نگاهی کوتاه به دوران شوروی و پسا شوروی جمهوری ترکمنستان/ گردآوری و تلخیص:  رحیم کاکایی

بمناسبت صدمین سال بنیان گذاری جمهوری ترکمنستان

ترکمنستان در جنوب غربی آسیای مرکزی واقع است. ترکمنستان، یکی از جمهوری های متحده در داخل اتحاد جماهیر شوروی بود. مساحت آن – 1/488هزار کیلومتر مربع. جمعیت آن در یکم ژانویه 1981برابر با 8/2899 نفر بود. براساس سرشماری 1979 ترکمن ها 4/68 درصد ؛ روس ها 6/12درصد ، ازبک ها 5/8 درصد و قزاق ها 9/2 درصد را تشکیل می دادند. مردم ترکمن عمدتاً در سده 15 شکل گرفتند و سده 16-17 وارد خانات خیوه و بخارا شدند. در اواخر دهه 60 – میانه دهه 80 سده 19 بخشی از این قلمرو (منطقه ماوراء خزر) به روسیه ضمیمه شد. پیوستن به سیستم اقتصاد تمام روسیه، ظهور صنعت را در این منطقه تسریع کرد. زحمتکشان ترکمنستان در انقلاب 1905-1907، قیام آسیای مرکزی 1916، انقلاب فوریه 1917 و انقلاب کبیر سوسیالیستی اکتبر شرکت کردند. حکومت شوروی در نوامبر – دسامبر 1917 برقرار شد، بخش اصلی این قلمرو وارد جمهوری سوسیالیستی شوروی خودمختار ترکستان شد. زحمتکشان این منطقه با کمک ارتش سرخ، گاردهای سفید و مداخله جویان بریتانیا را شکست دادند. اصلاحات زمین و آب در سال های 1921-1922 انجام گرفت. بر اساس مرزبندی ملی- دولتی، در 27 اکتبر 1924، اتحاد جماهیر شوروی ترکمنستان در داخل اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یک جمهوری متحده تشکیل شد. در مورد  مرزبندی ملی، بر خلاف سایر جمهوری‌های آسیای مرکزی، که در برخی موارد، قلمرو واقعی محل سکونت گروه‌های قومی، به دلایلی، همیشه با مرز اداری جمهوری‌های ملی منطبق نبود، ترکمنستان شوروی شامل تمام سرزمین‌هایی می‌شد که ترکمن‌ها در آنجا غالب بودند. تنها استثنا نواحی مرزی خودمختار غاراقالپاق بود که ترکمن‌ها به صورت مختلط با غارا قالپاق‌ها، ازبک‌ها و قزاق‌ها زندگی می‌کردند. از این رو، در منطقه خوجیلی در غارا قلپاقستان، ترکمن‌ها 8/19 درصد از ساکنان منطقه را تشکیل می‌دهند. قابل ذکر است که مرز ترکمنستان با ایران و افغانستان پس از ورود سرزمین‌های ساکن قبایل ترکمن به امپراتوری روسیه ایجاد شد و از آن زمان تاکنون، با یک استثنا در مورد” فیروزه”، تغییر چندانی نکرده است. عهدنامه “آخال” که در 21 سپتامبر 1881 به امضای روسیه و ایران رسید را می‌توان آغازی بر روند ایجاد مرزها دانست. بر اساس آن، ایران از ادعاهای خود بر ترکمنستان صرف نظر کرد و با انتقال آن به کنترل امپراتوری روسیه موافقت کرد. این معاهده ابتدا مرزهای روسیه و ایران را مشخص می کرد که با معاهدات بعدی مشخص شد. به ویژه مشخص شد که رودخانه اترک مرز جدید بین دولت‌ها را ایجاد می‌کند. در سال 1882، کار تعیین مرز توسط نمایندگان امپراتوری روسیه و ایران برای تعیین دقیق خط مرزی آغاز شد.

طبق قانون اساسی، ترکمنستان شوروی یک جمهوری مستقل با حق جدایی از اتحاد جماهیر شوروی بود. این کشور حق داشت با کشورهای خارجی وارد روابط شود و سیاست های داخلی را دنبال کند که فراتر از محدوده ماده 93 قانون اساسی اتحاد جماهیر شوروی نبود. در جمهوری ترکمنستان در نتیجه صنعتی شدن، جمعی‌سازی کشاورزی و انقلاب فرهنگی که تحت رهبری حزب کمونیست بود، یک جامعه اساساً سوسیالیستی در جمهوری ایجاد گردید .در طول جنگ کبیر میهنی 1941- 1945، مردم ترکمن تمام نیروهای خود را برای دفع تجاوزات فاشیستی بسیج کردند. درجمهوری 2/600 هزار عضو اتحادیه کارگری وجود داشت. مردم ترکمن به همراه تمامی خلقهای برادر اتحاد جماهیر شوروی در دهه های پس از جنگ به موفقیت های جدیدی در سازندگی جامعه دست یافتند.

اقتصاد ترکمنستان در طی سال‌های ساختمان سوسیالیستی، به یک جمهوری صنعتی- کشاورزی تبدیل شد. در اقتصاد ملی اتحاد جماهیر شوروی، ترکمنستان شوروی به دلیل نفت، گاز، صنایع شیمیایی و تولید فرش برجسته بود و در کشاورزی در تولید پنبه، پوست بره و ابریشم خام تخصص داشت. ترکمنستان روابط اقتصادی با همه جمهوری‌های اتحاد شوروی برقرارکرد. در اینجا ما برای نمونه به دهه سالهای هفتاد اشاره‌ای گذرا می کنیم. در سال 1975، حجم تولیدات صنعتی 10 برابر از سال 1940 و 70 برابر از سطح 1913 فراتر رفت. تولید ناخالص کشاورزی در سال 1975 نسبت به سال 1940 چهار برابر شد. در پایان سال 1975، 56 مزرعه دولتی و 334 مزرعه جمعی وجود داشت. در سال 1975، 5/33 هزار تراکتور (در واحدهای فیزیکی؛4/4 هزار در سال 1940)، 5/6 هزار دستگاه پنبه‌چین، یک هزار دستگاه دروگر غلات (2/0 هزار در سال 1940)، 4/12 هزار کامیون (4/1 هزار در سال 1940) کار می کردند. اراضی کشاورزی در سال 1975 بالغ بر 4/30 میلیون هکتار (3/62 درصد از کل قلمرو)، شامل زمین های زراعی – 8/0 میلیون هکتار، یونجه – 01/0 میلیون هکتار و مراتع – 3/29 میلیون هکتار بود. در سال 1975 مساحت اراضی آبی به 819 هزار هکتار رسید. کانال “غارا قوم” به نام  لنین کشاورزی بیش از 71 درصد از ارزش تولید ناخالص کشاورزی را تأمین می‌کرد (1975). شاخه پیشرو در کشاورزی، کشت پنبه بود. سطح کاشت میوه و توت در سال 1975 بیست هزار هکتار (3 هزار هکتار در سال 1940) و تاکستان – 11 هزار هکتار (4 هزار هکتار در سال 1940) بود. برداشت ناخالص میوه ها و انواع توت ها در سال 1975 سی و هشت هزار تن (5 هزار تن در سال 1940) بود، انگور – 63 هزار تن (16 هزار تن در سال 1940).

کارهای گسترده‌ای برای آبیاری و اصلاح مراتع بیابانی انجام گرفت. تا اول نوامبر 1975، 4/63 درصد از کل اراضی مرتع آبیاری شدند. نوغانداری توسعه یافت. در سال 1975، 3928 تن پیله (1631 تن در سال 1940) برداشت شد. طول عملیاتی راه آهن 12/2  هزار کیلومتر (1975) بود. طول جاده ها 5/9 هزار کیلومتر (1975) شامل 7/6 هزار کیلومتر با سطوح سخت انجام گرفت. بندر اصلی ترکمنستان در دریای خزر کراسنوودسک بود. آبراه های داخلی بهره برداری شده 3/1 هزار کیلومتر در سال  1975 بود. حمل و نقل هوایی توسعه یافت. طول خطوط لوله نفت در این سال حدود 650 کیلومتر، خطوط لوله گاز 1320 کیلومتر بود. استاندارد زندگی جمعیت جمهوری به طور پیوسته رو به افزایش گذاشت. درآمد ملی بین سالهای 1966 و 1975،  7/1 برابر افزایش یافت. درآمد سرانه واقعی در سال 1975 نسبت به سال 1965، نیز 7/1 برابر گردید. گردش مالی خرده فروشی تجارت دولتی و تعاونی (از جمله پذیرایی عمومی) از 127 میلیون روبل افزایش یافت. میزان سپرده ها در بانک های پس انداز در سال 1975 به 425 میلیون روبل رسید. (5 میلیون روبل در سال 1940)، میانگین سپرده 1041 روبل بود. (45 روبل در سال 1940). در پایان سال 1975، موجودی مسکن شهر بالغ بر 4/12 میلیون متر مربع از مساحت کل (قابل استفاده) بود. در طی سالهای 1971- 1975، 4968 هزار متر مربع از مساحت کل (مفید) با هزینه دولت، مزارع جمعی و جمعیت به بهره برداری رسید.

ساخت و ساز فرهنگی 

بر اساس سرشماری 1897، نرخ باسوادی جمعیت بومی 7/0 درصد بود. در سال تحصیلی 1914- 15/58  مدرسه (7 هزار دانش آموز) وجود داشت، در کشور هیچ مؤسسه متوسطه تخصصی یا آموزش عالی وجود نداشت. پس از استقرار حکومت شوروی، یک مدرسه ملی با تدریس به زبان مادری ایجاد شد. در سال 1939، افراد باسواد 7/77 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دادند و طبق سرشماری سال 1970 – به 7/99 درصد رسید. در سال 1975، 94 هزار کودک در موسسات پیش دبستانی دائمی آموزش می‌دیدند. در سال تحصیلی76- 1975-  7/0 میلیون دانش آموز در 8/1 هزار مدرسه عمومی انواع تحصیل را می کردند. 7/17 هزار دانش آموز در 44 مدرسه حرفه‌ای (از جمله 17 مدرسه حرفه ای ارائه دهنده آموزش متوسطه – با 8 هزار دانش آموز)، در 31 موسسه آموزشی متوسطه تخصصی – 4/29هزار دانش آموز، در شش دانشگاه – 1/31 هزار دانشجو تحصیل می کردند. بزرگترین دانشگاه، دانشگاه ترکمنستان بود. در سال 1975، به ازای هر 1000 نفر شاغل در اقتصاد ملی، 795 نفر با تحصیلات عالی و متوسطه (کامل و ناقص) (78 نفر در سال 1939) وجود داشت. مرکز علمی  – آکادمی علوم ترکمنستان شوروی در سال 1975، 6/4 هزار کارمند پژوهشی (از جمله محققان دانشگاه) در مؤسسات علمی کار می کردند. شبکه موسسات فرهنگی توسعه چشمگیری یافته بود . در اواخر سال 1975، شش سالن هنری فعالیت می کردند، از جمله تئاتر اپرا و باله ترکمن به نام  مختومقلی، تئاتر درام ترکمن به نام ملا نپس، تئاتر درام روسی به نام پوشکین،  3 فیلارمونیک، و غیره. 9/0 هزار تاسیسات سینمای ثابت؛ 0/1 هزار موسسات باشگاهی وجود داشتند. بزرگترین کتابخانه این جمهوری شوروی، کتابخانه دولتی ک. مارکس بود (این کتابخانه در سال 1895تاسیس شده بود؛ سه میلیون نسخه کتاب، بروشور، مجلات و غیره در آن بود)؛ 3/1 هزار کتابخانه عمومی (دارای میلیونها نسخه کتاب و مجلات)؛ 11 موزه در سال 1975، 509 عنوان کتاب و بروشور با تیراژ 6/4 میلیون نسخه منتشر می شد که شامل 264 عنوان به زبان ترکمنی با تیراژ 7/3 میلیون نسخه بود. (312 عنوان با تیراژ 2170 هزار نسخه در سال 1940)، 31 نشریه مجله با مجموع تیراژ یکباره 525 هزار نسخه، تیراژ سالانه 4/11 میلیون نسخه، (9 چاپ با تیراژ سالانه 393 هزار نسخه در سال 1940) و 26 روزنامه منتشر می‌شد. مجموع تیراژ یکباره روزنامه ها 778 هزار نسخه، تیراژ سالانه 165 میلیون نسخه بود. روزنامه ها به زبان‌های ترکمنی، روسی و سایر زبان ها منتشر می‌شدند. پایگاه خبری ترکمنستان (ترکمن اینفو) به سال 1925 برمی گردد و در عشق آباد واقع شده بود. تالار کتاب جمهوری در سال 1926 تأسیس شد. از سال 1927 پخش رادیویی منظم به زبان های ترکمنی و روسی انجام شده بود. پخش تلویزیونی از سال 1959 شروع شد. مرکز تلویزیون در عشق آباد واقع بود. در جمهوری در سال 1975، 270 بیمارستان با 4/25 هزار تخت وجود داشت (99 بیمارستان با 6/5 ​​هزار تخت در سال 1940). 6/6 هزار پزشک و 2/19 هزار پرسنل پیراپزشکی کار می کردند (0/1 هزار پزشک و 7/4  هزار پرسنل پیراپزشکی در سال 1940).

درباره نسخ خطی و دست نوشته ها

کتاب‌های دست نویس در قلمرو ترکمنستان در سده 13 نمایان شدند. خاستگاه نسخه های خطی مرو و “کؤنه اورگنچ” (اورگنج کهن) به این زمان تعلق دارند. دو نسخه خطی منحصر به فرد حفظ شده ند: “جمعیت طوایف” اثر رشیدالدین که به زبان ترکی قدیم ترجمه شده است. “سالار بابا گولالی اوغلی” از نیسا (سده 16) و دست خط دولت مامد آزادی (1700 – 60) – پدر مختوم قلی فراغی شاعر ادبیات کلاسیک ترکمن. همچنین برخی نسخه‌های خطی دیوان مختوم قلی،«رونق‌الاسلام»وپایی(وفایی)، دستان‌های عندلیب («زینال عرب»،«لیلی‌و‌مجنون»، «باباروشن»)، ملا نپس (زهره و طاهر)، شابنده (گول و بیلبیل و “شاه بهرام”) [گل و بلبل]، معروفی («یوسف و احمد»، «سیپل مِلِک – مدخال جا- مال»)، حماسه قهرمانانه ملت ترکمن “کؤر اوغلی”و غیره به زمان ما نیز رسیده‌اند. در انستیتوی زبان و ادبیات مختومقلی آکادمی علوم ترکمنستان شوروی و مرکز علمی آکادمی علوم ترکمنستان شوروی مجموعه های بزرگی از کتاب های دست نویس ذخیره شدند.

آغاز چاپ کتاب- کار چاپ و انتشارات

پس از پیوستن منطقه ترکستان به روسیه (میانه سده 19)، در سه چاپخانه ابتدایی در عشق آباد که متعلق به روس ها بودند،  در سازمان نظامی و کارفرمایان خصوصی، چندین روزنامه به زبان روسی، گهگاه کتاب ها و بروشورهایی منتشر می‌شدند. اما هیچ کتابی، روزنامه و مجله ای به زبان ترکمنی منتشر نمی‌شدند. در دوران انقلاب 1905 – 1907،  چاپخانه‌های غیرقانونی سوسیال دموکرات‌ها در شهرهای عشق آباد، قیزیل آروات، چارجو، مرو بوجود آمدند. نخستین چاپحانه غیرقانونی سوسیال دمکراتیک درآسیا مرکزی در ابتدا در عشق آباد در آغاز 1905ایجاد شد. سازمانهای سوسیال دموکرات در ترکمنستان از ژانویه 1905 تا مه 1907 تقریباً 60 عنوان چاپی یا چاپ بصورت ماشین تکثیر منتشر کردند. در سال 1913 روی هم 4 کتاب با تیراژ 400 نسخه به طور رسمی منتشر شد.

آغاز انتشار کتاب. امور ترکستان در سال 1920 پس از شکست مداخله جویان خارجی و گارد سفید توسط ارتش سرخ، زمانی که بر اساس انتشارات ادارات سیاسی ارتش یکم جبهه ترکستان در عشق آباد انتشارات نظامی- غیر نظامی سازماندهی شده بود، آغاز شد. در پاییز 1920، منطقه ماوراءخزر ایجاد گردید. شاخه انتشارات دولتی ترکستان (واقع در تاشکند) چندین بروشور و کتاب با تیراژ 600 تا 700 نسخه منتشر کرد. عمده کتاب‌ها به زبان ترکمنی بودند که در آن زمان توسط انتشارات دولتی ترکستان در تاشکند منتشر می‌شدند. طی سالهای 1921 – 24 در تاشکند به زبان ترکمنی  حدود 30 کتاب و بروشور با تیراژ 200 هزار نسخه منتشر شدند. پس از مرزبندی و تعیین حدود دولت ملی جمهوری‌های کنونی آسیای مرکزی و ایجاد ترکمنستان شوروی سوسیالیستی (1924) در ژانویه 1925 انتشارات دولتی ترکمنستان در عشق آباد سازماندهی شد. در اولین سال موجودیت ترکمنستان 115 عنوان کتاب و بروشور منتشر شدند.

اهمیت توسعه نشر کتاب. در سالهای 1928 – 29 نوشتار ترکمنی از الفبای عربی به  الفبا لاتینی گذر کرد. در سالهای برنامه‌های پنج ساله نخست، کتاب های درسی مدارس به تعداد زیادی منتشر و انتشار کتاب های کشاورزی و فنی و بروشورهایی به زبان ترکمنی آغاز شدند. در آغاز سال 1940 انتشارات آموزش و پرورش ترکمنستان که فرهنگ لغت اختصارات  آموزشی و ادبیات پداگوژیک را نشر داد،  سازماندهی شدند. در ماه مه 1940 نوشتار ترکمنی از الفبای لاتینی شده به الفبای جدید و ملی، یعنی کریلیک تبدیل شد. در سالهای جنگ کبیر میهنی 1941 – 1945، حجم تولید کتاب به شدت کاهش یافت. انتشارات آموزش و پرورش ترکمنستان تعطیل شد (در سال 1947 کار خود را از سر گرفت) و ساختار انتشارات دولتی ترکمنستان تغییر کرد. اما در سالهای پس از جنگ جریان انتشار کتاب با آهنگی سریع  گسترش یافت. در سال 1980 در جمهوری ترکمنستان انتشارات «ترکمنستان»، «معاریف»، «علم» و همچنین اداره کل دایره المعارف شوروی ترکمنستان فعالیت می کردند. در دهه پنجاه آثار دانشمندان ترکمن نیز مانند: “تاریخ ترکمنستان شوروی سوسیالیستی ” (جلد 1 – 2، 1957) و سپس در دهه بعد “تاریخ ترکمنستان شوروی” (قسمت 1 – 2، 1970)، “تاریخ طبقه کارگر ترکمنستان شوروی (1917 – 1965)” ( 1969)؛ آثار چند جلدی « هیئت اعزامی  باستان شناسی در جنوب ترکمنستان »، بویژه “پتروشیمی” و غیره منتشر شدند. فرهنگ روسی – ترکمنی و ترکمنی – روسی و فرهنگ توضیحی به زبان ترکمنی از زیر چاپ در آمدند. برای نخستین بار در تاریخ ملت ترکمن دایره المعارف ترکمن شوروی در 10 جلد منتشر شدند. (3 جلد تا سال 1981 انتشار یافت). مکررا تیراژ بزرگی ازآثار کلاسیک های ادبیات ترکمن مانند عندلیب،. ذلیلی، کمینه، ملانپس، سیدی، مختوم قلی و همچنین از قهرمان ملی ترکمن، حماسه “گؤر اوغلی” چاپ می شدند. انتشار آثار نویسندگان معاصر ترکمنستان از جمله ” ب. کربابایف”، “ک. قولیف”، “خ. اسماعیلوف” و دیگران گسترش یافتند. انتشار آثار ادبیات کلاسیک روس در ترجمه به زبان ترکمنی مانند آثار پوشکین، نکراسف، تورگنیف، سالتیکوف شچدرین، گوگول، چخوف، تولستوی، گورکی و دیگران و همچنین نویسندگان معاصر روسیه چاپ  می‌شدند. ارتباطات ادبی  با دیگر جمهوری های برادر گسترش یافتند. کتابهایی از مختار عوض اف، ، میرزا تورسن زاده، مهدی حسین ، قووی نجمی، وایلس لاتسیس، صمد ورغون، رسول حمذاتوف و  دیگران به زبان ترکمنی منتشر شدند. در ترکمنستان  آثار ادبیات کلاسیک جهانی مانند شکسپیر، امیل زولا، دیکنز، مارک تواین، ژول گابریل ورن و دیگران و نویسندگان معاصر مترقی کشورهای خارجی آنا زگرس،میخاییل سادووانو، ناظم حکمت، ارنست همینگوی و دیگران بسیار گسترش یافتند.

کتابهای هنری. در سالهای 1920 –  30 در ترکمنستان  بویژه کتاب های درسی توسط هنرمندانی مانند  “آ.آ.کارلین”، “ای. ام . مازل”، “ان. ای. کوستنکو”، “ان.پ. شاپوف” و دیگران تزیین و مصور شدند. در این امر نقوش ملی بر طرح تزئینی غالب بودند. هنرهای تزئینی و کاربردی، به تصویر کشیده می شدند. توسط مدرسه ملی ترکمنستان کتابهای گرافیک با روی آوردن به سنت هنرهای مردمی در دهه 60 – 70 بسیاری توسعه یافتند.

چاپ. در طول سالهای حکومت شوروی در جمهوری ترکمنستان چاپ های مدرن بوجود آمدند. در سال 1937 چاپخانه ای بزرگ در عشق آباد راه اندازی شد. در سال 1978 در سیستم کمیته دولتی انتشارات ترکمنستان شوروی 8 دستگاه چاپ وجود داشت. مرحله اول و دوم چاپخانه عشق آباد مجهز به تکنولوژی روز و چاپ با کارایی بالای تجهیزات به بهره برداری رسیدند. ظرفیت کل چاپ شرکت های تولید کننده کتاب و مجلات در سال 1978 به 165 میلیون چاپ رنگی رسیدند.

فروش کتاب. فروش کتاب در شهرها توسط اداره فروش کتاب کمیته دولتی انتشارات ترکمنستان شوروی، به ترتیبی که در 38 کتابفروشی و 46 کیوسک که در سال 1978 وجود داشت، سازماندهی شدند (از جمله کتابهای تخصصی – مانند “هنر” ، “کتابهای فنی” و”کتاب دست دوم” و غیره). در روستاها فروش کتاب توسط تعاونی های مصرف انجام می شدند  که 52 کتابفروشی، 20 خود روی کتابفروشی و 12 کیوسک بودند. علاوه بر این، در فروشگاه های بزرگ و فروشگاه های مواد غذایی به بیش از 160 بخش کتاب مجهز بودند. در فروش کتاب، از اشکال پیشرفته و مترقی مانند انجمن های توزیع کتاب، تعاونی های « جوانان دوستدار کتاب»،  در بنگاه ها، مؤسسات، اردوهای صحرایی و غیره استفاده می شدند.

کتابخانه‌ها. نخستین کتابخانه عمومی در قلمرو ترکمنستان در سال 1895 در عشق آباد به عنوان کتابخانه عمومی منطقه ای ماوراءخزر تأسیس شد که به عنوان کتابخانه اصلی روسها خدمت می کرد. در سال 1921 بر پایه آن کتابخانه عمومی منطقه ای ترکمنستان ایجاد شد، که در سال 1924 به یک کتابخانه دولتی ترکمنستان شوروی تبدیل گردید و همانگونه که در بالا آمد، بزرگترین کتابخانه دولتی در جمهوری ترکمنستان بنام کارل مارکس شد. در سال 1979 در جمهوری ، 1300 کتابخانه وجود داشت که مجموع کتاب ها و مجلات آن 1/12میلیون نسخه بود. در سیستم کتابداری علمی بزرگترین آن در عشق آباد بود، مانند: مرکز کتابخانه علمی آکادمی علوم ترکمنستان شوروی که در سال 1941، با 408 هزار نسخه کتاب تاسیس شد، کتابخانه دانشگاه ماکسیم گورکی ترکمنستان که در 1950، با 410  هزار نسخه کتاب بوجود آمد،  کتابخانه علمی و پزشکی جمهوری که در 1927، با 219 هزار نسخه کتاب و کتابخانه انستیتوی پزشکی ترکمنستان که در سال 1932، با 278 هزار نسخه کتاب تاسیس شدند.

کتابشناسی –  کتابشناسی یا تالار کتاب ترکمنستان شوروی که در سال 1926 ایجاد شده بود از سال 1930 فهرست کتابهای کتابشناختی را منتشر می کرد :”تواریخ و سالنامه های مطبوعات ترکمنستان شوروی را (به زبان های ترکمنی و روسی و از سال 1958 به صورت ماهانه منتشر می شد)، که دارای بخش‌های زیر است: “سالنامه های کتاب”، “سالنامه های نشریات ادواری”، “سالنامه های نت موسیقی”، “سالنامه های مجلات و مقالات روزنامه ها”. ” ، ” سالنامه های مفالات تحلیلی ” ، ” کرونیکل انتشارات هنری ” ، ” ترکمنستان شوروی در مطبوعات اتحاد جماهیر شوروی “.  در این عرصه کتابشناسی مذکور “منابع معدنی ترکمنستان شوروی،  مصالح ساختمانی طبیعی ” (1964)، “منابع معدنی ترکمنستان شوروی. نفت و گاز” (1958، 1965). «کتاب مرجع کتابشناختی شاعران ترکمن قبل از انقلاب» (1965) و فهرستی از آثار “بیابانهای ترکمنستان و توسعه اقتصادی آنها” و همچنین آثار “آ. یازبردیف” بنام  “کتاب خطی آسیای مرکزی و فهرستهای آن” و غیره منتشر کرده بود.

جمهوری ترکمنستان پس از جدایی از اتحاد جماهیر شوروی و به دست آوردن استقلال، مجبور به غلبه بر یک بحران عمیق اجتماعی- اقتصادی، ناشی از گذار از مدل برنامه ریزی شده توسعه اقتصادی به مدل بازار و در نتیجه، برهم زدن روابط اقتصادی برنامه ریزی شده سوسیالیستی، کاهش عمومی تولید، خروج نیروهای متخصص از کشور، بحران نظام پولی، نبود مقررات قانونی مناسب و غیره بود. در ارتباط با مشکلات پیش آمده، رهبری کشور وظیفه اصلاح اقتصاد را برای یافتن راهی برای برون رفت از شرایط بحرانی و توسعه بیشتر در پیش گرفت. رئیس جمهور کشور “ص. نیازوف” استراتژی رشد تکاملی با هدف ایجاد یک اقتصاد متنوع توسعه یافته در ترکمنستان را انتخاب کرد. شایان ذکر است که این نوع سیاست به طور کلی کاملاً موفق بود، زیرا به اقتصاد کشور امکان داد تا با شرایط جدید بازار سازگار شود و همچنین بازار مصرف داخلی را تقویت کند. با این حال، اگر نگاه دقیق‌تری به تحولات در حوزه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی بیندازیم، آنگاه ممکن است ناپیگیری و نسنجیده بودن اصلاحات آشکار شود. فرآیند خصوصی سازی در سالهای دهه 1990 به کندی روی داد،  و در نتیجه بخش قابل توجهی از شرکت‌های بزرگ و متوسط ​​در بخش‌های پیشرو اقتصاد ترکمنستان تحت کنترل دولت باقی ماندند. تا سال 1998، کاهش تولید ناخالص داخلی سرانه بر حسب برابری قدرت خرید وجود داشت که پس از آن افزایش ثابتی در این شاخص مشاهده شد. به طور کلی، از سال 1991، ترکمنستان یک افت اقتصادی ناشی از فروپاشی سیستم تعاملات اقتصادی پیشین را تجربه کرد. گذشته از این، در سال 1997 اقتصاد کشور به دلیل توقف صادرات گاز طبیعی به دلیل عدم پرداخت از کشورهای مستقل مشترک‌المنافع  متحمل زیان های جدی شد.

صادرات گاز در سال 1998 بهبود یافت و در همان زمان نرخ رشد اقتصادی شروع به افزایش کرد. سرمایه گذاری های کلان دولت در پالایش نفت، صنایع نساجی و غذایی، پروژه‌های ساختمانی و حمل و نقل نیز به تثبیت رشد اقتصادی کمک کرد. بنابراین، از سال 2004، رشد تولید ناخالص داخلی واقعی به طور متوسط ​​12 درصد در سال بود (بانک جهانی 2009). تولید صنعتی همچنان تحت سلطه صنایع استخراجی مبتنی بر استفاده از منابع طبیعی و مواد خام معدنی بود (پیش از هر چیز سخن در مورد پالایشگاه های نفت و شرکت های صنایع شیمیایی است). تولیدات کشاورزی نیز بصورت تامین کننده اصلی پنبه، غلات، سبزیجات و خربزه باقی ماند. از زمانی که کشور استقلال یافت، مجتمع سوخت و انرژی توسعه یافت که سهم آن سالانه افزایش می‌یافت (نخستین گزارش ملی در مورد تغییرات آب و هوا 1999). شاید یکی از به یاد ماندنی ترین گامهای  صفرمراد نیازوف در حوزه اجتماعی، امضای قانون بازنشستگی بود که بموجب آن پرداخت نقدی به معلولان، کارگران سابق مزارع جمعی و برخی دیگر از اقشار شهروندان متوقف شد. بدین ترتیب ، پس از تصویب این قانون، تنها زنان و مردان با سابقه کار حداقل 20 و 25 سال، حق دریافت حقوق بازنشستگی را داشتند. برای بقیه، پرداخت های حقوق نشستگی به طور کامل در ژانویه 2006 متوقف شد. اینگونه تصمیمات  بی دلیل با هزینه هایی هنگفت برای بازنشستگی توضیح داده شد. نتیجه این نوآوری مرگ بسیاری از افراد مسن در ترکمنستان بود که عمدتاً بر اثر سکته یا حملات قلبی بود که پس از اعلام لغو مستمری بازنشستگی، افراد مسن را در شعب بانک ها غافل گیر می‌کرد(اخبار روسیه سال 2006).

برای درک تحولات اجتماعی در ترکمنستان پس از کسب استقلال، تفاوت سطح زندگی در عشق آباد و استان های ترکمنستان دارای اهمیت است. چنانچه در پایتخت، که اکثراً با مقامات کشوری خود پر جمعیت است، در نتیجه درآمدهای حاصل از فروش گاز می‌توان به استاندارد زندگی نسبتاً بالایی دست یافت، اما در مناطق پیرامون اوضاع پیچیده‌تر است (منبع. مرکز نظارت بر مالیات های عمومی 2010). باید به این فاکت اشاره کرد که عشق آباد شهری بوده و باقی ماند که عملاً به روی ساکنان سایر نقاط کشور بسته است. تازه واردها به عنوان راننده تاکسی، فروشنده بازار، پیشخدمت و غیره شغل پیدا می کنند، با این وجود بطور منظم یورش‌هایی در شهر برای شناسایی افراد غیر ساکن و بیرون راندن آنها از پایتخت انجام می شوند. در سال 2007، رئیس جمهور قربانقلی بردی محمداف آمادگی خود را برای اجرای برنامه جدید اصلاحات اجتماعی و اقتصادی اعلام کرد که اهداف اصلی آن تنوع بخشیدن به اقتصاد کشور، توسعه بخش های مالی و خصوصی، افزایش نرخ رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی بود (گزارش انطباق با استانداردها و کدها 2009). در سال 2007، اعلام شد که پرداخت های بازنشستگی به برخی از گروه های شهر وندان بازگردانده می‌شود.  ترکمنستان بدون شک بسته ترین جمهوری از جمهوری های شوروی سابق است. این شرایط، از یک سو دریافت اطلاعات جامع درباره رخ دادها در این کشور را دشوار می کند. برای نمونه  در دسامبر سال گذشته اطلاعاتی در رسانه های عمومی منتشر شد مبنی بر اینکه در ترکمنستان کمبود مواد اولیه خوراکی وجود دارد و بعلت کمبود و گرانی قیمت آرد بحران مشابه خواربار در ترکمنستان در اواخر سال 2016 نیز پدید آمده بود. با این حال بحران آغاز شده در نوامبر سال 2017 به درازا کشید. سوم ماه مارس سال گذشته آژانس خبری ازبکستان “فرغانه” مطلب “نبرد برای سبوس” را منتشر کرده بود و در آن خبر قحطی پیش آمده در ترکمنستان”، را نوشته بود که در آن اوضاع را بسیار نگران کننده ترسیم می‌کرد.  در ماه ژوئن آشکار شد که بحران خواربار در ترکمنستان ادامه دارد و بحران برای سال آینده کشور را تهدید می کند. میتوان فرض کرد که همه گزارشات درباره قحطی در ترکمنستان، محصول خلاقیت حیله گرانه رسانه های اپوزیسیون است، اما در بیست و هشتم ژوئن آژانس خبری بازرگانی “کورسیو قزاقستان” نیز با عنوان “با گاز، اما بدون غذا” نوشت: با توجه به اوضاع اجتماعی- سیاسی درونی ترکمنستان و دشوار شدن مستمر وضعیت اجتماعی- اقتصادی در این جمهوری بحران جاری میتواند زمینه ظهور راستگرایان اسلامی را تشدید کند.

نمونه دیگرارتش ترکمنستان است که در واقع ضعیف ترین ارتش آسیای میانه است. گفته می شود ارتش ترکمنستان بطور جدی درگیر فساد است. علاوه بر این بعلت رکود کلی اقتصادی در کشور، از شروع سال 2015، در ارتش بطور منظم جیره غذایی کاهش یافته و حقوق ماهیانه افراد بطور منظم پرداخت نمی شود. روحیه رزمندگی پرسنل بسیار پائین است. مردم بسادگی آماده نخواهند شد برای دولتی که قادر به تامین حقوق اساسی شهروندان خود نیست یاری برسانند. در عین حال ظاهرا رهبری ترکمنستان ضمن آگاهی از خطرات موجود، از یکسو بی سروصدا با اسلامگرایان افغانستان به منظور آرام کردن آنها تماس برقرار می کند و از سوی دیگر باز خیلی آرام و بی سروصدا، تقاضای کمک از ساختارهای قدرتمند روسیه، چین و افغانستان در امر سازماندهی موثرتر حفاظت از مرزها را می کند، از جمله از طریق جلب شرکت های نظامی خصوصی. اطلاعاتی که توسط مشاوران نظامی روسیه از مرزهای افغانستان بدست آمده، آشکار می کند که در مناطق مرزی واحدهای سربازان و نیروهای نظامی قراردادی در تابستان 2015 مشاهده شده اند که دارای ظاهری اسلاو هستند. پس از ایجاد “ولایت خراسان” در ژانویه سال 2015، توجه بیشتر داعش به ولایات شمال افغانستان، که بطور مستقیم هم مرز ترکمنستان هستند مشاهده می شود. مردم این مناطق مرزی که عمدتا از اقوام ترکمن تشکیل می شوند، بطور سنتی از طالبان پشتیبانی می‌کنند و در سالهای 2017-2016 بخشی از گروه بندی‌های محلی سوگند وفاداری به “خلافت” را نیز خورده اند.  با توجه به شمار ترکمن هایی که در خاک افغانستان زندگی می کنند و شمار آنها یک میلیون نفر تخمین زده شده، میتوان تصور کرد که پتانسیل بسیج آنها تا چه حد جدی است. تا سال 2014 رهبری ترکمنستان بطور موثر موفق شد با گسترش افراط گرایی مذهبی در کشور مقابله کند، در عین حال به میزان زیادی روحیه خود شهروندان ترکمن به موفقیت این امر کمک کرد .

اوضاع با ظاهر شدن داعش در مناطق مرزی افغانستان تغییر کرد. در جمهوری بشدت تبلیغ سلفی گری فعال شد که این بار بازتاب زنده ای بین مردم پیدا کرد که نتیجه بی پایگاهی دولت در میان مردم است. همین شرایط به داعش اجازه عضو گیری و تشکیل گروه های وابسته به خود را می داد. حتی در میان محافل نظامی وارتشی نیز تبلیغات افراط گرایان مذهبی تاثیر خود را برجای گذاشته بود. اپوزیسیون های سیاسی سرکوب شده‌ بودند، شهروندان هیچ راه قانونی برای بیان مخالفت خود با حکومت را ندارند و نیروهای امنیتی آنها را سرکوب می‌کنند. بدین ترتیب این عوامل و عاملی مانند قحطی- می تواند به عامل برانگیزنده جدیی تبدیل شود و مردم در عمل احساس بکنند چیز برای از دست دادن ندارند. جهادگرایان اسلامی از این وضع  می توانند حداکثر استفاده را بکنند و بسرعت بخواهند نقش رهبری مردم را بدست بگیرند. رهبری کشور خواه ناخواه مجبور به اعتراف به وجود مشکلات جدی شد. سردار بردی محمداف در یک جلسه دولت در اوایل ژوئن سال گذشته از زیردستان خود انتقاد کرد. دو معاون نخست وزیر به ویژه بر اثر این انتقاد برکنار شدند: چاری قلیج اف، که مسئول تجارت بود، و اسن میرات اورازگلدیف، که مسئول کشاورزی بود. آنها به دلیل «تخلفات متعدد» اخراج شدند. مسئولان پایین بودن میزان تولید کالاهای مصرفی به ویژه کالاهای کشاورزی را دلیل این امر می دانند. بردی محمداف افزود، به همین دلیل بود، که طرح های جایگزینی واردات مختل شدند. علاوه بر این، رئیس جمهور نسبت به حل ضعف مشکلات آبرسانی به زراعت و سرعت کار احیا ابراز خشم کرد. به همین دلیل، کارزار کاشت از برنامه عقب بود. دولت ترکمنستان بر اثر این پیامدها تصمیم گرفت بودجه اضافی “برای تامین بی وقفه و بهینه محصولات غذایی به مردم” اختصاص یابد. مجموع حجم آنها 300 میلیون دلار بود که نیمی از آن به «حمایت از کارآفرینان» و نیمی از آن برای خرید کالاهای مورد نیاز به وزارت بازرگانی و روابط اقتصادی خارجی می بایست تعلق بگیرد.

روند دیگر در سیاست های اقتصادی تشدید روند خصوصی سازی بود. در سال گذشته، دولت بودجه 470 میلیون منات (8 میلیارد روبل) از فروش اموال دولتی دریافت کرد. بر اساس نتایج سال گذشته، این ارقام ممکن است حتی بیشتر باشد. تنها در ماه ژوئن گذشته، تقریباً سه دوجین تاسیسات متعلق به وزارتخانه های کشاورزی و تجارت، سازمان دولتی مدیریت ساخت بزرگراه ها، شرکت دولتی “ترکمن حیمیا” و غیره به حراج گذاشته شدند. خصوصی سازی با تغییرات در قوانین تسهیل می‌شوند. اصلاحیه قانون «غیر ملی کردن و خصوصی‌سازی اموال دولتی» اخیراً اجرایی شد. به گفته آنها، اموالی که به فعالیت های اصلی سازمان‌های مجری قانون، موسسات آموزشی دولتی، موسسات تحقیقاتی و سایر ادارات مربوط نباشد، قابل واگذاری به مالکان خصوصی است. در مورد روابط  ترکمنستان با روسیه لازم به یادآوری است که در شرایط کنونی روابط روسیه و ترکمنستان به سطح مشارکت استراتژیک عمیق مبتنی بر احترام و دوستی متقابل رسیده است. تنها در شش ماه گذشته، سردار بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان برای شرکت در جشن روز پیروزی در جنگ بزرگ میهنی، برای دیدار با رئیس دولت فدراسیون روسیه، میخائیل میشوستین و رئیس دومای ایالتی مجلس فدرال، از مسکو بازدید کرده است. وزرای امور خارجه دو کشور بیش از یک بار در جلساتی در پلتفرم های بین المللی درباره مسائل عملی همکاری های دوجانبه و منطقه ای گفتگو کرده اند. همکاری در زمینه های اقتصادی، به ویژه در اجرای پروژه های مشترک در مقیاس بزرگ در زمینه های انرژی، حمل و نقل، ارتباطات، محیط زیست، اقتصاد دیجیتال، آموزش، علم، تبادلات جوانان، گردشگری با روسیه هر چه بیشتر گسترش می یابند. از نظر روسیه مشارکت طرف ترکمن در حفظ حافظه تاریخی شاهکار مشترک در مبارزه با فاشیسم و ​​توجهی که در ترکمنستان به فرهنگ روسیه و زبان روسی می شود، بسیار قدردانی بسیار قابل تقدیر است. توافقاتی در مورد مدرسه مشترک روسیه و ترکمن به نام پوشکین، توافق اصولی در مورد تأسیس دانشگاه روسی- ترکمن، ساخت ساختمان جدید تئاتر دولتی درام روسیه حاصل شده اند. سرشار طرف روسی در جشن سال 2024 در مراسم بزرگ برگزاری سالگرد مختوم قلی فراغی شرکت خواهد کرد تا علاقه شهروندان خود را به هنر عامیانه بخشی ها، قالی‌بافی و پرورش اسب‌های آخال تکه جلب کند. زبان روسی در ترکمنستان گسترده و از آموزش آن پشتیبانی می شود. زبان روسی امروزه زبان مادری تقریباً 12 درصد از جمعیت ترکمنستان است و همچنان در تقاضای زیادی قرار دارد و نقش ابزار ارتباط بین ملتها  را در حوزه های حرفه ای، اقتصادی، فرهنگی و علمی ایفا می کند.

مروری کلی بر اوضاع بازار کار ترکمنستان: جنبه‌های برابری جنسیتی

گذار تدریجی از اقتصاد برنامه ریزی شده به روابط بازار با تغییراتی در بازار کار ترکمنستان همراه بود. بنابراین، برای دوره 1991-2002. سهم کارگران شاغل در بخش دولتی (1) از 56 درصد به 32 درصد (2) کاهش یافته است. در جریان اصلاحات در ترکمنستان، تعداد زیادی شرکت جدید ظاهر شدند، که مجهز به فناوری های مدرن و کاملاً سرمایه بر بودند و از این رو به تعداد زیادی کارگر نیاز نداشتند. در این دوره، تقریباً تمام شرکت‌های کوچک دولتی خصوصی‌سازی شدند که به توسعه سریع کارآفرینی به‌ویژه در بخش تجارت و خدمات انگیزه داد. در سال 2005، شرکت های کوچک سهم قابل توجهی در تعداد کل شرکت های ثبت شده در کشور را داشتند – 67 درصد در نتیجه 7/20 درصد از جمعیت شاغل در بخش خصوصی ترکمنستان متمرکز شدند. تعداد شرکت های کوچک ثبت شده در سال 2005 – 7/11 هزار شرکت و تعداد کارآفرینان فردی فعال 5/55 هزار نفر بود(3). ترکمنستان به طور سنتی کشوری کشاورزی است و 56 درصد از جمعیت آن در مناطق روستایی زندگی می کنند(4). بخش عمده ای از منابع کار در مناطق روستایی در اتحادیه های دهقانی و اقتصادهای فرعی و یا مزارع شخصی فرعی به کار می رود که درآمد حاصل از آن سهم قابل توجهی از بودجه خانواده را تشکیل می دهد.

امروزه توسعه مزارع فرعی شخصی نه تنها به عنوان منبع محصولات کشاورزی، بلکه به عنوان یک حوزه مستقل اشتغال نیز محسوب می شود. همانطور که در بسیاری از کشورهای دارای اقتصاد در حال گذار، اقتصاد غیررسمی در کشور توسعه پیدا کرده است. در سال 2000، در بخش غیررسمی 14 درصد از جمعیت ترکمنستان شاغل بودند. از کل افراد شاغل در اقتصاد غیررسمی، 43 درصد مرد، 57 درصد زن هستند(5). بر اساس بررسی اشتغال جمعیت و بازار کار که توسط کمیته آمار دولتی به طور مشترک با برنامه عمران سازمان ملل متحد در سال 2001 انجام شد، جمعیت فعال اقتصادی(6) بین  زنان 85 درصد، در میان مردان – 92 درصد است. کسانی که در اقتصاد شاغل نیستند، عمدتاً زنان در سنین بارداری هستند که افتصاد خانواده ها را اداره می کنند و بچه ها را بزرگ می کنند: سهم آنها در میان جمعیت قادر به کار 4/36 درصد است. بخش بزرگ جمعیت قادر به  اشتغال: در میان مردان – 84 درصد، زنان – 81 درصد افراد خویش فرما دارای اشتغال آزاد توسط کارفرمایان و کارگران خوداشتغال نمایندگی می شوند. در میان کارفرمایان، زنان 30 درصد، در میان خوداشتغال‌ها 62 درصد را تشکیل می‌دهند. فعالیت کارآفرینی زنان قاعدتاً از حوزه های سنتی اشتغال زنان مانند قالی بافی، خیاطی، تدریس، مراقبت از کودکان و غیره فراتر نمی رود (7). سهم زنان از مجموع شاغلان در بخش های آموزشی و بهداشتی بین 64 تا 70 درصد است. نیروی کار زن نیز به طور گسترده در کشاورزی، حوزه اجتماعی، فرهنگ و هنر حضور دارد.

این حوزه ها شغل هایی با دستمزد متوسط ​​محسوب می شوند. سهم زنان در مشاغل پردرآمد (صنایع استخراج و تبدیلی، ساخت و ساز، حمل و نقل و ارتباطات) 15 تا 25 درصد است(8). دلیل حضور کم زنان در بخش‌های پردرآمد اقتصاد، از جمله، کلیشه‌های جنسیتی در انتخاب رشته‌های تخصصی زنان هنگام ورود به موسسات آموزش عالی و حرفه‌ای است. با وجود اینکه تعداد دختر و پسر در مدارس ابتدایی و متوسطه برابر است و 85 درصد دختران می‌گویند که می‌خواهند به تحصیل خود ادامه دهند، اما تنها 32 درصد از دانشجویان(9) در آموزش عالی دختران هستند. اگرچه شمار دختران در مدارس فنی و حرفه ای از پسران بیشتر است، اما انتخاب شغلی آنها بازتاب دهنده نقش های جنسیتی سنتی است –  و معمولا دختران تمایل دارند برنامه های تحصیلی مرتبط  با پزشکی، تربیت بدنی و آموزش را انتخاب می‌کنند، حال آنکه پسران ارتباطات و حمل و نقل را انتخاب می کنند. عدم تناسب در شمار دانشجویان در آموزش های عالی تفاوت های جنسیتی را در سطح درآمد جمعیت و در بازار کار تقویت می کند. با این حال، این تفاوت‌های جنسیتی به دلیل تبعیض علیه زنان نیست که به اندازه مردان به آموزش دسترسی دارند. بر اساس بررسی اشتغال جمعیت و بازار کار (2001)، سهم همه جویندگان کار 2/7 درصد از جمعیت فعال اقتصادی بوده است (10). تعداد افرادی که به طور رسمی در مبادله کار ثبت نام کرده اند 5/2 درصد (11) از جمعیت فعال اقتصادی است که در بین آنها سهم زنان بین 25 درصد تا 35 درصد است. مسئله جستجوی کار به میزان بیشتری برای مردان وجود دارد، زیرا طبق سنت ترکمن ها نان آور خانواده مرد است. عدم تطابق کلی بین عرضه و تقاضای نیروی کار، یافتن شغل را برای مردم دشوار می کند. در مردان جویای کار به دلیل انطباق حرفه ای بیشتر با مجموعه مشاغل پست خالی در بورس کار، امکان و فرصت شغلی بالاتر دارند.

قانون ترکمنستان در رابطه با حمایت از کارکنان با مسئولیت های خانوادگی

ترکمنستان به معاهدات اساسی بین المللی حقوق بشر ملحق شده و متعهد شده است که از هرگونه تلاش برای تبعیض علیه زنان جلوگیری، ممنوع و ریشه کن کند. به ویژه، در سال 1993، ترکمنستان کنوانسیون شماره 100 سازمان بین المللی کار “درباره دستمزد برابر برای زنان و مردان برای کار با ارزش برابر”، شماره 111 “در مورد تبعیض در کار و شغل” را تصویب کرد. در سال 1996، این کشور کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان را تصویب کرد. در 26 سپتامبر 2008، نسخه جدیدی از قانون اساسی به تصویب رسید که فرصت های جدیدی را برای اصلاح قوانین ملی با ارائه اقدامات ویژه، از جمله اقداماتی با هدف حمایت از تعادل” کار- خانواده” مردان و زنان در ترکمنستان ایجاد کرد. در سال 2007، ترکمنستان قانون ضمانت های دولتی برابری زنان را تصویب کرد. در ماده 8 مقرر می دارد که ذوجین در روابط خانوادگی از حقوق مساوی برخوردارند. قانون همچنین اصل برابری را در کار و مشاغل خانگی تعیین می‌کند، که نباید به عنوان روشی برای تبعیض علیه زنان عمل کند و می‌تواند به طور مساوی توسط زنان و مردان انجام شود.

قانون کار ویژگی های تنظیم کار زنان و سایر افراد دارای مسئولیت خانوادگی را تعیین می کند:

● امتناع از استخدام زنان و کاهش دستمزد آنها به دلایل مربوط به بارداری یا وجود کودک زیر سه سال ممنوع است (ماده 241 قانون کار)

●  شرکت زنان باردار به کار شبانه، اضافه کاری، کار در تعطیلات آخر هفته، تعطیلات غیرکاری و ایام یادبود و همچنین اعزام زنان باردار به سفرهای کاری ممنوع است (ماده 242 قانون کار)

●  به زنان باردار شاغل در کار کشاورزی در مزرعه، یک روز کاری شش ساعته با میانگین مزد یکسان داده می شود (ماده 244 قانون کار)

●  برای زنان باردار بموجب قرار و گزارش پزشکی، میزان و حدود کارکرد، تولید و میزان خدماتی کاهش می یابند یا به شغل ساده تر دیگری که تأثیر عوامل نامطلوب تولیدی را حذف می کند، منتقل می شوند، با حفظ میانگین حقوق مربوط به شغل قبلی. (ماده 245 قانون کار)

● به یکی از والدین (سرپرست، قیم) که فرزند معلول زیر شانزده سال را تربیت می کند، هر ماه یک روز مرخصی اضافه با پرداخت دستمزد روزانه داده می شود (ماده 246 قانون کار). ضمانت‌ها و مزایایی که در رابطه با مادری به زن ارائه می‌شود شامل پدرانی می‌شود که فرزندان بدون مادر را بزرگ می‌کنند و همچنین در مورد سرپرستان (قیم) خردسالان (ماده 249 قانون کار).

مرخصی زایمان ماده 68 قانون تامین اجتماعی ترکمنستان به زنان این امکان را می دهد:

●  مرخصی زایمان حداقل 112 روز تقویمی.

●  در مدتی که یک زن در مرخصی زایمان به سر می برد، به میزان متوسط ​​حقوق ماهانه کارمند در 12 ماه گذشته به او کمک هزینه زایمان پرداخت می شود.

مرخصی برای نگهداری از کودک

قانون کار نیز شرایط مرخصی برای نگهداری از کودک را مشخص کرده است.

● پس از انقضای مرخصی زایمان، زن حق دارد از مرخصی بدون حقوق برای نگهداری از کودک تا زمانی که کودک به سن سه سالگی برسد استفاده کند. در طول دوره مرخصی برای نگهداری از کودک، کارمند محل کار خود را حفظ می کند. مرخصی نگهداری از کودک را می توان به شخصی که واقعاً از کودک نگهداری می کند اعم از پدر، قیم کودک یا یکی دیگر از بستگان خود اعطا کرد (ماده 97 قانون کار).

● در ترکمنستان کمک هزینه یکجا برای تولد فرزند و کمک هزینه نگهداری از کودکان به افرادی که بدون توجه به شغلشان از کودک مراقبت می کنند تا زمانی که کودک به سن سه سالگی برسد پرداخت می شود (ماده 77 قانون تامین اجتماعی ترکمنستان). این مزایا از بودجه ملی ترکمنستان پرداخت می شود. طبق قانون، این مزایا می تواند به مادر یا پدر کودک اختصاص یابد. در عمل، تنها 3/0 درصد از دریافت کنندگان مزایای مراقبت از کودک را مردان تشکیل

می دهند.

ساختار خانواده و تعادل بین کار و مسئولیت های خانوادگی

خانواده در ترکمنستان همچنان یکی از مهمترین ارزش های زندگی است که مطابق با سنت ها و ذهنیت چند صد ساله ترکمن هاست. خانواده های ترکمن به طور سنتی قوی هستند. در ارتباط با ویژگی‌های ملی، خانواده‌هایی با ترکیب پیچیده به ویژه در مناطق روستایی رایج هستند: والدین با خانواده های جوان در یک خانه زندگی می کنند که عامل مهمی برای حمایت های اقتصادی و اجتماعی متقابل است. علیرغم این که قانون حقوق مساوی زن و مرد را در هنگام ارث بردن اموال تضمین می کند، طبق سنت ثابت شده، والدین ارث را به پسران کوچکتر خود می سپارند که با آنها زندگی می‌کنند. همچنین باید در نظر گرفت که در خانواده های پرجمعیت، همه کودکان نمی توانند آموزش عالی و متوسطه حرفه ای را به خصوص در خارج از کشور دریافت کنند. در این مورد، والدین پسران را به عنوان “نان آوران” آینده خانواده ترجیح می دهند. اشتغال در بخش رسمی اقتصاد در ترکمنستان دستمزد برابر زنان و مردان را تضمین می کند. اما با توجه به اینکه زنان عمدتاً در مشاغل با دستمزد متوسط ​​مشغول به کار هستند، درآمد آنها 5/14 درصد کمتر از درآمد مردان است(12). بر اساس نتایج نظرسنجی اتحادیه اقتصاددانان ترکمنستان و برنامه عمران سازمان ملل متحد در سال 2007، متوسط ​​درآمد ماهانه زنان کارفرما در سال 2005، 5/1 برابر کمتر از متوسط ​​درآمد ماهانه مردان کارفرما و درآمد حاصل از سایر فعالیت های (غیر کارآفرینی) 4/1 بوده است(13).

در ارگانهای مدیریتی، زنان حدود 30 درصد از پست‌های میانی را به خود اختصاص داده‌اند (داده‌های 2002) (14) و سهم آنها روند نزولی منفی دارد. به دلیل معیارهای سختگیرانه انتخاب، زنان کمتر در سرمایه گذاری‌های مشترک و شرکت های خارجی که دستمزدها بالاست، استخدام می شوند. روند کلی این است که زنان ترکمن ترجیح بیشتری به کار پاره وقت می دهند که به آنها اجازه می دهد به خانواده و مراقبت از کودکان توجه بیشتری داشته باشند. گذشته از این، برای اکثر زنان ، ملاک اصلی در انتخاب شغل، برنامه زمان بندی شده آزاد و نزدیکی به خانه است. بر اساس نتایج پژوهش‌های «تفاوت‌های جنسیتی در تجارت»، اکثر کارفرمایان خاطرنشان کردند که کار به آنها اجازه نمی‌دهد به طور کامل به خانواده خود توجه کنند (3/54 درصد) (15). اکثریت زنان کارفرما اظهار داشتند که راه اندازی کسب و کار به تنهایی برای آنها دشوار است و هیچ حمایتی در خانواده وجود ندارد.

موسسات پیش دبستانی کودکان

تعداد موسسات پیش دبستانی در ترکمنستان از زمان استقلال این کشور تقریباً بدون تغییر باقی مانده است. کاهش جزئی در تعداد آنها در مناطق روستایی رخ داده است. بر اساس یک مطالعه در سال 2007، (16) بیشترین پوشش کودکان در موسسات پیش دبستانی در پایتخت (58 درصد) و ولایت بالقان (50 درصد) است جاییکه سهم جمعیت شهری بالاست. به دلیل وضعیت مساعد جمعیتی کشور، سالانه بر شمار کودکان افزوده می شوند که این امر منجر به کمبود امکانات مهدکودک می‌شود، به ویژه در مناطق روستایی جاییکه به طور متوسط 64 کودک دو تا هفت ساله در یک مهدکودک حضور دارند(17). مشکلات اصلی موسسات پیش دبستانی عبارتند 1- کمبود آنها 2- نیاز به تعمیرات اساسی موسسات پیش دبستانی موجود 3- کمبود مبلمان، ظروف، اسباب بازی و سایر لوازم. گذشته از این، به عقیده مادران کودکان در سنین 0 تا 6 ساله، مشکلات موجود در موسسات پیش دبستانی نیز شامل (4) کمبود سیستم تهویه هوا و (5) تغذیه نامناسب است(18). حضور در کلاس های آمادگی مدرسه در موسسات پیش دبستانی از اهمیت بالایی برخوردار است. تقریباً 95 درصد از مادرانی که فرزندان زیر هفت سال را تربیت می کنند، موافق ارائه آموزش پیش دبستانی اجباری برای کودکان هستند (در شهرها – 5/96 درصد پاسخ های مثبت دارند و در مناطق روستایی  حدود  94درصد هستند) (19). بر اساس نتایج این بررسی، در سال 2007، برنامه ملی تغییر وضعیت اجتماعی و معیشتی جمعیت روستاها، شهرک‌ها، شهرها، بخش‌ها و مراکز بخش تا سال 2020 تدوین و تصویب شد (20). بر اساس این برنامه، قرار است 428 موسسه پیش دبستانی دیگر برای 5/61 هزار کودک ساخته شود. از سال 2007، تعداد موسسات پیش دبستانی به تدریج افزایش یافته است. این شاخص در سال 2009 شامل 821 موسسه (6/150هزار کودک) بود. علاوه بر این، طبق قانون کار (ماده 248)، شرکت‌هایی که استفاده گسترده از نیروی کار زنان دارند، باید شیرخوارگاه ‌ها و مهدکودک‌ها، اتاق‌هایی برای تغذیه نوزادان و همچنین اتاق‌هایی برای بهداشت شخصی زنان سازماندهی کنند. اما به دلیل نبود داده‌های آماری، نظارت بر اجرای این استانداردها در عمل امکان پذیر نیست.

————————–

1- بر اساس طبقه‌بندی بخش‌های اقتصاد ترکمنستان، بخش دولتی توسط سازمان‌های دولتی، آموزش و پرورش، مراقبت‌های بهداشتی، موسسات مالی دولتی و همچنین شرکت‌های تولیدی دولتی که از بودجه دولتی تامین مالی می‌شوند و شبه شرکت‌هایی که توسط دولت کنترل می‌شوند، نمایندگی می‌شوند.

2- اهداف توسعه هزاره: گزارش ترکمنستان، سال 2003

3- “تفاوت های جنسیتی در کسب و کار”، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، 2007   

4- “اشتغال و بازار کار در ترکمنستان”، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، 2001

5- “اشتغال و بازار کار در ترکمنستان”، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، 2001.

6- بر اساس واژه نامه اصطلاحات نظرسنجی «اشتغال و بازار کار در ترکمنستان»، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، 2001، جمعیت فعال اقتصادی به عنوان مجموع افراد شاغل در اقتصاد، خدمت گزاران فرقه های مذهبی، پرسنل نظامی و بیکاران تعریف می شود. جمعیت غیرفعال اقتصادی را دانش آموزان در سن قادر به کار، شاغلین در اقتصاد خانوار و بازنشسته گان در سن قادر به کار تشکیل می دهند.

7- “اشتغال و بازار کار در ترکمنستان”، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، 2001.

8- سالنامه آماری ترکمنستان 2000-2009، ص 190.

9-  “تفاوت های جنسیتی در تجارت”، برنامه عمران سازمان ملل متحد ،

10- 2007 “اشتغال و بازار کار در ترکمنستان،” برنامه عمران سازمان ملل متحد.

11- 2001. همان جا.

12- اهداف توسعه هزاره: گزارش ترکمنستان، سال 2003.

13- تفاوت های جنسیتی در تجارت. برنامه عمران سازمان ملل متحد.سال 2007.

14- اهداف توسعه در آستانه هزاره: گزارش ترکمنستان، سال 2003.

15- تفاوت های جنسیتی در تجارت. برنامه عمران سازمان ملل متحد.سال 2007.

16- گزارش «پژوهش جامعه‌شناختی میزان اولویت‌های شرایط اجتماعی جمعیت روستاها، شهرکها و شهرهای ترکمنستان» تهیه‌شده توسط کمیته آمار دولتی و برنامه عمران سازمان ملل متحد، 2007.

17- سالنامه آماری ترکمنستان 2000–2009، ص 144.

18- گزارش “پژوهش جامعه شناختی میزان اولویت‌های شرایط اجتماعی نفوس روستاها، شهرکها و شهرهای ترکمنستان” تهیه شده توسط کمیته آمار دولتی و برنامه عمران سازمان ملل متحد، 2007.

19- همانجا.

20- برنامه ملی تغییر وضعیت اجتماعی و معیشتی نفوس روستاها، شهرکها، شهرها، بخشها و مراکز بخشها تا سال 2020، ص 12.

گرفته شده از مجله دانش صحرا