحبان اراضی، این اراضی به صورت بلاعوض در اختیار دولت قرار می‌گیرد.
اپیزود آخر: از دست رفتگان
باغ حدود ۷۰۰متری نیمه‌کاره، خسروشاه، ساختمان۷۰مــتری، فضاسازی‌نشده، برق کشاورزی! سهم آب از چاه بلند! قیمت: ۲۰۵ میلیون تومان، مادرسند دارد، سلسله قولنامه‌ها کامل، قولنامه عادی!، 50 اصله درخت دوساله.
شهر هرت را روی نقشه هم میتوان پیدا کرد؛ آنجا که طرح تفصیلی و طرح‌های‌هادی روستا بی‌معناست. زمین‌های کشاورزی و باغ به منطقه مسکونی تبدیل می‌شود تا بارجمعیتش چند سال بعد، وبال تبریز و آذربایجان شود. آمار شهرنشینی تبریز که سال به سال در سرشماری‌ها کش می‌آید، از همین خرده دلالی‌ها سرچشمه گرفته است. پارسال پژوهشی درباره بررسی روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی و تاثیرش بر توسعه پایدار در حوضه دریاچه چاپ شد.
این تحقیق نشان می‌دهد که تغییر کاربری اراضی کشاورزی به مسکونی از سال 1992 تا 2014 در حوضه دریاچه از 14 هزار هکتار به 39 هزار هکتار افزایش یافته است. تاثیر این حجم تغییر کاربری بر مولفه‌های توسعه پایدار ازجمله محیط زیست، اقتصاد، اجتماعی و کشاورزی چشمگیر بوده است. کاهش درآمد کشاورزان، کاهش رغبت به شغل کشاورزی، رشد فقر، افزایش درآمد شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به علت افزایش ساخت و ساز و تغییر کاربری، تغییر مشاغل از تولیدی به خدماتی و تضعیف توریسم طبیعی، تاثیر اقتصادی منفی تغییرکاربری‌ها بر توسعه پایدار تبریز و آذربایجان را نشان می‌دهد.
تغییر سبک زندگی، کاهش ارزش سنت‌ها، توسعه شهرنشینی، کاهش سلامت جسمی روستائیان، افزایش ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی و رشد هزینه زندگی نیز بخشی از تاثیرات منفی اجتماعی و فرهنگی تغییرکاربری بر توسعه پایدار بوده است. کاهش کیفیت خاک و هوا، کاهش تنوع زیستی، رشد وقوع سیل و طوفان، افزایش بیابان زایی و تولید زباله و انتشار گازهای گلخانه ای فقط بخشی از پس‌لرزه‌های تاثیر تغییرکاربری اراضی کشاورزی بر محیط زیست و توسعه پایدار را به تصویر کشیده است. کاهش تولیدات کشاورزی، کاهش سهم کشاورزی از تولیدناخالص ملی، کاهش امنیت غذایی، رشد اراضی غیرقابل کشت، تخریب اراضی زراعی و باغات، کاهش تعداد کشاورزان و عدم تمایل به سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، رهاورد سبز شدن ویلاها بر توسعه ای بوده که دیگر پایدار نیست.
