معرفی کتاب «فیدل و مذهب»

در سال 1985 فرئی بتو (Frei Betto)، کشیش فرقۀ دومینیکن در برزیل و یکی از نمایندگان الهیات رهایی‌بخش به مدت 23 ساعت گفت‌وگوهایی را دربارۀ مذهب و موضوع‌های دیگر با فیدل کاسترو انجام داد. در این گفت‌وگوها هر دو درحالی‌که از اصولی که به آن اعتقاد دارند، عدول نمی‎‌کنند، اما به‌دنبال راه‌های همکاری و اتحاد در برابر مشکلاتی هستند که کشورهای به‌اصطلاح جهان سوم، به‌ویژه کشورهای امریکای لاتین با آن‌ها روبه‌رو هستند.

انتشارات روزبه در آلمان به‌تازگی این کتاب را که ایرج زارع آن را ترجمه کرده است، منتشر نموده است. دقیق‌ترین معرفی برای این کتاب مقدمه‌ای است که آرماندو آرت (Armando Hart) وزیر فرهنگ کوبا در سال 1985 بر این کتاب نوشته است که در زیر برای اطلاع علاقه‌مندان درج می‌شود.

سیمین معلم

دیباچۀ نسخۀ کوبایی

در کلاف بافته‌‌شده به‌‎دست هزاره‌‌های تاریک‌‌اندیشی حقایقی نهانند که در حرکتند.  فیدل کاسترو در نخستین سال‌‌های انقلاب خاطرنشان ساخت:

«بین ما و دروغ پیوند زناشویی برقرار کردند و ما را مجبور کردند با آن زندگی کنیم، بنابراین هرگاه حقیقت را می‌‌شنویم، به‌‎نظر می‌‌رسد که جهان در حال ویران‌‌شدن است.

در این مصاحبه که فیدل با فرئی بتو، کشیش برزیلی از فرقۀ دومینیکن داشته است، حجاب سنگینی که بر روی امکان تقویت روابط سیاسی بین مسیحیان و کمونیست‌‌ها انداخته شده بود، کنار زده می‌‌شود. آن‌‌چه خوانندۀ کوبایی در دومین بخش این کتاب می‌‌تواند بخواند و مورد پژوهش قرار دهد، یک رویداد «غیرعادی» است و اگر نخواهیم زبان را هرس کنیم و به تعریف دقیق فرهنگ لغت پای‌‎بند باشیم، می‌‌توانیم بگوییم: هر کسی این گفت‌‌و‌گو را مطالعه کند، با یک «رویداد یا چیز نادر، غیرعادی و شگرف» یعنی یک معجزه مواجه خواهد شد.

یک مبارز کاتولیک با ایمان عمیق مسیحی و یک رهبر کمونیست که به‌‎‎‎دلیل موضع تزلزل‌‌ناپذیرش در رابطه با اصول و مرامش شهره است، موضوع‌‌هایی برای یک گفت‌‌و‌گوی وسیع پیدا می‌‌کنند و افزون‌‎بر‎این، هنگامی‌‌که تبادل‌‌نظر به پایان می‌‌رسد، هر دو احساس اعتماد‎به‎‌نفس بیش‌‌تری می‌‌کنند و بیش‌‌تر مایل به نزدیکی و تعمیق رابطه‌‌هایشان در مبارزۀ سیاسی عملی هستند. علاوه‌‎براین، هر دو به دنبال استدلال‌‌های خود در منابع اصلی مسیحیت و مارکسیسم بوده‌‌اند و این امر ممکن است علاقۀ بیش‌‌تری را در محققان برانگیزد. هیچ‌‌یک از این دو ذره‌‌ای از اصول خود کوتاه نیامده ‌است و هر دو به‌‌‌طور‌عمیق مسائل مهم نظیر اخلاق، مشکلات اقتصادی و سیاسی معاصر و نیاز به متحد کردن مسیحیان و کمونیست‌ها در مبارزه برای دنیایی بهتر را درک می‌‌کنند.

بااین‌‌حال، مسأله فقط بر سر اتحاد تاکتیکی در مبارزه نیست. مسأله بر سر یک اتحاد سیاسی موقت هم نیست. البته، این امر تعریف خود را دارد. اما پیوند اخلاقی یا معنوی ایجاد‌شده در این‌‌جا بین انسان‌‌ها، چه مسیحی چه کمونیست، برای دفاع از فقرا دارای خصلت استراتژیکی پایدار و بادوام است. مسأله بر سر یک پیشنهاد با پایه‌‌های محکم اخلاقی، سیاسی و اجتماعی است. این به‌‌خودی‌‌خود یک رویداد حیاتی در تاریخ اندیشۀ انسانی است. نکتۀ اخلاقی- معنوی که در این سطور ظاهر می‌‌شود، متضمن تمام احساس انسانی است که مبارزان آزادی و مدافعان فرودستان و استثمارشوندگان را گرد هم می‌‌آورد.

چرا این معجزه می‌‌تواند رخ دهد؟ نظریه‌‌پردازان اجتماعی، فیلسوفان، متخصصان الهیات و بخش وسیعی از روشنفکران در کشورهای مختلف باید این پرسش را مطرح کنند. افزون‌‎بر‎این، به‌‌طور‌مطمئن مسیحیان به‌علت اعتقاداتشان خود را مجبور احساس خواهند کرد این پرسش را تدوین و فرموله کنند. مارکسیست- لنینیست‌‌ها نیز برای انجام این کار برانگیخته خواهند شد.  خلق کوبا که این کتاب به او اهدا می‌‌شود، یک انقلاب انجام داده است و فیدل کاسترو را به‌‌خوبی می‌‌شناسد و می‌‌داند که مسأله بر سر چیست.

جزم مورد علاقۀ نیروهای ارتجاعی که اعلام می‌‌دارد درک و تفاهم میان مسیحیان و کمونیست‌‌ها (که بر پایۀ درک عمیق آموزش‌‌های این دو نیرو صورت می‌‌گیرد،) امکان‌‌پذیر نیست، کارایی خود را از دست می‌‌دهد. جوهر و ماهیت مارکسیسم- لنینیسم ضد جزم است. باید به این اصل که لنین آن را فرمول‌‌بندی کرده است، پای‎‌بند بود: «دیدگاه انسان در رابطه با زندگی و عمل باید بیش از هر چیز متکی به آگاهی و شناخت باشد»، اصلی که فیدل توانسته است آن را با مهارت استثنایی در دنیای مدرن به‌‌کار ببرد.

اکنون، دیدگاهی عملی در این کتاب نشان داده شده است. در این کتاب امکان و ضرورت یک درک عمیق و انسانی بین همۀ آنانی که صادقانه برای خلق‌‌ها مبارزه می‌‌کنند، خاطرنشان می‌‌شود، مستقل از ایدۀ آنان دربارۀ خدا و مذهب.

برای ارج نهادن به نتیجۀ اندیشه‌‌های فیدل، خوب است تاکید کنیم که آن‌‌چه او در این‌‌جا بیان کرده است، ایده‌‌هایی است که وی را در طول عمر انقلابی‌‌اش همراهی کرده‌‌اند و هر بار با وسعت و عمق بیش‌‌تری تشریح می‌‌شوند و شاید هم اکنون کاملاً با مفهومی غنی و پخته مشخص می‌‌شوند. به‌‌یاد آوریم گفت‌‌و‌گوهای او را با کاتولیک‌‌ها در شیلی در سال 1971 و دیدار با مذهبی‌‌ها در جامائیکا را در سال 1977، و جملۀ او را در سال‌‌های آغازین انقلاب: «هر کس به فقرا خیانت می‌‌کند، به مسیح خیانت می‌‌کند.»

با مطالعۀ این کتاب می‌‌توانید ریشه‌‌های مهمی از شکل‌‌گیری اخلاقی فیدل کاسترو را بشناسید. شما می‌‌توانید تاثیر آموزش‌‌هایی را که او در طی دبستان و دبیرستان در بهترین مدرسه‌‌‌های کاتولیکی کوبا دریافت کرده است، مشاهده کنید. البته در این شکل‌‌گیری، سنتی هست که از قرن گذشته به ما می‌‌رسد و این به‌‌وضوح در اهمیت تاریخی پیام اخلاقی وارلا (Várela)، لوز کابایرو (Luz Caballero) و پیش از همه خوزه مارتی (José Marti) بیان می‌‌شود. شاید این عنصر اخلاقی یکی از جنبه‌‌های بااهمیت این گفتمان باشد.

این تبادل‌‌نظر این‌‌گونه آغاز شده است، نه فقط در سطح تاکتیکی و سیاسی بلکه در سطح استراتژیکی و اخلاقی، یک تبادل عمیق ایده‌‌ها بین نیروهایی که تا دیروز به‌‌نظر می‌‌رسید توانایی درک یکدیگر را ندارند. این امر در امریکای لاتین رخ می‌‌دهد، قاره‌‌ای که در جوشش است و در آن بحران‌‌های حاد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در همۀ حوزه‌‌های زندگی فرهنگی و معنوی مردم بازتاب می‌‌یابند. بحران‎‌‌هایی که به‌‌عنوان اعلام دگرگونی‌‌های بی‌‌وقفه به این یا آن شیوه به‌‎وقوع می‌‌پیوندند. این گفتمان اکنون در امریکای لاتین شروع می‌‌شود، زیرا انقلاب کوبا برای سوسیالیسم آغازگر یک مرحلۀ عمیق نوسازی در این کشورها بود که تلاش می‌‌کردند به ماهیت و ریشه‌‌های خود برسند؛ و این به‌‌دلیل کمک و همکاری تردیدناپذیری است که انقلاب نیکاراگوئه در رابطه با این امر انجام داده و می‌‌دهد و همین‌‌طور فرایندهایی که درحال‌حاضر در السالوادور و کشورهای دیگر اتفاق می‌‌افتند؛ و هم‌‌چنین چون بخشی از کلیسای کاتولیک و سایر جریان‌‌های مسیحی در امریکای لاتین و کارائیب به شیوۀ جدیدی تأسیس می‌‌شوند. ولی این امر ریشه‌‌های بسیار قدیمی دارد و آن نقش و مأموریتی است که مؤمن در برابر مشکلات اجتماعی و سیاسی دارد.

دو جریان از مهم‌‌ترین دیدگاه‌‌های تاریخی اندیشه و احساسات انسانی: مسیحیت و مارکسیسم که توسط مخالفان پیشرفت انسانی به‌‌عنوان دیدگاه‌‌های سازش‌‌ناپذیر معرفی شده‌‌اند، در این‌‌جا راه‌‌های نوین و شگفت‌‌انگیزی را برای درک یکدیگر پیدا می‌‌کنند. این موضوعی است که همۀ انسان‌‌هایی که صادقانه نگران سرنوشت بشرند، به‌‌طورمطمئن علاقه دارند دربارۀ آن بیاندیشند.

آرماندو آرت (Armando Hart) [وزیر فرهنگ کوبا در سال 1985]

علاقه‌مندان می‌توانند کتاب را از طریق آدرس زیر سفارش دهند:

[email protected]: یمیل انتشارات روزبه