دکتر محمد حسین یحیایی محقق، پژوهشگر و کارشناس عرصه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشورمان، که بخش بزرگی از تحقیقات ایشان به مبارزات آزادیخواهانه خلق آذربایجان از انقلاب مشروطیت تا به امروزارتباط دارد. در پژوهش های دکتر یحیایی جنبش ۲۱ آذر و زمینه های تشکیل دولت خود مختار آذرباجان، جای ویژه ای دارد. در همین زمینه صدها مقاله، مصاحبه و کتاب به نشر رسانده است.
سایت فرقه دمکرات آذربایجان در نشستی که با دکتر یحیایی داشت، نظر ایشان را نسبت چگونگی برگزاری جشن اول ماه مه روزجهانی کارگر توسط دولت خودمختار آذربایجان در سال ۱۳۲۵، جویا شد.
س ـ رفیق یحیایی با تشکر از شما که دعوت ما را پذیرفتید. ضمن تبریک به شما مناسبت روز جهانی کارگر، می خواهیم نظرتان را نسبت به جشن بزرگی که در اول ماه مه 1325 در تبریز توسط دولت خودمختار آذربایجان برگزار شد جویا شویم. لطفا بفرمایید، این مراسم چگونه برگزار شد. خواست ها و شعارکارگران و زحمتکشان چی بود؟
ج: پیش از اینکه به سوالتان جواب بدم، بهتر است پیرامون تاریخچه اول ما مه اشاره ای کرده باشم. اول ماه مه نقطه عطف در تاریخ جنبش کارگری جهان است. هنگامیکه سرمایهداری بیرحم در راستای افزایش سود و انباشت سرمایه به پیش می تاخت و طبقه کارگر زیر فشار ساعات طولانی کار و افزایش روز افزون قیمت ها تاب و توان خود را از دست میداد. گروهی از کارگران نساجی و زحمتکشان دیگر به همراه خانوادههای خود دست به تظاهرات زدند. آنها با کوبیدن قابلمههای خود گرسنگی خود را در شهر شیکاگو بر زبان آورده و به نمایش گذاشتند. این تظاهرات با حمله بیرحمانه پلیس به خاک و خون کشیده شد. ولی پژواک صدای آن آنان در اروپا شنیده شد و به جنبش بزرگ کارگری تبدیل گشت، که هرگز خوشآیند سرمایهداری خشن و بی رحم نبود.
جنبش اول ماه مه از همان سالهای نخست مورد توجه نیروهای چپگرا و روشنفکران مترقی جهان قرار گرفت. تودههای زحمتکش در بنادر، باراندازها، کارخانه، مزارع و مراکز کارگری به بزرگداشت آن پرداختند تا روز جهانی همبستگی با کارگران و زحمتکشان شکل گرفت. در ایران هم نیروهای چپ از ابتدای سده پیشین به بزرگداشت آن همت گماردند. ولی هر بار با استبداد و رژیم های خودکامه برخورد کردند، ولی از پای ننشستند و به مبارزه خود ادامه دادند تا موفق شدند آن روز را برگزار کنند.
با جنگ دوم جهانی شرائط نوین بر جهان حاکم شد. در ایران حزب توده ایران شکل گرفت و در مدت کوتاهی به سازماندهی کارگران پرداخت و موفق شد شورای متحده مرکزی کارگران را در مراکز صنعتی نفت سازمان دهد و نشریات متعدد کارگری را منتشر سازد. حزب دومین کمیته ایالتی خود را در آذربایجان (تبریز) تشکیل داد. تبریز یکی از شعبههای صنعتی و تجاری منطقه بود. از آن رو شورای متحده مرکزی کارگران توانست هزاران کارگر را متحد سازد و به یکی از مراکز مهم تبدیل شود.
ساختار سیاسی و اجتماعی آذربایجان بگونه ای بودکه بیشتر مردم آن خاستگاه دهقانی داشتند و در روستاها زندگی میکردند. حزب توده ایران مبارزه طبقاتی را پیش می برد و توانسته بود بخش بزرگی از دهقانان و تهیدستان روستایی متشکل کند. با تشکیل فرقه دمکرات آذربایجان با گسترش فعالیت سیاسی و با آگاهی از ساختار فرقه دمکرات آذربایجان توانست بخش فراگیرتری از توده های دهقانی، کارگری و زحمتکشان جامعه را متشکل کندو آن ها را در فعالیت های سیاسی و اقتصادی مشارکت دهد.
فرقه دمکرات آذربایجان بعد از تشکیل خود و برگزاری کنگره، حکومت خودمختار خود را با خواستههای ملی، بر اساس قانون اساسی مشروطه و اصل مهم آن که در متمم(اصل انجمن ایالتی و ولایتی) اشاره شده بود، تشکیل داد. لذا برای نخستین بار روز اول ماه مه از طرف حکومت ملی آذربایجان برسمیت شناخته شده و برگزار گردید. جالب است که سید جعفر پیشهوری نخست وزیر این حکومت بعنوان وزیر کار از طرف مجلس ملی انتخاب گردید.
س: آیا دولت خود مختار آذربایجان به خواسته های مطرح شده کارگران و زحمتکشان در این مراسم توجه کرد؟ اگر جواب مثبت است، چه اقدام عملی انجام داد؟
ج: در جشن اول ماه مه هزاران نفر از شهرهای گوناگون آذربایجان به شهر تبریز سرازیر شدند. شور و اشتیاق مردم شگفتانگیز بود. در این جشن نه تنها کارگران، بلکه اقشار مختلف مردم بویژه زنان نیز شرکت کردند. شادی و خنده در چهرهها نمایان بود. هرچند مذاکرات فرقه و حکومت مرکزی در تهران و تبریز ادامه داشت، ولی شوق آزادی همراه با موسیقی در نقاط مختلف شهر تا پاسی از شب ادامه داشت. می توان گفت که آذربایجان این جشن و این روز را هرگز فراموش نخواهد کرد. در آن روز خواسته های آنان پیرامون حقوق کارگری، آزادی سیاسی و حق تعیین سرنوشت بود. حکومت ملی خود را نماینده مردم و خدمتگزار آنها می دانست. به حقوق کارگران، پیشهوران، و دهقانان توجه ویژه داشت. تبریز از دیر باز مرکز پیشهوری، نساجی، پتوبافی، فرش بافی، کفش دوزی و صنایع دیگر بود. می توان گفت که حکومت ملی برای بهبود وضع کارگران و زحمتکشان قانون جدید کار را به تصویب مجلس ملی رساند.
س: آیا بزرگداشت روز جهانی کارگر در سال ۱۳۲۵ پیامی برای کارگران و زحمتکشان سراسر ایران در بر داشت؟
ج: بدون تردید، تأثیرگذار بود. موجی از آزادیخواهی سراسری ایران را فرا گرفته بود. شورای متحده کارگری در خوزستان و صنایع نفت متینگ بزرگی برگزار کردند. در این متینگ نماینده کارگران برای نخستین بار ملی شدن صنعت نفت را مطرح کرد که مورد استقبال کارگران قرار گرفت، ولی خشم انگلستان را برانگیخت. انگلستان و شرکت نفت وابسطه به آن به فکر انتقام افتاد و دسیسه غیر قانونی کردن حزب توده ایران و تشکلهای کارگری را فراهم کرد. می توان گفت که زمینه سازی ملی شدن صنعت نفت در ایران اول ماه مه و جنبش کارگری بود. اما برخی آنرا به دیگران نسبت میدهند.
س: شرائط جنبش کارگری بعد از شکست حکومت ملی در آذربایجان چگونه بود؟
ج: بعد از حمله دولت مرکزی و سرکوب شدید جنبش که با قتل و جنایت همراه بود، سیاست خشن اختناق، تبعید پیش برده شد. هزاران فعال کارگری یا ترک وطن کردند و یا به مناطق دیگر(بدرآباد لرستان) در جنوب تبعید شدند. هدف حکومت مرکزی نابودی جنبش کارگری در منطقه آذربایجان بود. رژیم شاه مانند رژیم های خودکامه به شدت با برگزاری اول ماه مه مخالفت می کرد. ولی کارگران با شیوه های مختلف از جمله با پخش شیرینی در محل کار در بزرگداشت آن کوشا بودند.
س: جنبش کارگری در پیروزی انقلاب بهمن چه تأثیری داشت و برخورد حاکمیت برآمده از انقلاب با جنبش طبقه کارگر را توضیح دهدید؟
ج: چون رژیم شاه با هرگونه تشکل و فعالیت کارگران مبارزه میکرد، این رژیم فعالین سندیکائی را دستگیر و زندانی میکرد. از این رو طبقه کارگر دیرتر از دیگران به انقلاب و اعتصاب پیوست. ولی سرنوشت انقلاب را رقم زد و آن را به به پیروزی رساند. در سالهای نخست رژیم جمهوری اسلامی توان مقابله با نیروی عظیم کارگران را نداشت. اما با تثبیت خود قوانین ضد کارگری را به اجرا در آورد. شوراهای اسلامی را جایگزین سندیکای کارگری کرد و سعی نمود نفاق را در بین کارگران با بکاربرد اندیشه های ارتجاعی گسترش دهد و در نهایت خانه کارگر را به کنترل خود در آورد. برای فریب کارگران فراکسیون کارگری را در مجلس تشکیل داد که در واقع همان سندیکاهای زرد محسوب می شود. علیرضا محجوب نماینده خانه کارگر و نماینده همیشگی در شورای مجلس شورای اسلامی است. بنابر این با برگزاری جشن اول ماه مه مخالفت می شود و ایشان هم همسو با رژیم شرکت میکند.
س: رفیق یحیائی وضعیت روز جهانی کارگر و یا اول ماه مه بعد از فرو پاشی اتحاد شوروی چگونه می بینید؟
ج: بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوری برخی از کشورهای سابق سوسیالیستی این روز مهم را از تاریخ و تقویم خود حذف کردند، در حالیکه سالها بعنوان روز بزرگداشت کار جشن میگرفتند. هنوز برخی از کشورها آنرا تعطیل رسمی و جشن میگیرند و خواسته های خود را بگوش حکومت ها می رسانند. آنچه مسلم است این روز یادآور همبستگی کارگران در جهان است که می تواند در مقابل سرمایهای که جهانی میشود، ایستادگی کند و از حقوق خود در سرتاسر جهان دفاع نماید.
ــ رفیق یحیایی با تشکر و سپاس از توضیحات مفیدتان و اینکه وقتتان را را در اختیار ما قرار دادید. برای شما آرزوی سلامتی و تندرستی داریم. موفق باشید.
ــ بار دیگر از شما تشکر میکنم که این امکان و فرصت را به من دادید که پیرامون اول ماه مه گفتگوئی باهم داشته باشیم.
