تقسیم اراضی بین دهقانان و تعدیل روابط مالک و زارع

از اسناد تاریخی

(مصوبات حکومت ملی که برای نخستین بار در تاریخ ایران در آذربایجان به مرحله اجرا در آمد)

از مرامنامه فرقه: در باره کشاورزی

فرقه دمکرات آذربایجان گناه گرسنگی و فقر دهقانان آذربایجانی بر عهده رژیم فئودالیته (خانخانی) که تا کنون در دهات حاکم بوده، میداند. فرقه ضروری می شمارد که:

18 ـ بمنظور تعیین روابط دهقانان و ارباب، در یک زمان کوتاه باید قانون خاص وضع گردد. باید اراضی دولتی مجانا بین دهقانان تقسیم گردد و نیز املاک مالکینی که طرفدار استبداد بوده و از آذربایجان فرار کرده اند باید مصادره و به دهقانان داده شود.

19 ـ به منظور کشاورزی و افزایش زراعت از طریق اعطای وام طویل المدت و بهره نازل به دهقانان لازم است طرز کار بانک کشاورزی را طوری تغییر داد که قادر به تامیین احتیاجات فوق باشد.

20 ـ باید بدعت ها و عوارض بیرحمانه ای که از طرف بعضی از مالکین به دهقانان تحمیل شده از بین برود و شرایطی ایجاد گردد که دهقانان بتوانند با محصول سهم خود خانواده هایشان را اداره نموده و زندگی شایسته انسانی داشته باشند.

21 ـ بمنظور سامان دادن به امور کشاورزی و بهبود اوضاع دهقانان  زحمتکش باید انجمن های دهقانی در دهات ایجاد گردد. این انجمن ها را خود دهقانان باید اداره کنند.

22 ـ کدخداها باید از بین دهقانان انتخاب شوند.

23 ـ بمنظور سامان دادن به امور کشاورزی بر اساس موفقیت های علمی و صنعتی معاصر، دولت باید به دهقانان از طریق دادن تراکتور و ماشین آلات کشاورزی کمک کند.

24 ـ به ژاندرام و مامورین دولت که با سواستفاده از مقام خود دار و ندار دهقانان را غارت می کنند، نباید امکان داده شود.

25 ـ به منظور رهایی دهقانان آذربایجان از ترس قحطی و بی آبی باید به هزینه دولت چشمه ها احداث گردد و چاه های آرترین حفر شود و به آنها امکان داده شود که به اندازه لازم از آب های رودخانه و آبگیرها استفاده کنند و به این طریق محصولات کشاورزی را افزایش داده و وضعیت دهقانان را بهتر کرد.

       ص 121 ـ 118 قیزیل صحیف لر

    «آذربایجان» 18 مهرماه 1324

برنامه حکومت ملی

11 ـ بمنظور رفع اختلافات موجود بین دهقانان و ارباب، لایحه قانونی، بشرط  رضایت متقابل طرفین تنظیم و تصویب نماید. به این طریق مسئله دهقانان و ارباب را حل و تسویه کند.

12 ـ بمنظور جلوگیری از بیکاری روز افزون در دهات وشهرها تقسیم فوری اراضی خالصه بین زارعین، و نیز ضبط اراضی کسانکه آذربایجان را ترک کرده و در خارج از آن بر علیه مختاریت ملی ما تبلیغات می کنند و تقسیم آن و به این وسیله دهقانان بی زمین را به فعالیت تشویق کند.

علاوه بر این با توجه به اینکه دهقانان اکثریت خلق را تشکیل می دهند، بانک کشاورزی در آینده آنچنان باید تقویت گردد که بتواند با اعطای اعتبار به دهقانان مسئله ارضی را حل کند و ارباب ها با میل و رغبت اراضی خود را به قیمت عادلانه به دهقانان بفروشند.

قیزیل صحفه لر ص 437

«آذربایجان» 22 آذرماه 1324

برگزیده از قوانین و آئین نامه ها

حکومت ملی به منظور اجرای موادی از مرامنامه فرقه دمکرات آذربایجان و برنامه حکومت ملی به شرح بالا قوانین و آئین نامه و راه کارهای فوری و انقلابی به تصویب رساند. که چکیده آن آورده می شود.

1 ـ تقسیم اراضی بین زارعان

املاک خالصه از آغاز حکومت پهلوی بین دهقانان تقسیم شود. (در جریان اجرا لیست اراضی خالصه از زمان قاجاریه تهیه شد).

قانون تقسیم اراضی خالصه بین دهقانان

«ماده واحده ـ اراضی و آب های خالصه (رودخانه ها ـ چشمه ها ـ قنوات و نهرها) موجود در آذربایجان از زمان سلطنت رضاخان پهلوی تا تاریخ 21 آذرماه 1324 اعم از انتقالی (باز خرید شده، باز خرید نشده و ضبطی)، بلاعوض بین کلیه دهقانانی که در دهات مزبور زندگی می کنند، تقسیم گردد. مراتع و چمن زارها و چراگاهها در دسترس استفاده مشترک اهالی محل گذارده شود.

تبصره 1 ـ این قانون از تاریخ تصویب مطابق آئین نامه ای که از طرف دولت ملی آذربایجان تنظیم خواهد شد، قابل اجرا است.

تبصره 2 ـ اراضی خالصه بازخریدی یا ضبطی که یک یا چند بار خرید و فروش شده اند، در صورتیکه به مالک آخر به اندازه قیمت خرید عایدی نرسانده باشد، بنا به شکایت مشارالیه دولت بوسیله بانک کشاورزی از عهده ترمیم کسری قیمت برخواهد آمد.

تبصره 3 ـ دولت ملی آذربایجان مسئول اجرای این قانون است.

رئیس مجلس ملی آذربایجان

علی شبستری ـ 27/12/ 1324

از قانون مربوط به مصادره کلیه اموال منقول و غیر منقول کسانی که آذربایجان را ترک نموده و در تهران و سایر نقاط به تبلیغات علیه آزادی و حکومت ملی دست می زنند:

«ماده 10 ـ املاک، مراتع، قطعات و آبها (رودخانه ها ـ چشمه ها ـ قنوات و نهرها) و باغاتی که مشمول مصادره می شوند، به موجب آئین نامه مصوبه هیئت وزیران بین دهقانان تقسیم خواهد شد».

روزنامه «آذربایجان» 1/12/1324

آئین نامه تقسیم اراضی بین دهقانان

ماده 1 ـ کمیسیونی مرکب از پنج نفرشامل نمایندگان وزارتخانه های کشاورزی، دادگستری، دارایی و کشور  از هر وزارتخانه یک نفر و یک نفر نماینده انجمن ایالتی، محلی یا بلوک تشکیل شود. ریاست این کمیسیون را هر یک از اعضا به نوبت عهده دار خواهد بود.

تبصره ـ برای تحدید حدود، شعبه نقشه کشی و مساحی اداره ثبت اسناد در اختیار این کمیسیون خواهد بود.

ماده 2 ـ  جهت اجرای صحیح قانون و آئین نامه مربوطه، در هر یک از دهات مشمول این قانون، یک کمیسیون فرعی پنج نفره از اشخاص خبره و معتمد آن ده تشکیل شود.

ماده 3 ـ کمیسیون های فرعی موظفند، اطلاعات ذیل را قبلا آماده نموده در اختیارکمیسیون اصلی قرار دهند:

الف ـ مساحت زمین های مزروعی و بایر،

ب ـ مشخصات و مساحت باغات،

پ ـ مساحت قلمستان ها و بیشه ها،

ت ـ تعداد زارعین و خوش نشین ها و همچنین صورت اسامی کسانی از ساکنین ده که به علت فقر و استیصال ده را ترک نموده و به شهرهای اطراف رفته اند و زمین های مورد استفاده از زارعین و تعداد جفت آنها.

ث ـ اطلاعات کاملی راجع به آنها.

ج ـ صورت ریز مشخصات تاسیسات عام المنفعه ای که در ده موجود بوده و قابل تقسیم نباشد، مانند حمام، دکان و کاروانسرای اربابی، عمارات و باغات اربابی، کارخانه های روغن کشی و غیره.

ماده 4 ـ قبل از شروع تقسیم اراضی باید برای ایجاد تاسیسات عام المنفعه در آن ده نظیر بیمارستان، مدرسه و غیره، مقدار معینی زمین اختصاص داده شود.

ماده 5 ـ دهات خالصه ای که شش دانگ آنها متعلق به دولت است باید بین تمام خانواده های ساکن آن ده بطور مساوی و به نسبت تعداد افراد خانوار تقسیم شود.

تبصره 1 ـ اعیانی متعلق به هر یک از دهقانان (منزل و باغ شخصی) قابل تقسیم نبوده و مخصوص به خود وی می باشد. ولی تمام منابع آب ده با در نظر گرفتن مقدار زمین های مزروعی مورد استفاده مشترک کلیه دهقانان خواهد بود و صاحبان باغات و بیشه های بزرگ چنانچه بیش از مقدار معین در تقسیم اراضی دارای باغ و یا بیشه باشند به سهم اضافی بهره مالکانه قانونی جهت امور عام المنفعه خواهند پرداخت.

ماده 6 ـ در دهات خالصه ای که نصف و یا نصف بیشتر آن متعلق به دولت بوده و بقیه در اختیار مالک دیگری باشد، سهم دولت از آن ده به تمام دهقانان ساکن آن ده تقسیم خواهد شد.

تبصره 2 ـ قسمت اربابی دهات فوق الذکر نیز به شرط پرداخت بهره مالکانه بین تمام دهقانان آن ده تقسیم شده و مورد بهره  برداری قرار خواهد گرفت.

ماده 7 ـ در دهاتی که فقط یک یا دو دانگ آن خالصه می باشد، زمین خالصه آن قسمت از ده فقط بین دهقانان فقیر و خوش نشین تمام ده  (دهقانانی که زمین زراعی ندارند) تقسیم خواهد شد.

ماده 8 ـ خواه در دهات خالصه و خواه در دهات متعلق به دشمنان خلق آذربایجان سهم هر یک از دهقانان، با در نظر گرفتن افراد خانوار بیش از 5 هکتار و کمتر از دو هکتار نخواهد بود.

ضمنا به هر یک از روسای خانوار، بابت سهم افراد تحت تکفل شان که بیش از 5 سال داشته باشند، یک هکتار به هر نفر اضافه داده خواهد شد.

ماده 9ـ دهقانان حق فروش، هبه، انتقال و اجاره دادن زمینی را که از طریق تقسیم اراضی بدست می آورند، ندارند.

تبصره 3 ـ دهقانان پرعایله و دهقانانی که قدرت خرید آنها نقصان یافته و یا از کار افتاده می باشند می توانند زمین زراعتی خود را به وسیله کارگر مزدور مورد استفاده قرار دهند.

ماده 10 ـ دهقانان باید از زمین و آبی که بدست آورده اند حد اکثر استفاده را نموده و زمین های خود را آباد سازند. دهقانانی که بدون عذر موجه زمین خود را کشت نکرده و چنانکه لازم است آنرا آباد نسازند، به تشخیص و صلاحدید کمیسیون ده و تصویب وزرارت کشاورزی زمین مزبور از آنها پس گرفته شده در اختیار دهقانان فعال قرار خواهد گرفت.

ماده 11 ـ بمنظور اینکه دهقانان فقیر بتوانند برای خود منزل شخصی ساخته و زمینی را که از تقسیم اراضی بدست آورده اند، آباد کنند، تدابیر لازم اتخاذ خواهد شد.

تبصره 4 ـ کمیسیون های ده در پرداخت و وصول صحیح وجوه، نظارت خواهند داشت.

ماده 12ـ تقسیم اراضی در دهات هر سال یک بار با در نظر گرفتن افزایش و کاهش جمعیت، مورد تجدید نظر قرار خواهند گرفت.

ماده 13 ـ باید به تمام کسانیکه در اثر فقر و ظلم و سایر علل از دهات خود، که اینک مشمول قانون تقسیم اراضی می شود، مهاجرت کرده و در شهرها به کارگری اشتغال دارند و یا به گروه بیکاران پیوسته اند، اطلاع داده شود که لازم است آنها نیز در تقسیم اراضی دهات خود شرکت کنند.

ماده 14 ـ دهات متعلق به دشمنان خلق آذربایجان که از طریق مصادره بین دهقانان تقسیم خواهد شد، مشمول این آئین نامه می باشد.

ماده 15 ـ بودجه هزینه های مربوط به مامورینی که جهت تقسیم دهات خالصه و دهات متعلق به دشمنان خلق آذربایجان، به محل های مذکور اعزام می شوند، باید بوسیله وزارت کشاورزی، جهت تقدیم به مجلس ملی و هیئت دولت تنظیم شده و از محل بودجه دولت آذربایجان پرداخت گردد.

این آئین نامه در پانزدهمین جلسه هیئت وزیران در تاریخ 12/12/1324 به تصویب رسید.

نخست وزیر ـ پیشه وری

روزنامه «آذربایجان» مورخ 19/12/24