مقدمه : روز دوشنبه 12 شهريور 1324، فرقه دموکرات آذربايجان با انتشار بيانيه اي(مراجعت نامه ) که به دو زبان آذربايجاني و فارسي نوشته شده و حاوي يک مقدمه و12ماده بود رسما تشکيل خود را اعلام نمود.
اهم اهداف اين بيانيه عبارت بودند از: تقاضاي آزادي داخلي و مختاريت مدني براي مردم آذربايجان با حفظ استقلال و تماميت ارضی ايران، تشکيل انجمنهاي ايالتي و ولايتي، تدريس زبان ترکی در مدارس آذربايجان، مصرف نيمي از مالياتهاي وصولي از آذربايجان در خود آذربايجان، افزايش کرسيهاي نمايندگان آذربايجان در مجلس به نسبت جمعيت آن، اصلاح روابط و حدود بين مالک و دهقان با در نظر گرفتن مصالح هر دو، مبارزه با بيکاري تلاش در جهت توسعه و ايجاد صنايع، تجارت و کشاورزي، مبارزه با رشوه و فساد در ادارات و….
جالب توجه است که با گذشت نزدیک به هفتاد و هفت سال از انتشار بیانیه دوازده ماده ای دوازده شهریور، هنوز بسیاری از خواسته های بنیانگذاران فرقه دمکرات آذربایجان محقق نشده است.
اصل ۱- ضمن حفظ استقلال و تماميت ارضی ايران، بايد به مردم آذربايجان آزادی داخلی و خود مختاری مدنی داده شود تا بتوانند در پيشبرد فرهنگ خود و ترقی و آبادی آذربايجان با مرعی داشتن قوانين عادلانه کشور، سرنوشت خود را تعيين نمايند۰
اصل ۲- در اين راستا بايد بزودی انجمن های ايالتی انتخاب شده و شروع بکار نمايند. اين انجمن ها ضمن فعاليت در زمينه های فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی به موجب قانون اساسی اعمال تمام مامورين دولتی را بازرسی کرده و در تغـيير و تبديل آنها اظهـار نظـر خواهند کرد٠
اصل ۳- در مدارس آذربايجان تا کلاس سوم تدريس فقط به زبان (ترکی) آذربايجانی خواهد بود. از آن ببعد زبان فارسی بعنوان زبان دولتی توام با زبان آذربايجانی تدريس خواهد شد. تشکيل دانشگاه ملی در آذربايجان يکی از مقاصد اساسی فرقه دموکرات است٠
اصل ٤- فرقه دموکرات آذربايجان در توسعه صنايع و کارخانجات جدا خواهد کوشيد و سعی خواهد کرد برای رفع بيکاری و توسعه صنايع دستی وسايل لازم را فراهم نموده و توام با تکميل کارخانجات موجود، کارخانجات جديد ايجاد نمايد٠
اصل ۵- فرقه دموکرات آذربايجان توسعه تجارت را يکی از مسايل ضروری و جدی محسوب می کند. مسدود بودن راههای تجاری تا به امروز سبب از دست رفتن ثروت عده کثيری از دهقانان، مخصوصا باغداران و خرده مالکين شده و موجب فقر و فلاکت آنها گرديده است٠
فرقه دموکرات آذربايجان برای جلوگيری از اين وضع در نظر دارد در پيدا کردن بازار و جستجوی راههای ترانزيتی، که بتوان با استفاده از آنها کالاهای آذربايجان را صادر نموده و از اتلاف ثروت ملی جلوگيری کرد، اقدام جدی نمايد٠
اصل ۶- يکی ديگر از مقاصد اصلی فرقه دموکرات، آباد ساختن شهرهای آذربايجان است. برای نيل به اين هدف فرقه سعی خواهد کرد که هر چه زودتر قانون انجمنهای شهر تغيير يافته و به اهالی شهر امکان داده شود که بطور مستقل در آبادی شهر خود کوشيده و آن را بصورت معاصر و مترقی درآورند. مخصوصا تامين آب شهر تبريز يکی از مسايل بسيار فوری فرقه دموکرات است٠
اصل ٧- بنيانگذاران فرقه دموکرات آذربايجان بخوبی می دانند که نيروی مولد ثروت و قدرت اقتصادی کشور، بازوان توانای دهقانان است. لذا اين فـرقـه نمی تواند جنبشی را که در ميان دهقانان بوجود آمده، ناديده بگيرد و بهمين خاطر فرقه سعی خواهد کرد که برای تامين احتياجات دهقانان اقدامات اساسی انجام دهد٠
مخصوصا تعيين حدود مشخص روابط بين اربابان و دهقانان و جلوگيری از مالياتهای غير قانونی که توسط برخی از اربابان گرفته می شود يکی از وظايف فوری فرقه دموکرات است. فرقه سعی خواهد کرد اين مسئله به شکلی حل شود که هم دهقانان راضی شوند و هم مالکين به آينده خود اطمينان پيدا کرده و با علاقه و رغبت در آباد ساختن ده و کشور خود کوشش نمايند. زمينهای خالصه و زمينهای متعلق به اربابانی که آذربايجان را ترک و فرار کرده اند و محصول دسترنج مردم آذربايجان را در تهران و ساير شهرها مصرف می کنند، چنانچه بزودی مراجعت ننمايند، بنظر فرقه دموکرات بايد بدون قيد و شرط در اختيار دهقانان قرار گيرد. ما کسانی را که بخاطر عيش و نوش خود ثروت آذربايجان را به خارج می برند، آذربايجانی نمی دانيم. چنانچه آنها از بازگشت به آذربايجان خودداری نمايند، ما برای آنها در آذربايجان حقی قائل نيستيم. علاوه بر اين فرقه خواهد کوشيد که بطور سهل و آسان، اکثريت دهقانان را از نظر وسايل کشت و زرع تامين نمايد٠
اصل ۸- يکی ديگر از وظايف مهم فرقه دموکرات، مبارزه با بيکاری است. اين خطر از هم اکنون خود را بصورت جدی نشان می دهد و اين سيل در آينده روز به روز نيرومندتر خواهد شد٠
در اين مورد از طرف دولت مرکزی و مامورين محلی کاری انجام نگرفته است. چنانچه کار بدين منوال ادامه يابد، اکثريت اهالی آذربايجان دچار فنا و نيستی خواهد شد. فرقه سعی خواهد کرد برای جلوگيری از اين خطر، تدابيری جدی اتخاذ نمايد. فعلا تدابيری نظير تاسيس کارخانجات، توسعه تجارت، ايجاد موسسات زراعتی و کشيدن راه آهن و شوسه، ممکن است تا حدودی مفيد واقع شود٠
اصل ٩- در قانون انتخابات ستم بزرگی به مردم آذربايجان روا داشته اند. طبق اطلاعات دقيق در اين سرزمين بيش از چهار ميليون نفر آذربايجانی زندگی می کنند. به موجب همين قانون غيرعادلانه، به نمايندگان آذربايجان فقط ۲٠ کرسی داده شده است و اين بطور قطع تقسيم متناسبی نيست٠
فرقه دموکرات خواهد کوشيد که آذربايجان به تناسب جمعيت خود حق انتخاب نماينده داشته باشد که تقريبا معادل يک سوم نمايندگان مجلس شورا می شود٠
فرقه دموکرات آذربايجان طرفدار آزادی مطلق انتخابات مجلس شورای ملی است. فـرقـه با دخالت مامورين دولتی و عناصر داخلی و خارجی و همچنين در ميان ثروتمندان به طريق ارعاب و فريب، در انتخابات مخالف است. انتخابات بايد همزمان در سرتاسر ايران شروع شده و بسرعت پايان پذيرد٠
اصل ۱٠- فرقه دموکرات آذربايجان با اشخاص فاسد، مختلس و رشوه گيری که در ادارات دولتی جای گرفته اند مبارزه جدی به عمل خواهد آورد و از مامورين صالح و درستکار قدردانی خواهد نمود٠
مخصوصا فرقه کوشش خواهد کرد که معاش و زندگی مامورين دولتی آن چنان اصلاح شود که بهانه دزدی و خيانت برای آنها باقی نماند و آنها بتوانند زندگی آبرومندی جهت خود بوجود آوردند٠
اصل ۱۱- فرقه دموکرات خواهد کوشيد بيش از نصف مالياتهايی که از آزربايجان گرفته می شود صرف احتياجات خود آذربايجان شود و مالياتهای غير مستقيم لغو گردد٠
اصل ۱۲- فرقه دموکرات آذربايجان طرفدار دوستی با کليه دولتها دموکرات مخصوصا با متفقين می باشد و برای حفظ و ادامه اين دوستی کوشش خواهد کرد در مرکز و شهرستانها عناصر خائنی را که می خواهند دوستی بين ايران و دولتهای دمکرات را بهم زنند از امور دولتی کوتاه نمايد٠
اين است مقاصد اصلی بنيانگذاران فرقه دموکرات٠
اميد ما اين است که هر آذربايجانی وطن پرست خواه در داخل و خواه در خارج آذربايجان در راه رسيدن به اين مقاصد مقدس با ما همصدا و همراه خواهد بود. طبيعی است که اگر انسان خانه خود را اصلاح نکند، نمی تواند برای اصلاح محله، شهر و يا مملکت خود بکوشد. ما ابتدا از آذربايجان که خانه ما است شروع می کنيم و ايمان داريم که اصلاح و ترقی آذربايجان موجب ترقی ايران خواهد شد و بدين وسيله ميهن از دست قلدرها و مرتجعين نجات خواهد يافت٠
زنده باد آذربايجان دموکرات؛
زنده باد ايران مستقل و آزاد؛
زنده باد فرقه دموکرات آذربايجان، مشعلدار حقيقی آزادی آذربايجان و ايران
