جنوب جهان «در حال کوبیده شدن» است

چهار شرکت بیش از نیمی از تولید بذر در جهان را کنترل می‌کنند، در حالی که چهار شرکت دیگر به‌طور مؤثر قیمت‌های جهانی مواد غذایی را تعیین می‌کنند.

در 16 مارس سال 2022، زمانی که جنگ روسیه علیه اوکراین وارد دومین ماه خود شده بود، رئیس‌جمهور قزاقستان، قاسم ژومارت توکایف به مردم خود هشدار داد که «نا اطمینانی و آشفتگی در بازارهای جهانی در حال افزایش است و زنجیره‌های تولید و تجارت در حال فروپاشی است.»

پس از یک هفته، کنفرانس تجارت و توسعۀ سازمان ملل (UNCTAD) نتیجۀ تحقیق مختصر خود را در مورد شوک عظیمی که در سراسر جهان به‌دلیل این جنگ ایجاد خواهد شد، منتشر نمود. این تحقیق خاطرنشان می‌کند افزایش قیمت مواد غذایی و سوخت تأثیر فوری بر آسیب‌پذیرترین افراد در کشورهای در حال توسعه خواهد داشت و باعث گرسنگی و سختی خانواده‌هایی می‌شود که بیشتر درآمد خود را صرف غذا می‌کنند. در جنوب قزاقستان و در قرقیزستان فقیرترین خانواده‌ها پیش از افزایش قیمت فعلی، 65درصد از درآمد خود را صرف غذا می‌کردند. با افزایش 10درصدی تورم مواد غذایی، این تأثیر برای مردم قرقیزستان فاجعه‌بار خواهد بود.

پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، فشار زیادی بر کشورهای جنوب جهان وارد شد تا پروژه‌های حاکمیت و امنیت غذایی خود را از بین ببرند و تولید و مصرف مواد غذایی خود را در بازارهای جهانی ادغام نمایند. رئیس‌جمهور، توکایف، در سخن‌رانی اخیر خود اعلام کرد که قزاقستان بر «تولید تجهیزات کشاورزی، کود، سوخت و ذخایر بذر» نظارت خواهد کرد.

در حالی که 22درصد از تولید غلات جهان از مرزهای بین‌المللی عبور می‌کند، «کشاورزی بزرگ» هم مواد اولیۀ تولید غلات و هم قیمت غلات را کنترل می‌کند. چهار شرکت- Bayer، Chemchina، Corteva و Limagrain– بیش از نیمی از تولید بذر در جهان را کنترل می‌کنند، در حالی که چهار شرکت دیگر- Archer Daniels Midland، Cargill، Bungel و Louis Dreyfus– به‌طور مؤثر قیمت‌های جهانی مواد غذایی را تعیین می‌کنند.

کشورهای بسیار کمی در جهان توانسته‌اند سیستم غذایی ایمن در برابر آشفتگی‌های آزادسازی بازار ایجاد نمایند (برای اطلاغات بیشتر، هشدار قرمز شمارۀ 12 ما را بخوانید). سیاست‌های متواضعانۀ ملی- مانند ممنوعیت صادرات مواد غذایی در زمان خشکسالی یا حفظ مالیات‌ها بر واردات زیاد برای محافظت از کشاورزان- اکنون از سوی بانک جهانی و سایر آژانس‌های چندجانبه مجازات می‌شوند. بیانیۀ رئیس‌جمهور توکایف نشان می‌دهد که فقیرترین کشورها علاقه‌مند به بازنگری در زمینۀ آزادسازی بازارهای مواد غذایی هستند.

در ژوئیۀ 2020، بیانیه‌ای با عنوان «جنگ سرد جدید علیه چین، علیه منافع بشریت است» به‌طور گسترده منتشر شد و مورد تأیید قرار گرفت. «نه به جنگ سرد»، کمپینی که پیش‌نویس بیانیه را تهیه کرد، در دو سال گذشته یک سری ویبنارهای بزرگ را برای گسترش بحث دربارۀ تأثیر این کمپین و فشاری که از سوی ایالات متحد امریکا بر چین وارد شده است و دربارۀ نژادپرستی که در غرب شعله‌ور شده، در افریقا، آسیا، امریکای لاتین و اروپا برگزار کرده است. بخشی از تحلیل «نه به جنگ سرد» این است که هدف این مانورهای ایالات متحد منصرف کردن سایر کشورها از تجارت با چین و روسیه است. شرکت‌های امریکایی در مقایسه با شرکت‌های چینی در وضعیت نامناسبی قرار دارند و صادرات انرژی روسیه به اروپا بسیار ارزان‌تر از صادرات انرژی امریکایی‌هاست. ایالات متحده به این رقابت اقتصادی پاسخ داده است، نه‌تنها از منظر تجاری، بلکه آن را تهدیدی برای امنیت ملی خود و صلح جهانی تلقی کرده است. به‌جای تقسیم جهان به این شکل، «نه به جنگ سرد» فراخوان می‌دهد تا روابط ایالات متحده، چین و روسیه بر اساس گفت‌وگو و بر «موضوع‌های مشترکی که جهان را به‌هم پیوند می‌دهند»، تمرکز یابند.

در طول این جنگ علیه اوکراین، [کمپین] «نه به جنگ سرد» نشریۀ جدیدی به نام «Briefings» منتشر نموده است که متن‌های آموزنده در مورد موضوع‌های مورد علاقۀ بین‌المللی را دربرمی‌گیرد. مؤسسۀ پژوهش‌های اجتماعی سه‌قاره‌ای این متن‌ها را به اشتراک می‌گذارد. «نه به جنگ سرد» برای اولین شمارۀ آن گزارشی با عنوان «گرسنگی در جهان و جنگ در اوکراین» تهیه کرده است.

جنگ در اوکراین همراه با تحریم‌های اعمال‌شده از سوی ایالات متحده و کشورهای غربی علیه روسیه، موجب شده است که قیمت جهانی مواد غذایی، کود و سوخت «سر به فلک بکشند» و عرضۀ جهانی مواد غذایی به خطر بیفتد. این درگیری، بحران گرسنگی موجود در جهان را تشدید می‌کند و استاندارد زندگی و رفاه میلیاردها نفر را به‌ویژه در جنوب جهان به خطر می‌اندازد.

جنگ در «انبار غلۀ دنیا»

روسیه و اوکراین به‌طور مشترک نزدیک به 30درصد گندم جهان و حدود 12درصد از کل کالری را تولید می‌کنند. آن‌ها در پنج سال گذشته، 17درصد ذرت جهان، 32درصد جو (منبع کلیدی خوراک دام) و 75درصد روغن آفتاب‌گردان (روغن پخت‌وپز در بسیاری از کشورها) را تأمین کرده‌اند. افزون بر این، روسیه بزرگ‌ترین تأمین‌کنندۀ کود و گاز طبیعی (یک عنصر کلیدی در تولید کود) در جهان است، و 15درصد تجارت جهانی کودهای نیتروژن‌دار، 17درصد کودهای پتاسیم و 20درصد گاز طبیعی را به خود اختصاص می‌دهد.

بحران کنونی باعث کمبود غذا در جهان می‌شود. سازمان ملل تخمین زده است که تا 30درصد از زمین‌های کشاورزی اوکراین می‌تواند به منطقۀ جنگی تبدیل گردد؛ علاوه بر این، به‌دلیل تحریم‌ها، صادرات مواد غذایی، کود و سوخت روسیه به‌شدت محدود شده است. این امر باعث شده قیمت‌های جهانی سر به فلک بکشند. از زمان شروع جنگ، قیمت گندم 21درصد، جو 33درصد و برخی کودها 40درصد افزایش یافته است.

جنوب جهان «در حال کوبیده شدن» است

تأثیر دردناک این وضعیت در سراسر جهان احساس می‌شود، اما شدیدترین تأثیر در جنوب جهان است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد به‌تازگی خاطرنشان ساخت: «در یک کلام، کشورهای در حال توسعه در حال کوبیده شدن هستند.»

بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، 45 کشور افریقایی و «کمتر توسعه‌یافته» حداقل یک‌سوم گندم خود را از دو کشور روسیه و اوکراین وارد می‌کنند و 18 کشور از آن‌ها حداقل 50درصد وارد می‌کنند. مصر بزرگ‌ترین واردکنندۀ گندم جهان، بیش از 70درصد از واردات خود را از روسیه و اوکراین تأمین می‌کند، در حالی که ترکیه بیش از 80درصد از واردات خود را از روسیه و اوکراین تأمین می‌کند.

کشورهای جنوب جهان در حال حاضر با بحران شدید قیمت و کمبود مواجه هستند که هم بر مصرف و هم بر تولید تأثیر می‌نهد. این در حالی است که برزیل، بزرگ‌ترین تولیدکنندۀ سویا در جهان، با کاهش قابل‌توجهی در برداشت محصول مواجه است. این کشور حدود نیمی از کود پتاس خود را از روسیه و همسایۀ آن بلاروس (که تحریم است) خریداری می‌کند و فقط برای سه ماه ذخیره دارد و به کشاورزان دستور داده شده جیره‌بندی کنند.

«ایالات متحده تمام دنیا را تحریم کرده است»

این وضعیت به‌طور مستقیم با تحریم‌های ایالات متحد و غرب علیه روسیه تشدید شده است. اگرچه تحریم‌ها به‌عنوان هدف قرار دادن رهبران و نخبگان دولت روسیه توجیه شده‌اند، اما این اقدام‌ها به همۀ مردم، به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر زیان می‌رسانند و پیامدهای جهانی دارند.

نورالدین ذاکر احمدی، مدیر یک شرکت وارداتی افغانستان بر این نظر است:

«ایالات متحده فکر می‌کند که تنها روسیه و بانک‌های آن را تحریم کرده است. اما ایالات متحده همۀ دنیا را تحریم کرده است.»

یک فاجعه بر فاجعۀ دیگر

جنگ در اوکراین و تحریم‌های مرتبط با آن، بحران گرسنگی موجود در جهان را تشدید می‌کند. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد تصریح می‌کند که «از هر سه نفر در جهان تقریباً یک نفر (2،37 میلیارد نفر) در سال 2020 به غذای کافی دسترسی نداشته است.»

در سال‌های اخیر، با افزایش قیمت مواد غذایی، وضعیت بدتر شده است که به‌طور عمده به‌دلیل همه‌گیری کووید- 19، تغییرهای آب‌وهوا و سایر اختلال‌‌های مرتبط است.

دیوید ام. بیزلی (David M. Beasley)، مدیر اجرایی برنامۀ جهانی غذایی سازمان ملل گفت: «اوکراین کاری به‌جز تشدید فاجعه بر روی فاجعه انجام نداده است. از زمان جنگ جهانی دوم چنین چیزی یا چیزی تقریباً شبیه به آن وجود ندارد.»

بیزلی هشدار داد: «اگر فکر می‌کنید که ما در حال حاضر روی زمین جهنم داریم، خودتان را آماده کنید.»

صرف‌نظر از نظرات گوناگون در مورد اوکراین، واضح است که میلیاردها نفر در سراسر جهان از این بحران گرسنگی تا پایان جنگ و تحریم‌ها رنج خواهند برد.»

در سال 1962، شاعر لهستانی ویسلاوا شیمبورسکا (Wislawa Szymborska)، «اردوگاه مرگ در نزدیکی یاسلو Jaslo» را نوشت. یاسلو در جنوب شرقی لهستان، نه چندان دور از مرز اوکراین و لهستان، محل اردوگاه مرگ نازی‌ها بود، جایی که هزاران نفر- به‌طور عمده یهودی- در قفس نگه داشته شدند و از گرسنگی مردند. چگونه می‌توان دربارۀ چنین خشونت عظیمی نوشت؟ شیمبورسکا این خشونت را به‌شکل زیر بازتاب داد:

«آن را بنویس. آن را بنویس. با جوهر معمولی

روی کاغذ معمولی؛ به آنان غذا ندادند،

همه از گرسنگی مردند. همه.

چند نفر؟

علفزار بزرگی است.

چقدر علف به ازای هر نفر؟

بنویس نمی‌دانم.

تاریخ اسکلت‌ها را سرراست می‌کند

هزارویک، هنوز هزار است

به‌نظر می‌رسد که آن یکی هرگز

وجود نداشته است.

جنین ساختگی، گهوارۀ خالی،