رزا روزبهانی
سال گذشته ۲۴۴۰ میلیارد دلار از ثروت جهان صرف هزینه‌های نظامی شد
برای اولین‌بار در چند دهه گذشته هزینه‌های نظامی در هر پنج منطقه جغرافیایی جهان افزایش یافته است. ایران چهارمین کشور خاورمیانه در هزینه‌های نظامی است و سال گذشته بیش از ۱۰ میلیارد دلار خرج کرده که عمده آن به سپاه پاسداران رسیده است.
بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (سیپری SIPRI)، شاهد بزرگ‌ترین افزایش سالانه هزینه‌های تسلیحاتی دولت‌ها در بیش از یک دهه گذشته هستیم و هزینه‌های نظامی جهانی به رکورد ۲۴۴۰ میلیارد دلار رسیده است.
افزایش ۶,۸ درصدی هزینه‌های نظامی بین سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ شدیدترین افزایش از سال ۲۰۰۹ بوده است و این رقم را به بالاترین میزان ثبت شده توسط موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم در تاریخ ۶۰ ساله خود رسانده است.
برای اولین‌بار، تحلیلگران در این اندیشکده افزایش هزینه‌های نظامی را در هر پنج منطقه جغرافیایی ثبت کردند: آفریقا، اروپا، خاورمیانه، آسیا و اقیانوسیه و قاره آمریکا.
نان تیان، محقق ارشد برنامه مخارج نظامی و تولید تسلیحات سیپری، نسبت به افزایش خطر درگیری نظامی ناخواسته در میانه تلاش دولت‌ها برای تسلیح بیشتر، هشدار داد.
او گفت:
افزایش بی‌سابقه هزینه‌های نظامی پاسخی مستقیم به وخامت جهانی در وضعیت صلح و امنیت است. دولت‌ها قدرت نظامی را در اولویت قرار می‌دهند، اما همین اقدامات، خطر بروز یک مارپیچ اقدام-واکنش در چشم‌انداز ژئوپلیتیک و امنیتی را به شکل فزاینده‌ای بیشتر می‌کند.
دو کشور صدرنشین در هزینه‌های نظامی- ایالات متحده (۳۷ درصد) و چین (۱۲ درصد) – حدود نیمی از هزینه‌های نظامی در جهان را به خود اختصاص داده‌اند و هزینه‌های خود را به ترتیب ۲, ۳ و ۶ درصد افزایش داده‌اند.
دولت ایالات متحده ۹,۴ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۲ برای «تحقیق، توسعه، آزمایش و ارزیابی تسلیحات» هزینه کرده است و واشنگتن گفته که به دنبال حفظ جایگاه برتر خود در فناوری‌های نوین است.
براساس گزارش سیپری، از سال ۲۰۱۴ یعنی زمانی که روسیه برای اولین‌بار به کریمه و منطقه دونباس شرقی اوکراین حمله کرد، ایالات متحده تمرکز خود را از عملیات ضد شورش و جنگ نامتقارن به «توسعه سیستم‌های تسلیحاتی جدیدی که می‌توانند در درگیری احتمالی با دشمنان دارای ارتش پیشرفته مورد استفاده قرار گیرند»، تغییر داده است.
در حالی که چین از نظر هزینه‌های نظامی فاصله زیادی با آمریکا دارد ولی به عنوان دومین کشور جهان در این زمینه، در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۹۶ میلیارد دلار اختصاص داد که افزایشی ۶ درصدی را نسبت به سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد. این کشور به طور مداوم هزینه‌های نظامی‌اش را طی ۲۹ سال گذشته افزایش داده است و رکورد‌دار بیشترین رشد در دوره‌های مورد بررسی است.
به گفته سیپری، رشد تک رقمی و شش درصدی سال گذشته در هزینه‌های نظامی چین نشان دهنده عملکرد متوسط اقتصادی چین در چند وقت اخیر است. به بیان دیگر اگر نقصان در رشد اقتصادی اتفاق نمی‌افتاد، پکن بیش از این‌ها صرف تجهیزات نظامی و تسلیح خود می‌کرد.
پس از آمریکا و چین، کشورهای روسیه، هند، عربستان سعودی و بریتانیا بیشترین هزینه نظامی را به خود اختصاص داده‌اند. بریتانیا بزرگ‌ترین رشد هزینه‌های نظامی را در میان کشورهای اروپای مرکزی و غربی داشته و ۷,۹ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ بیشتر خرج کرده است.
هزینه‌های نظامی کرملین در سال ۲۰۲۳، پس از یک سال جنگ تمام عیار با اوکراین، ۲۴ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۲ و ۵۷ درصد بیشتر از سال ۲۰۱۴ بود که روسیه به کریمه حمله کرد.
با هزینه‌کرد ۵,۹ درصد از تولید ناخالص داخلی برای مصارف نظامی، معادل ۱۶ درصد از کل مخارج دولت روسیه، سال ۲۰۲۳ بالاترین سطح ثبت شده از زمان انحلال اتحاد جماهیر شوروی بود.
در میان تنش‌های فزاینده چین و پاکستان، هزینه‌های هند نسبت به سال ۲۰۲۲ به میزان ۴,۲ درصد و نسبت به سال ۲۰۱۴ به میزان ۴۴ درصد افزایش یافت که نشان دهنده افزایش هزینه‌های پرسنلی و عملیاتی است.
تحلیلگران سیپری خاطرنشان کردند که ۷۵ درصد از سرمایه گذاری نظامی هند مربوط به تجهیزات تولید داخلی است که بالاترین نسبت تاریخ است. این موضوع نشان می‌دهد که هند به سمت هدف خود برای داخلی‌سازی فرآیند توسعه و تولید تسلیحات پیش می‌رود.
گفته می‌شود که افزایش ۴,۳ درصدی هزینه‌های عربستان سعودی به ۷۵,۸ میلیارد دلار یا ۷,۱ درصد تولید ناخالص داخلی، ناشی از افزایش تقاضا برای نفت با منشاء غیرروسی (به دلیل تحریم نفتی روسیه) و افزایش قیمت نفت پس از حمله روسیه به اوکراین بوده است.
در کل، هزینه‌های نظامی در خاورمیانه با ۹ درصد افزایش حدود ۲۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و این منطقه را به منطقه‌ای با بالاترین هزینه نظامی به نسبت تولید ناخالص داخلی در جهان با ۴,۲ درصد و پس از آن اروپا (۲,۸ درصد)، آفریقا (۱,۹ درصد) تبدیل می‌کند. آسیا و اقیانوسیه ۱,۷ درصد و قاره آمریکا ۱,۲ درصد از تولید ناخالص داخلی‌شان را خرج سلاح کرده‌اند.
هزینه‌های نظامی اسرائیل پس از عربستان سعودی در جایگاه دوم خاورمیانه و بالاتر از ترکیه است و با ۲۴ درصد رشد به ۲۷,۵ میلیارد دلار رسید که عمدتاً ناشی از جنگ غزه بود.
ایران چهارمین کشور خاورمیانه در جدول هزینه‌های نظامی است. هزینه‌های نظامی ایران با اندکی افزایش (شش دهم درصد) به ۱۰,۳ میلیارد دلار رسید. سیپری گفت که سهم کل هزینه‌های نظامی اختصاص یافته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حداقل از سال ۲۰۱۹ در حال افزایش بوده است.
اوکراین با افزایش سالانه ۵۱ درصدی به ۶۴,۸ میلیارد دلار، که هنوز هم تنها معادل ۵۹ درصد از هزینه‌های نظامی روسیه در آن سال است، هشتمین هزینه‌کرد نظامی بزرگ جهان در سال ۲۰۲۳ را به خود اختصاص داده است.
هزینه‌های نظامی کی‌یف بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ حدود ۱۲۷۰ درصد افزایش یافته است. کمک‌های نظامی دریافتی از بیش از ۳۰ کشور در ارقام سیپری گنجانده شده است.
بیشترین درصد افزایش هزینه‌های نظامی توسط هر کشوری در سال ۲۰۲۳ مربوط به دولت جمهوری دموکراتیک کنگو با ۱۰۵ درصد افزایش بوده که دلیلی آن درگیری طولانی با گروه‌های شبه‌نظامی، عمدتاً در شرق این کشور بوده است. سودان جنوبی دومین رتبه از لحاظ درصد افزایش را با ۷۸ درصد به خود اختصاص داده است که دلیل آن‌هم جنگ ارتش با نیروهای پشتیبانی سریع است.
در آمریکای مرکزی و حوزه دریای کارائیب گفته می‌شود که استفاده از ارتش برای مبارزه با باندهای سازمان‌یافته عاملی در افزایش هزینه‌ها است. در این نقطه از جهان هزینه‌های نظامی در سال ۲۰۲۳، ۵۴ درصد بیشتر از سال ۲۰۱۴ بود.
هزینه‌های نظامی در مکزیک به ۱۱,۸ میلیارد دلار رسیده است که ۵۵ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۱۴ را نشان می‌دهد. این رقم البته نسبت به سال ۲۰۲۲ اندکی کاهش یافته است. تخصیص اعتبارات به گارد ملی- نیروی نظامی‌ای که برای مهار فعالیت‌های مجرمانه استفاده می‌شود -از ۰,۷ درصد کل هزینه‌های نظامی مکزیک در سال ۲۰۱۹- یعنی زمانی که این نیرو ایجاد شد- به ۱۱ درصد در سال گذشته میلادی رسید.
