آموزش به زبان مادری، چه در تجربه‌های تاریخی و چه در مطالبات معاصر، نمونه‌ای از تلاش برای حفظ هویت فرهنگی و زبانی در ایران است.
روزنامه همشهری در این‌باره نوشته است: «آموزش زبان مادری در مدارس یکی از خواسته‌های اقوام ایرانی برای حفظ هویت فرهنگی و آشنایی با مشاهیر علمی و ادبی است.» این مطالبه نزدیک به دو دهه است که به دلیل موانع قانونی تحقق نیافته، اما به نظر می‌رسد اعضای فعلی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در پی حل‌وفصل این موضوع هستند.
اصل ۱۵ قانون اساسی و زبان مادری
نگرانی از فراموشی زبان‌های محلی در ایران، توجه به آموزش رسمی این زبان‌ها را افزایش داده است. اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی به‌عنوان مرجع قانونی این مطالبه شناخته می‌شود. بر اساس این اصل:
«زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران، فارسی است. اسناد، مکاتبات، متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد، اما استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات، رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آن‌ها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.»
تلاش‌های بی‌نتیجه مجلس
تعدادی از نمایندگان مجلس تاکنون پنج بار برای قانون‌گذاری در زمینه آموزش زبان مادری تلاش کرده‌اند، اما هیچ‌یک از این تلاش‌ها به نتیجه نرسیده است:
مجلس ششم (۱۳۸۰): طرح آموزش زبان مادری مطرح شد، اما به تصویب نرسید.
مجلس نهم (۱۳۹۰): تصویب طرحی که هرگز اجرایی نشد.
مجلس دهم (۱۳۹۶): ارائه طرحی که به دلیل نیاز به بررسی بیشتر کنار گذاشته شد.
مجلس یازدهم (۱۴۰۰): طرح دوباره مطرح شد، اما پیشرفتی حاصل نشد.
مجلس دوازدهم (۱۴۰۱): حمایت بیشتری از این موضوع شد، اما نتیجه ملموسی به دست نیامد.
روزنامه همشهری در ادامه می نویسد: با این حال، طرح جدیدی در مجلس دوازدهم در حال بررسی است که بر اساس آن، یکی از ۴۸ زبان و گویش محلی کشور در پایه‌های هفتم و یازدهم تدریس خواهد شد.
تجربه تاریخی آموزش به زبان مادری در ایران
تجربه تاریخی: آموزش به زبان مادری در آذربایجان (۱۳۲۴)
حکومت ملی آذربایجان به رهبری پیشه‌وری نمونه‌ای موفق از آموزش زبان مادری در تاریخ ایران است. اقدامات این حکومت در حفظ و توسعه زبان ترکی آذربایجانی شامل موارد زیر بود:
تأسیس مدارس: تدریس به زبان آذربایجانی در مدارس.
انتشار کتاب‌های درسی: کتاب‌هایی درباره تاریخ و فرهنگ آذربایجان.
تربیت معلمان: برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت برای معلمان مسلط به زبان آذربایجانی.
توسعه ادبیات و فرهنگ آذربایجانی: روزنامه‌ها، مجلات و کتب ادبی به زبان آذربایجانی منتشر و فضای فعالیت نویسندگان و شاعران آذربایجانی گسترده‌تر شد.
تأثیرات آموزش زبان مادری
تقویت هویت فرهنگی: آموزش زبان مادری حس هویت قومی و فرهنگی را تقویت می‌کند.
ایجاد فرصت‌های برابر: کودکان غیرمسلط به فارسی امکان تحصیل به زبان مادری را پیدا می‌کنند.
آموزش زبان مادری، چه در تجربه‌های تاریخی و چه در مطالبات معاصر، راهکاری برای حفظ هویت فرهنگی و زبانی است. هرچند تلاش‌های گذشته بی‌نتیجه بوده، اما امید می‌رود اقدامات کنونی به تحقق این خواسته منجر شود.
