میرواهاب افخمی (د. 1301 – شهادتی 1367) 1301-جی ایلده تبریزده زحمتکئش بیر عائله‌سینده آنا‌دان اولموش‌دور. او، یوکسک اینتئللئکته مالیک بیر اینسان اولا‌راق، یئنی‌یئتمه یاشلاریندان سیاستله ماراقلانیردی. حیاتی‌نین سیاسی، اقتصادی و سوسیال شرایطی اونو چوخ ناراحات ائدیردی. بو سبب‌دن رضا شاه اؤلکه‌دن قاچدیق‌دان سونرا نیسبی آزادلیق‌لارین یارانماسی، سیاسی پارتیا و تشکیلات‌لارین فعالیتی‌نین باشلانماسی ایله او دا سیاسی فعالیتینی گئنیشلندیردی. او، 19۴۵-جی ایلده آذربایجاندا سید جعفر پیشه‌وری‌نین رهبرلیک ائتدیگی 21 آذر حرکاتی‌نین ایلک ایشتیراکچیلاریندان اولوب.
افخمی یولداش یازیر: «19۴۵-جی ایلده آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی طرفیندن آذربایجان میللی حکومتی قورولاندا من “آذربایجان” قزئتی‌نین رئداکسیاسیندا چالیشان رهبره ان یاخین آدام‌لاردان بیری ایدیم. 19۴۶-جی ایلده میللی حکومت شاه قوه‌لری‌نین هوجومونا معروض قالدیقدا بیر چوخ قوه‌لریمیز، ائله‌جه ده بیر چوخ طرفدارلاریمیز اؤلدورولدو و اسیر دوشدو. عینی زاماندا فیرقه‌نین بعضی کادرلاری ایله سووئت اتفاقینا مهاجیرت ائتدیم. سووئت اتفاقیندا مهاجیر کادرلار، فیرقه عضو‌لری و طرفدارلاری آذربایجان سوسیالیست رئسپوبلیکاسی‌نین موختلیف بؤلگه‌لرینده مسکونلاشمیش‌لار.»
افخمی یولداش 2۴ یاشیندا (132۵) وهاجیرته گئتمه‌یه مجبور اولموش و آذربایجان سوسیالیست جمهوریتینده مسکونلاشمیش‌دیر. اورادا عالی تحصیل آلمیش، گنجه شهری‌نین اینستیتوتونون تاریخ فاکولته‌سینده تحصیل آلمیش، عینی زاماندا دئموکرات گنج‌لرین تعلیم-تربیه‌سی ایله مشغول اولموش.
او، فیرقه‌نین تجروبه‌لی بیر عضوو اولا‌راق اینسان‌لارلا یاخشی اونسیت قوراماغی باجاریردی. اونون گؤزل ذؤوقو و آخیم‌لی قلمی وار ایدی. قلمیندن آخان سؤز بیر شلاله‌یه بنزییردی. بونو “آذربایجان یازیچی‌لار و شاعرلر جمعیتی”نده اولان‌لار و یا توپلانتی‌لاریندا ایشتیراک ائدنلر یاخشی بیلیرلر. افخمی اؤزو ده بو جمعیتین یارادیجیلاریندان و فعاللاریندان بیری اولوب.
بو سبب‌دن او،فریقه رهبرلی‌یی طرفیندن فیرقه‌نین تبلیغات شعبه‌سینه دعوت اولونوب و اورادا مختلیف وظیفه‌لرده لیاقتله چالیشیب. ذکاسینا و ایتی قلمینه گؤره فیرقه رهبرلیگی میرواهابی آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی تشکیلاتین اورقانی اولان “آذربایجان” قزئتی‌نین رئداکسیاسینا سئچیب. او، باجاریق‌لی ژورنالیست کیمی بیر نئچه ایل اورادا چالیشیب.
13۵7-جی (1979) ایل شانلی اینقیلابیندان سونرا او، ایرانا قاییتماق اوچون دقیقه‌لری حسابلاییر و تبریزه گئتمه‌یه حاضرلاشیردی. فیرقه تشکیلات شعبه لرینین و اورقانی‌نین کادرلارا احتیاجی اولدوغونو وورغولاناراق، اونا گئتمه‌یی قاداغان ائدن بعضی دوست‌لاری‌نین مقاومتی قارشی‌سیندا دئدییردی: « من ایرانا مطلق گئده‌جه‌یم.» او، کسکین شکیلده سؤزونه داوام ائده‌رک دئییردی: « باشقا یولوموز یوخ‌دور. یا آزادلیق، یا اؤلوم! بؤیوک تورک شاعری ناظیم حیکمتین دئدیگی کیمی، “سن یانماسان، من یانمارام”. بیز یانماساق، قارانلیق‌لار نئجه آیدینلانار؟” گلجه‌یی بیلینمه‌ین بیر محیطه گیردیگیمی بیلیرم. منه گووه‌نین! »
میرواهاب افخمی (افخم عمی) تبریزه قاییدیب دوستو، آذربایجان دئموکرات فرقه‌سی مرکزی کومیتهسینین صدر معاوینی انوشیروان ابراهیمی ایله بیرلیکده “آذربایجان” قزئتی‌نین نشری اوچون ایشه باشلاییر.
“آذربایجان” قزئتی‌نین نشری یاساق اولدوق‌دان سونرا عائله‌سی ایله گؤروشمک اوچون آذربایجان رئسپوبلیکاسینا گئتمیش، لاکین تئزلیکله آذرباجان دیلینده نشر باشلامیش “مردم” قزئتینده ایشلمک اوچون یئنیدن تبریزه قاییتمیش‌دیر. “مردم” قزئتی‌نین چاپی‌نین یاساق اولونماسی ایله او، پراکتیکی اولا‌راق ایشسیز قالیب، لاکین پاسپورتو مصا‌دیره اولوندوغو اوچون عائله‌سی‌نین یانینا قاییدا بیلمه‌ییب. بو سبب‌دن پارتیا اونو تئهرانا آپاریر و صفر خانا مخصوص اولان ائوین زیرزمی‌سینده اونا یئر وئریر. بو مدت عرضینده او، صفر خانین خاطره‌لرینی لئنته آلیر.
13۶۱-جی ایلده ایران توده پارتیاسی‌نین فعالیتی‌نین قاداغان اولونماسی ایله پارتیانین بیر چوخ عضوو حبس ائدیلیر و بعضی‌لری ایسه مهاجیرت ائدیر. افخمی یولداش دا اؤلکه‌نی ترک ائدیب سووئت اتفاقینا قاییتماق ایسته‌ییر. بیر دفعه او، کیمینله‌سه اردبیله گلیر، اما سرحدی کئچه بیلمیر. ایکینجی دفعه سرحدی کئچمک ایسته‌یرکن آستارا سرحدینده شوبهه‌لی شکیلده حبس ائدیله‌رک رئژیمین ایشگنجه دوشرگه‌لرینه آپاریلیر.
حبس‌خانادا ایشگنجه وئرن‌لر سووئت اتفاقینا قارشی نسه یازماق اوچون اونا چوخ بؤیوک تضییق گؤستردی‌لر، لاکین بونا نایل اولمادی‌لار. دوروستلوگونه و مقاومتینه گؤره محبوس یولداش‌لاری افخم عمی چاغیرا‌راق، اونا حؤرمت ائدیردی‌لر.
افخم عمی گؤوهردشت حبسخانی‌سی‌نین 20 سایلی بندی‌نین محبوس عضو‌لرین‌دن بیری ایدی، دئمک اولار کی، هامیسی توده‌چی ایدی و رئژیم اونلاری ایلک تمیزلمه دالغاسیندا اؤلدورولمک اوچون سولچو محبوس‌لار آراسیندان سئچمیشدی. او و دیگر مسلکداش‌لاری رئژیمین اونلاری اؤلدورمک نیتینده اولدوغونو بیلسه‌لر ده، اینانجلاریندان ال چکمه‌دی‌لر و گئری آددیم آتمادی‌لار. افخم عمی‌نین بوتون یولداش‌لاری‌نین خاطیرلادیغی بیر جمله‌سی وار ایدی: « من بو حبس‌خانادا شاعر اولدوم.» او، ارانی و روزبه‌دن باشلایان و داوام ائدن “اعدام نشری” آدلی اوزون قصیده بسته‌لمیشدی.
20 سایلی بندین زندانیلرین ایچریسینده اؤلوم محکمه‌لرینه آپاریلان گون افخم عمی محکمه‌یه ایلک گئدن‌لردن بیری اولموش. اونون محکمه‌سی بیر نئچه ثانیه‌دن چوخ چکمیر. مسلکداش‌لاری افخم عمی‌نین اؤز ایده‌آل‌لارینی غرورلا مدافعه ائتدیگینه و اؤلوم اونون دیزلرینی تیترتمه‌یجه‌یینه شوبهه ائتمیردی‌لر.
افخم عمی 1367-جی ایل سئنتیابرین ۵-ده گؤوهردشتده ایلک اعدام اولونان سولچولاردان بیری ایدی کی، یولداش‌لاری اونون محکم آددیم‌لارلا حسئینیه قتلگاهینا طرف گئتدیگینی گؤردولر.
خاطره‌سی عزیز، یولو داواملی اولسون!
8 مئهر 1403
28 سئنتیابر 2024
