وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد که ۷۵۰ هزار دانش‌آموز در ایران از چرخه تحصیل بازمانده‌اند. از این تعداد، ۱۵۰ هزار نفر در دوره ابتدایی و مابقی در دوره‌های اول و دوم متوسطه قرار دارند. به گفته علیرضا کاظمی، دلایل این پدیده شامل وضعیت خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی است. او افزود که بازماندگان از تحصیل در دوره متوسطه عمدتاً به دلیل تمایل به کار یا کسب مهارت از ادامه تحصیل منصرف می‌شوند.
بازماندگان از تحصیل به کودکانی و نوجوانانی اطلاق می‌شود که به دلایل مختلف از نظام رسمی آموزشی در مقاطع ابتدایی، متوسطه یا دبیرستان خارج شده‌اند. این مسئله یکی از چالش‌های جدی آموزش و پرورش ایران به شمار می‌رود. اگرچه آمار دقیق بازماندگان متغیر است، برآوردها نشان می‌دهند که تعداد آن‌ها بین چند صد هزار تا بیش از یک و نیم میلیون نفر است.
عوامل این پدیده
این پدیده چندوجهی بوده و به مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی مرتبط است:
- ناتوانی خانواده‌ها در تأمین هزینه‌های تحصیلی مانند لباس، لوازم‌التحریر یا حمل‌ونقل.
- نیاز به کار کودک به‌عنوان منبع درآمد اضافی خانواده.
- در مناطق روستایی و عشایری، ازدواج زودهنگام دختران به‌طور چشمگیری مانع ادامه تحصیل آن‌ها می‌شود.
- نبود مدارس در مناطق دورافتاده یا صعب‌العبور.
- مشکلات حمل‌ونقل در مناطق روستایی.
- دیدگاه‌های سنتی که تحصیل دختران را غیرضروری یا نامناسب می‌دانند.
- اولویت دادن به کار پسران به‌جای ادامه تحصیل.
- نبود امکانات کافی برای کودکان دارای معلولیت یا نیازهای ویژه آموزشی.
- ناکارآمدی نظام آموزشی که انگیزه دانش‌آموزان را برای ادامه تحصیل کاهش می‌دهد.
- تعامل ضعیف معلمان با دانش‌آموزان، به‌ویژه در مناطق محروم.
- کودکان مهاجر و پناهنده (مانند مهاجران افغان) که به دلیل نداشتن مدارک هویتی نمی‌توانند در مدارس ثبت‌نام کنند.
پیامدهای بازماندگی از تحصیل
- افزایش بی‌سوادی.
- کاهش فرصت‌های شغلی در آینده.
- تشدید چرخه فقر.
- گسترش آسیب‌های اجتماعی مانند کودکان کار و ازدواج زودهنگام.
راهکارها برای کاهش بازماندگی از تحصیل
- ارائه آموزش رایگان: تأمین لوازم تحصیلی و حمایت اقتصادی از خانواده‌های نیازمند.
- گسترش زیرساخت‌ها: ساخت مدارس در مناطق دورافتاده.
- اجرای برنامه‌های آموزشی: ارائه آموزش‌های ویژه برای بازماندگان از تحصیل.
- قوانین حمایتی: تصویب قوانین سخت‌گیرانه علیه کار کودک و ازدواج زودهنگام.
- تسهیل تحصیل مهاجران: فراهم کردن مدارک موقت شناسایی برای کودکان مهاجر و پناهنده.
چالش‌های زبان مادری و بی‌سوادی
در ایران، زبان رسمی آموزش فارسی است، اما این مسئله برای کودکانی که زبان مادری آن‌ها فارسی نیست (مانند آذری‌ها، کردها، بلوچ‌ها و عرب‌ها) مشکلاتی ایجاد می‌کند:
- ناهماهنگی بین زبان مادری و زبان آموزشی باعث افت تحصیلی و حتی ترک تحصیل می‌شود.
- کمبود معلمان دوزبانه در مناطق چندزبانه، کیفیت آموزش را کاهش می‌دهد.
- نبود تطابق فرهنگی بین محتوای درسی و زندگی دانش‌آموزان باعث کاهش انگیزه آن‌ها برای ادامه تحصیل می‌شود.
بازماندگی از تحصیل معضلی چندبعدی است که رفع آن نیازمند تلاش همه‌جانبه در یک نظام آموزشی دموکراتیک و همزمان با فقرزدایی در جامعه است
