دریاچه ارومیه به تالاب تبدیل می‌شود

بسیاری از کارشناسان، سوء مدیریت ستاد احیای دریاچه ارومیه و سایر نهادهای متولی را عامل اصلی وضعیت اسف‌بار امروز دریاچه می‌دانند.

 مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست با بیان اینکه در سال آبی گذشته فقط حدود یک سوم حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه تخصیص پیدا کرد، گفت: با توجه به شدت بالای تبخیر سطحی دریاچه ارومیه، اگر حقابه این دریاچه در سال‌های آتی به صورت کامل تامین نشود، بخش‌های زیادی از دریاچه خشک خواهد ماند و سایر بخش‌های آن نیز فقط در مدتی از طول سال آبگیری می‌شود و رفته رفته دریاچه ارومیه به یک تالاب فصلی تبدیل خواهد شد.

به گزارش ایلنا، با وجود این که از ابتدای سال 1393 و با دستور مستقیم رئیس دولت یازدهم، ستاد احیای دریاچه ارومیه با هدف بهبود وضعیت این دریاچه تشکیل شد، اما اکنون با وجود نزدیک به 9 سال فعالیت این ستاد، دریاچه ارومیه که زمانی بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه محسوب می‌شد، در وضعیت کاملا بحرانی قرار دارد و برخی از کارشناسان نسبت به احیای کامل آن در آینده نزدیک قطع امید کرده‌اند و معتقدند دریاچه ارومیه اگر به طور کامل خشک نشود، در بهترین حالت به دو بخش کوچک شمالی و جنوبی تقسیم خواهد شد. در این میان مطابق آمارهای رسمی ارائه شده توسط مجید رستگاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در تاریخ 13 آذر 1401، تراز دریاچه ارومیه به 1270 متر و 10 سانتی متر رسیده است که کاهشی 46 سانتی متری را نسبت به زمان مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. البته باید توجه داشت که مطابق اعلام ستاد احیای دریاچه ارومیه، تراز اکولوژیک این دریاچه،یعنی وضعیتی که در آن دریاچه به شرایط پایدار محیط زیستی می‌رسد، 1274 متر و 10 سانتی متر است و اینیعنی اکنون سطح آب دریاچه ارومیه دقیقا 4 متر از تراز اکولوژیک آن پایین‌تر است. این در حالی است که در زمان تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، قرار بود این ستاد در یک برنامه ده ساله، دریاچه را به تراز اکولوژیک آن بازگرداند، اما با وجود این که به گفته جلال محمودزاده، نایب رئیس هیئت تحقیق و تفحص مجلس از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، از زمان تشکیل ستاد احیا تا امروز در مجموع معادل بیش از 18 هزار میلیارد تومان اعتبار برای احیای دریاچه هزینه شده است، اکنون بسیاری از کارشناسان تاکید دارند که در آینده نزدیک امکان رسیدن دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک آن وجود ندارد، اما هنوز هم می‌توان این دریاچه را به تراز هیدرولوژیک آن بازگرداند؛ یعنی وضعیتی که بخش زیادی از مساحت دریاچه ارومیه خیس باشد و امکان بلند شدن ریزگردهای نمکی از سطح آن وجود نداشته باشد. همچنین مطابق اعلام مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در تاریخ 13 آذر، هم اکنون حجم آب موجود در دریاچه ارومیه یک میلیارد و 170 میلیون متر مکعب است؛ رقمی که حدودا دو برابر بیشتر از پایین‌ترین رقم ثبت‌شده برای حجم آب دریاچه ارومیه در سال 94 یعنی حدود 600 میلیون متر مکعب است، اما نسبت به حجم آب دریاچه در تراز اکولوژیک آن یعنی 15.5 میلیارد متر مکعب به میزان بیش از 14.3 میلیارد متر مکعب کمتر است. به عبارت دیگر، در حال حاضر دریاچه ارومیه تنها 7.5 درصد حجم مطلوب آن در شرایط اکولوژیک آب دارد!

با وجود این که خشکسالی و تغییر اقلیم نقش موثری در روند خشک شدن دریاچه ارومیه در دهه‌های اخیر داشته اند، اما بسیاری از کارشناسان، سوء مدیریت ستاد احیای دریاچه ارومیه و سایر نهادهای متولی را عامل اصلی وضعیت اسف‌بار امروز دریاچه می‌دانند. به همین دلیل، در ماه‌های اخیر هم مجلس شورای اسلامی طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیا در دولت هاییازدهم و دوازدهم را آغاز کرده و هم دولت سیزدهم تمام مدیران قبلی ستاد احیا را تغییر داده است. البته تغییرات مدیریتی در دولت جدید با تاخیر زیادی انجام شد و با وجود این که از میانه شهریور 1400 دولت سیزدهم عملا مدیریت تمام بخش‌های اجرایی کشور را در دست گرفت، اما تا پایان تیرماه 1401 طول کشید که رئیس، دبیر و سایر مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه تغییر کنند. در این میان در پنج ماه گذشته که مسئولان جدیدی برای ستاد احیایا همان کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه منصوب شده اند، مدیران تازه اولویت برنامه‌های اجرایی خود را بر تکمیل پروژه‌های باقیمانده از دوره قبلی قرار داده‌اند و به عنوان مهمترین برنامه قصد دارند که طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه از طریق احداث تونل کانی سیب را در آینده نزدیک به بهره‌برداری برسانند و همچنین پروژه‌های مربوط به انتقال پساب تصفیه شده شهرهای اطراف دریاچه ارومیه به این دریاچه را تکمیل کنند. این نکته‌ای است که «آرزو اشرفی زاده» مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست به آن اشاره کرد و اظهار داشت: با توجه به وعده مسئولان وزارت نیرو و ستاد احیای دریاچه ارومیه، امیدواریم که تا پایان بهمن 1401 طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه از طریق تونل کانی سیب به بهره‌برداری برسد. تکمیل این طرح می‌تواند سالانه 630 میلیون متر مکعب آب را به دریاچه ارومیه برساند و بخش قابل توجهی از حقابه تامین‌نشده در سال‌های قبل را جبران کند. وی افزود: احداث تونل کانی سیب، فقط یکی از پروژه‌های سخت افزاری مربوط به احیای دریاچه ارومیه است و در حال حاضر، پروژه‌های انتقال پساب تصفیه شده شهرهای تبریز، ارومیه و مناطق اطراف آنها به دریاچه ارومیه نیز در حال تکمیل است. براساس این طرح ها، قرار است در مجموع سالانه 123 میلیون متر مکعب از طریق بازچرخانی آب وارد دریاچه ارومیه شود و تا امروز، پروژه‌های مربوط به انتقال سالانه 70 میلیون متر مکعب آب به دریاچه از طریق تصفیه پساب تکمیل
 شده است.

نقش مهم مدیریت آب کشاورزی در احیای دریاچه ارومیه

اشرفی زاده درباره سایر برنامه‌های در دست اجرا برای احیای دریاچه ارومیه توضیح داد: در حال حاضر سازمان محیط زیست با همراهی وزارت نیرو به دنبال انسداد دریچه کانال‌هایی است که روی نهرهای کشاورزی موجود در حوضه آبریز این دریاچه قرار گرفته اند. یعنی با توجه به این که اکنون فصل کشاورزی نیست، ما می‌خواهیم با مسدود کردن این دریچه‌ها و نظارت بر مسیر آبراهه‌های منتهی به دریاچه ارومیه، کاری کنیم که به محض جاری شدن آب در این کانال‌ها بر اثر بارندگی، بخشی از حقابه دریاچه به جای منحرف شدن به طرف زمین‌های کشاورزی به سمت خود دریاچه هدایت شود. مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست ادامه داد: یکی از مهمترین راهکارها برای تامین حقابه دریاچه ارومیه، مدیریت مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز این دریاچه است و در همین راستا، وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌هایی را برای تدوین الگوی کشت پایدار و اصلاح الگوی آبیاری در دست اجرا دارد.

دریاچه ارومیه در آینده نزدیک به تراز اکولوژیک برنمی‌گردد

اشرفی زاده در پاسخ به این سوال که آیا امکان بازگشت دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک آن وجود دارد یا خیر، توضیح داد: رسیدن دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک، مستلزم اجرای برنامه‌هایی بود که در طول سال‌های فعالیت ستاد احیای دریاچه باید انجام می‌شد، اما تا امروز اجرای بخش عمده آنها به تاخیر افتاده است. هرچقدر هم که زمان به جلو می‌رود و برنامه‌های پیش‌بینی‌شده برای احیای دریاچه ارومیه به‌درستی اجرا نمی‌شود، چالش‌های موجود برای احیای دریاچه افزایش مییابد. بنابراین وقتی ما در طول بیش از هشت سال فعالیت دوره قبلی ستاد احیای دریاچه ارومیه نتوانستیم این دریاچه را به تراز اکولوژیک آن بازگردانیم، در آینده نزدیک نیز نمی‌توانیم که دریاچه را به تراز اکولوژیک آن برسانیم. مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست ادامه داد: متاسفانه ما زمان زیادی را برای احیای دریاچه ارومیه از دست داده‌ایم و اکنون نیاز داریم که با جدیتی چند برابر گذشته برای احیای این دریاچه
 تلاش کنیم.

 بنابراین در شرایط موجود، اگر برنامه‌های تعیین‌شده برای احیای دریاچه ارومیه به صورت کامل اجرا شود و سایر سیاست‌گذاری‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بخش‌های کشاورزی و مدیریت منابع آبی با اصل اساسی تامین کامل حقابه دریاچه در تناقض نباشد، می‌توان در چند سال آینده دریاچه ارومیه را به تراز اکولوژیک آن بازگرداند. اما اگر قرار باشد در سال‌های آینده همچنان توسعه اراضی کشاورزی در این حوضه آبریز ادامه پیدا کند و مصرف آب در بخش کشاورزی و سایر بخش‌ها مدیریت نشود، قطعا دریاچه ارومیه نه تنها به تراز اکولوژیک، بلکه حتی به تراز هیدرولوژیک خود نیز بازنمی‌گردد. اشرفی زاده با تاکید بر لزوم تخصیص کامل حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه گفت: اگر قرار باشد در سال‌های آینده نیز مانند سنوات گذشته صرفا بخشی از حقابه تعیین شده توسط سازمان محیط زیست به دریاچه ارومیه اختصاص پیدا کند، تنها قسمت‌هایی از دریاچه در بازه‌های زمانی کوتاهی آبگیری خواهد شد و با توجه به وضعیت بحرانی این روزهای دریاچه ارومیه، رفته رفته این دریاچه به یک تالاب فصلی تبدیل می‌شود. یعنی با توجه به شدت بالای تبخیر سطحی دریاچه ارومیه، اگر حقابه این دریاچه در سال‌های آتی به صورت کامل تامین نشود، بخش‌های زیادی از دریاچه خشک خواهد ماند و سایر بخش‌های آن نیز فقط در مدتی از طول سال آبگیری خواهد شد