هم‌وطنان گرامی!
۲۱ آذر یادآور جنبش بزرگ مردم آذربایجان برای دستیابی به آزادی و گذر از استبداد و ارتجاع به رهبری فرقه دمکرات آذربایجان است. در این روز، اراده مردم آذربایجان بر ظلم و ستم ملی و استبداد سیاه پیروز شد و حکومت ملی آذربایجان با حمایت گسترده مردمی، پس از برگزاری کنگره ملی تشکیل شد.
حکومت ملی با پشتیبانی مردم در مدت کوتاهی به دستاوردهای بزرگی در حوزه‌های اقتصاد، سازندگی، فرهنگ، هنر، کار و تأمین اجتماعی دست یافت، به‌گونه‌ای که حتی دشمنان نیز زبان به تحسین گشودند.
جنبش ۲۱ آذر و تأسیس فرقه دمکرات به رهبری سید جعفر پیشه‌وری، با انتشار بیانیه ۱۲ شهریور آغاز شد. این بیانیه که مورد استقبال وسیع دهقانان، زحمتکشان، روشنفکران، احزاب و سازمان های مترقی قرار گرفت، انعکاسی از ضرورت‌های تاریخی و خواسته‌های ملی و اجتماعی مردم بود.
فرقه دمکرات آذربایجان در طول دوران کوتاه فعالیت خود به دستاوردهای بزرگی در زمینه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی نائل آمد. این دستاوردها نه تنها در آذربایجان، بلکه به‌عنوان الگویی برای دیگر مناطق ایران مطرح بودند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین این دستاوردها اشاره می کنیم:
اصلاحات ارضی و اقتصادی
زمین‌های خالصه و املاک فئودال‌های بزرگ که به ارتجاع وابسته بودند، بدون پرداخت هزینه به دهقانان واگذار شد.
ایجاد بانک فلاحت و تأسیس شرکت ماشین‌های آبیاری برای تقویت کشاورزی و بهبود وضعیت دهقانان.
احیای کارخانه‌های تعطیل‌شده، نظارت بر فعالیت‌های تولیدی توسط کارگران و تأسیس واحدهای تولیدی جدید.
تقویت بخش تعاونی برای بهبود شرایط زندگی زحمتکشان.
اقداماتی برای بهبود وضعیت معیشتی کارگران و دهقانان.
برای اولین بار در تاریخ ایران، زنان آذربایجان حق مشارکت در انتخابات مجلس ملی را یافتند و در این فرآیند همراه با مردان شرکت کردند.
تأمین آزادی‌های سیاسی و مشارکت اقشار مختلف در مدیریت امور جامعه.
تدریس زبان آذربایجانی به‌عنوان زبان رسمی در کنار فارسی، چاپ کتاب‌های درسی به زبان مادری، و گسترش سوادآموزی.
تأسیس دانشگاه در تبریز برای ارتقای علمی منطقه.
ایجاد نهادهایی مانند اداره هنرهای زیبا، تئاتر دولتی، ارکستر ملی، و جمعیت شاعران و نویسندگان آذربایجان.
تأسیس روزنامه‌ها و مجلات به زبان‌های آذربایجانی و فارسی، همچنین راه‌اندازی رادیو آذربایجان.
ایجاد شبکه بهداشت همگانی و اقدامات پیشگیرانه در حوزه سلامت.
راه‌اندازی مراکز درمانی و ارتقای دسترسی به خدمات پزشکی برای اقشار کم‌درآمد.
تشکیل مجلس ملی آذربایجان، نمایندگان مردم در مجلس ملی انتخاب شدند که با تشکیل حکومت خودمختار به صدارت پیشه‌وری، نام “حکومت ملی آذربایجان” به خود گرفت.
مدیریت امور محلی توسط نمایندگان منتخب مردم و کاهش تمرکزگرایی حکومتی.
تلاش برای گسترش عدالت اجتماعی و تقویت وحدت میان اقوام و ملل ایران.
مقاومت در برابر ظلم و استبداد، مبارزه با فئودال‌ها و ارتجاع، خنثی‌سازی تلاش‌های فئودال‌ها و وابستگان ارتجاع برای سرکوب جنبش.
حفظ استقلال داخلی در چارچوب تمامیت ارضی ایران و تأکید بر خودمختاری داخلی و همزمان حفظ وحدت ملی.
اما این دستاوردها از همان ابتدا موجب ترس و خشم ارتجاع داخلی و حامیان خارجی آن شد. آنها از گسترش آزادی‌خواهی بیمناک بودند و تلاش کردند با تهمت، افترا و استفاده از هر حیله‌ای این جنبش را سرکوب کنند. سرانجام، دولت مرکزی با حمایت مستقیم امپریالیسم انگلیس و آمریکا و با استفاده از عوامل خان ها و ارتجاع منطقه، با یورشی نظامی حکومت ملی آذربایجان را به خاک و خون کشیدند. با این حال، عشق مردم به آرمان‌های این حکومت همچنان زنده و جاویدان باقی مانده است.
وضعیت کنونی و مسئولیت تاریخی فرقه دمکرات آذربایجان
امروز، چندین دهه پس از آن جنبش، میهن ما با بحران‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مواجه است: از گسترش فقر و بیکاری گرفته تا سرکوب آزادی‌خواهان و مهاجرت نخبگان. در چنین شرایطی، وظیفه تاریخی فرقه دمکرات آذربایجان تحکیم صفوف داخلی و همکاری با نیروهای ملی و دمکراتیک برای گذر از اوضاع نا به سامان کشور است.
هم‌میهنان گرامی!
دشمنان داخلی و خارجی، با سوءاستفاده از فضای ناهنجاری که رژیم ولایت فقیه و ارتجاع جهانی به وجود آورده‌اند، به اشکال گوناگون تلاش خواهند کرد که صفوف خلق‌های ایران را در مسیر دستیابی به یک جامعه آزاد و آباد متزلزل کنند. با این حال، فرقه دمکرات آذربایجان با تکیه بر تجربه خود و در مسیر منافع مردم گام برمی‌دارد و همچنان به آرمان‌های خود پایبند است.
فرقه دمکرات آذربایجان همواره بر رفع تبعیض، تحقق عدالت اجتماعی، حق تعیین سرنوشت و گسترش آزادی‌های فرهنگی و زبانی تأکید دارد. ما بر این باوریم که مبارزه مشترک اقوام و ملل ایران، تنها راه دستیابی به آزادی و برابری است.
با وجود سرکوب خونین این جنبش در سال ۱۳۲۵، دستاوردهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی فرقه دمکرات آذربایجان به‌عنوان تجربه‌ای ماندگار در تاریخ مبارزات مردمی ایران، همچنان الهام‌بخش جنبش‌های آزادی‌خواهانه و عدالت‌جویانه در سراسر کشور است و در یاد و خاطره مردم آذربایجان و سایر نقاط ایران زنده است و زنده خواهد ماند.
گرامی باد یاد و خاطره شهیدان راه آزادی،
زنده باد همکاری و همبستگی همه اقوام ایران برای دستیابی به عدالت و آزادی،
پیروز باد مبارزات مردم برای حقوق ملی و انسانی!
کمیته مرکزی فرقه دموکرات آذربایجان
آذرماه ۱۴۰۳
