این کارشناس آب با اشاره به اینکه در ۱۰ سال اخیر بیش از ۹۰ درصد مساحت دریاچه ارومیه کاهش یافته است، گفت: خشک شدن دریاچه ارومیه می‌تواند به صورت مستقیم بر زندگی ۶ میلیون نفر تأثیر منفی بگذارد. وی افزود: “دریاچه در وضعیت بحرانی قرار دارد و متأسفانه، بیش از ۹۰ درصد از حجم آب و محیط اطراف آن از بین رفته است. ما تنها برای حفظ ۱۰ درصد باقی‌مانده تلاش می‌کنیم.”
یزدانی ادامه داد: “باید زودتر به فکر طرح‌های بالادستی، جایگزینی سطح زیر کشت و اختصاص حق‌آبه‌ها می‌افتادیم، اما این اتفاق نیفتاد. در سال ۲۰۰۶، حجم آب دریاچه حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب بود، اما اکنون وسعت آن به ۵۰۰ کیلومتر مربع کاهش یافته و ۹۰ درصد آن از بین رفته است. برای ۱۰ درصد باقی‌مانده نیز در حال جنگ هستیم.”
این کارشناس با اشاره به تأثیر تغییر اقلیم گفت: “ما باید بررسی کنیم که آیا اقدامات انجام‌شده برای احیای دریاچه ارومیه مؤثر بوده یا خیر. متأسفانه، برای بستن چاه‌های غیرمجاز اقدام مؤثری صورت نگرفته است و این موضوع باید جدی‌تر پیگیری شود. طرح احیای دریاچه ارومیه بزرگترین طرح زیست‌محیطی غرب آسیا نامیده شد، اما آیا به اندازه اسمی که برای آن در نظر گرفته شده، تلاش کرده‌ایم؟“
یزدانی همچنین گفت: “حق‌آبه به درستی از سوی سه استان برای دریاچه ارومیه اختصاص داده نمی‌شود و این مشکل در همه دولت‌ها مطرح بوده است. توسعه بی‌رویه کشاورزی و عدم توجه به روش‌های مدرن آبیاری باعث شده این دریاچه به شدت آسیب ببیند. ما مخالف کشاورزی سنتی نیستیم، اما باید به سمت کشاورزی مدرن حرکت کنیم.”
وی با اشاره به آمار تأثیرات خشک شدن دریاچه ارومیه تصریح کرد: “خشکی دریاچه می‌تواند میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار دهد. به صورت مستقیم حدود ۶ میلیون نفر و به صورت غیرمستقیم ۱۵ تا ۱۸ میلیون نفر از این خشکی آسیب خواهند دید. اقدامات انجام‌شده مانند وارد کردن ۲ میلیارد متر مکعب حق‌آبه به دریاچه قابل توجه است، اما در مقایسه با ۳۰ میلیارد متر مکعبی که در یک دهه پیش وجود داشت، این مقدار ناچیز به نظر می‌رسد.”
وی در پایان افزود: “تالاب‌های اطراف دریاچه احیا شده‌اند، اما این کافی نیست. ما باید به فکر تغییر الگوی کشت و استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار باشیم. همچنین، باید تکنولوژی‌های جدید مانند انتقال پساب به دریاچه را جدی‌تر بگیریم. اگر اقدامات لازم انجام نشود، وضعیت دریاچه بدتر خواهد شد و به نابودی کامل نزدیک‌تر می‌شود.”
چرا حق‌آبه رعایت نمی‌شود؟
عدم رعایت حق‌آبه دریاچه ارومیه به دلایل مختلفی مرتبط است که شامل عوامل مدیریتی، کشاورزی، و اقتصادی می‌شود. برخی از مهم‌ترین دلایل عبارتند از:
ــ توسعه بی‌رویه کشاورزی: یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش حق‌آبه دریاچه ارومیه، توسعه بیش از حد زمین‌های کشاورزی در اطراف آن است. بسیاری از منابع آبی که باید به دریاچه برسد، به مصرف کشاورزی می‌رسد، و این امر به ویژه با استفاده از روش‌های سنتی آبیاری تشدید می‌شود.
ــ برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی: استفاده بی‌رویه از چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی یکی دیگر از دلایل کاهش حق‌آبه است. این چاه‌ها با برداشت زیاد آب باعث کاهش جریان‌های سطحی و زیرزمینی به سمت دریاچه می‌شوند.
ــ نبود مدیریت جامع و کارآمد آب: مدیریت ناکافی و ناهماهنگی میان نهادهای مختلف در تخصیص منابع آب یکی از مشکلات اساسی در زمینه حق‌آبه است. برخی از استان‌های هم‌جوار دریاچه ارومیه، آب مورد نیاز دریاچه را به دلایل مختلف به‌درستی تأمین نمی‌کنند.
ــ تغییرات اقلیمی: خشکسالی‌های پی‌در‌پی و کاهش میزان بارش‌ها باعث کاهش منابع آبی ورودی به دریاچه شده است. در چنین شرایطی، تأمین حق‌آبه در اولویت قرار نمی‌گیرد و بیشتر منابع آبی صرف تأمین نیازهای کشاورزی و شهری می‌شود.
ــ طرح‌های توسعه‌ای ناکافی: بسیاری از طرح‌های مرتبط با مدیریت آب یا اصلاح شیوه‌های کشاورزی که باید به کاهش مصرف آب کمک کنند، به موقع اجرا نشده یا به اندازه کافی مؤثر نبوده‌اند. به عنوان مثال، استفاده از تکنولوژی‌های مدرن آبیاری که می‌تواند میزان مصرف آب را کاهش دهد، هنوز به طور کامل اجرایی نشده است.
ــ منافع کوتاه‌مدت اقتصادی: برخی سیاست‌های محلی و منطقه‌ای به دلیل تمرکز بر منافع اقتصادی کوتاه‌مدت، مانند افزایش تولیدات کشاورزی، توجه کافی به حفظ منابع آبی و حق‌آبه دریاچه ندارند.
این عوامل همگی باعث می‌شوند که حق‌آبه‌ای که باید به دریاچه ارومیه اختصاص یابد، به مصرف‌های دیگر برسد و وضعیت دریاچه بحرانی‌تر شود.
