انقلاب اکتبر روسیه که در سال ۱۹۱۷ میلادی به وقوع پیوست، یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخ معاصر به شمار می‌رود که تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر کشورهای مختلف جهان، از جمله ایران، برجای گذاشت. این انقلاب در بحبوحه جنگ جهانی اول و نارضایتی عمومی مردم روسیه از وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شکل گرفت و به سرنگونی حکومت تزاری و روی کار آمدن دولت سوسیالیستی به رهبری بلشویک‌ها انجامید. در ادامه، به بررسی این انقلاب و تأثیرات آن بر ایران خواهیم پرداخت.
پیش‌زمینه انقلاب اکتبر
پیش از وقوع انقلاب، روسیه تحت حکومت استبدادی تزار نیکولای دوم قرار داشت. وضعیت اقتصادی نامساعد، شرایط دشوار زندگی برای طبقات پایین جامعه، و شکست‌های نظامی در جنگ‌های مختلف (مانند جنگ با ژاپن و جنگ جهانی اول) از عوامل مهم بروز نارضایتی‌های گسترده بودند. این شرایط زمینه‌ساز اولین انقلاب در فوریه ۱۹۱۷ میلادی شد، انقلابی که در نهایت منجر به کناره‌گیری تزار و تشکیل یک دولت موقت گردید؛ اما این دولت نتوانست مشکلات اقتصادی و اجتماعی را حل کند و به جنگ جهانی اول نیز ادامه داد، که این امر موجب افزایش مخالفت‌های مردمی شد.
انقلاب اکتبر و آغاز حکومت بلشویک‌ها
بلشویک‌ها به رهبری ولادیمیر لنین، با شعارهای “صلح، نان و زمین”، در پی برقراری حکومتی کارگری و پایان دادن به جنگ بودند. در اکتبر ۱۹۱۷ (برابر با آبان ۱۲۹۶ شمسی)، بلشویک‌ها با حمله به کاخ زمستانی و سرنگونی دولت موقت، به پیروزی رسیدند و حکومتی سوسیالیستی را در روسیه تأسیس کردند. این رویداد به خروج روسیه از جنگ جهانی اول و تغییرات بنیادین در ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور انجامید.
پیامدهای انقلاب اکتبر در ایران
تأثیر انقلاب اکتبر روسیه بر ایران را می‌توان در چندین محور اصلی مورد بررسی قرار داد:
کاهش نفوذ استعماری روسیه تزاری: پیش از انقلاب اکتبر، روسیه تزاری از جمله قدرت‌های استعماری بود که نفوذ زیادی در ایران داشت. با سقوط تزارها و روی کار آمدن بلشویک‌ها، دولت جدید سیاست‌های استعماری سابق را کنار گذاشت و اعلام کرد که امتیازات و قراردادهای نابرابری که روسیه تزاری با ایران داشته، لغو خواهد شد. این اقدام مورد استقبال مردم ایران قرار گرفت
گسترش ایده‌های انقلابی و سوسیالیستی: انقلاب اکتبر الهام‌بخش بسیاری از جنبش‌های سیاسی و اجتماعی در ایران بود. ایده‌های سوسیالیستی و کمونیستی در میان روشنفکران و فعالان سیاسی ایرانی نفوذ پیدا کرد و منجر به تشکیل حزب کمونیست ایران در سال ۱۹۲۰ میلادی شد. این حزب به تقویت جنبش‌های کارگری و دهقانی و ترویج ایده‌های انقلابی در ایران پرداخت.
امضای پیمان‌نامه مودت ۱۹۲۱: در سال ۱۹۲۱ میلادی، ایران و شوروی پیمان‌نامه مودت را امضا کردند. بر اساس این پیمان، شوروی به استقلال و حاکمیت ایران احترام گذاشت و از تمام امتیازات استعماری که در دوران تزاری کسب کرده بود، چشم‌پوشی کرد. این پیمان همچنین به ایران اجازه داد که در صورت تهدید خارجی، از حمایت شوروی بهره‌مند شود.
ــ تأثیر بر جنبش‌های آزادیخواه، ضد استعماری و ملی‌گرا: انقلاب اکتبر به جنبش‌های مترقی و آزادیخواه در ایران جان تازه‌ای بخشید. یکی از مهم‌ترین این جنبش‌ها، جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی بود که تلاش داشت در گیلان جمهوری سوسیالیستی برقرار کند. هرچند این تلاش‌ها توسط دولت مرکزی سرکوب شد، اما نشان از نفوذ ایده‌های سوسیالیستی در ایران داشت.
ــ تأثیر بر روابط ایران با کشورهای غربی: پس از انقلاب اکتبر و روی کار آمدن دولت شوروی، کشورهای غربی، به‌ویژه بریتانیا، در صدد بودند نفوذ خود را در ایران افزایش دهند تا مانع از گسترش نفوذ شوروی شوند. این رقابت میان شوروی و کشورهای غربی، سیاست داخلی و خارجی ایران را تحت تأثیر قرار داد .
نتیجه‌گیری
انقلاب اکتبر روسیه نقطه عطفی در تاریخ جهان و ایران به شمار می‌رود. این انقلاب نه تنها موجب تغییر در ساختار سیاسی و اقتصادی روسیه شد، بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر ایران برجای گذاشت. کاهش نفوذ استعماری روسیه تزاری در ایران، گسترش ایده‌های انقلابی، تأسیس حزب کمونیست، و شکل‌گیری پیمان‌نامه مودت از جمله این تأثیرات بود. همچنین، انقلاب اکتبر با تأثیرگذاری بر جنبش‌های مترقی و عدالت خواه در ایران، به رشد جنبش‌های اجتماعی و سیاسی در کشور ما کمک کرد و تغییراتی بنیادی در روابط میان ایران و شوروی ایجاد نمود.
