ایران از نظر کیفیت و میزان سرمایه‌گذاری در آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای در شرایط نگران‌کننده‌ای قرار دارد و جزو هشت کشور آخر دنیا طبقه‌بندی شده است. این رتبه‌بندی نشان‌دهنده شکاف عمیق میان سیستم آموزشی و نیازهای واقعی بازار کار است.
یکی از مهم‌ترین مشکلات این وضعیت، ضعف زیرساخت‌های آموزشی است، به‌طوری‌که بسیاری از مراکز فنی و حرفه‌ای به‌روز نیستند و توانایی ارائه آموزش‌های عملی متناسب با تحولات سریع صنعتی را ندارند. علاوه بر این، عدم ارتباط مؤثر بین نظام آموزش و صنعت باعث شده است مهارت‌هایی که به نیروی کار آموزش داده می‌شود، با نیازهای واقعی مشاغل همخوانی نداشته باشد.
طبق آمار ارائه‌شده توسط مسئولان، در برخی مناطق کشور، مانند استان‌های کمتر توسعه‌یافته (سیستان و بلوچستان، ایلام و خوزستان)، میزان دسترسی به آموزش مهارتی بسیار پایین است. این در حالی است که استان‌های پیشرفته‌تر مانند تهران، قم و اصفهان از سطح بالاتری از مهارت‌آموزی برخوردارند. این نابرابری جغرافیایی در دسترسی به آموزش مهارتی، یکی از عوامل تشدیدکننده فقر و بیکاری در مناطق محروم است.
فقدان هماهنگی در نظام آموزشی باعث شده است بسیاری از آموزش‌های مهارتی نتوانند مهارت‌های واقعی و کاربردی را به کارآموزان منتقل کنند. به گفته رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، بیش از ۵۰ درصد از آموزش‌های ارائه‌شده، از دوران کودکی تا اشتغال، بی‌ارتباط با محیط شغلی و نیازهای بازار کار است. این امر نه‌تنها به اتلاف منابع منجر می‌شود، بلکه بهره‌وری نیروی کار را نیز کاهش داده است. برای مثال، بهره‌وری نیروی کار ایران دو دلار در ساعت پایین‌تر از میانگین جهانی است.
از سوی دیگر، تغییرات سریع در تکنولوژی و بازار کار نیز باعث شده است که تا سال ۲۰۳۰، حدود ۴۰ درصد از مهارت‌های فعلی کارگران جهان نیاز به بازآموزی و به‌روزرسانی داشته باشد. در ایران نیز این نیاز به‌شدت احساس می‌شود، زیرا بسیاری از کارفرمایان به دلیل عدم تطابق مهارت‌های نیروی کار با نقش‌های شغلی، مجبور به بازآموزی یا حتی جایگزینی نیروی انسانی می‌شوند.
برای حل این بحران، کارشناسان تأکید دارند که باید سرمایه‌گذاری در آموزش مهارت‌ها افزایش یابد، نظام آموزشی یکپارچه و هماهنگ با نیازهای بازار کار طراحی شود و فرصت‌های برابر مهارتی در سراسر کشور فراهم گردد.
در همین رابطه، نشستی به نام «فقرزدایی در آینه آموزش» صبح روز یکشنبه (30 دی ماه 1403) با حضور غلامحسین محمدی (معاون وزیر کار و رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای)، ابراهیم صادقی‌فر (مدیرکل مؤسسه کار و تأمین اجتماعی) و مصطفی آذرکیش (معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش) در مؤسسه کار و تأمین اجتماعی برگزار شد تا به بررسی عدالت آموزشی و تأثیر آن بر فقر مطلق پرداخته شود.
در این گردهمایی، غلامحسین محمدی، رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، با اشاره به نقش این سازمان در آموزش‌های غیررسمی، اعلام کرد: «آموزش‌های ما در ۷۰۰ مرکز دولتی و ۲۰ هزار آموزشگاه خصوصی ارائه می‌شود، اما فقر مهارتی یکی از چالش‌های اصلی کشور است.» وی تأکید کرد که ضعف نظام آموزشی، عدم دسترسی عادلانه به مهارت‌آموزی و نبود ارتباط میان آموزش و صنعت از عوامل اصلی این مشکل هستند.
محمدی افزود: «۴۰ درصد مهارت‌های فعلی کارگران جهان تا سال ۲۰۳۰ نیاز به به‌روزرسانی دارد. در ایران نیز ۴۰ درصد کارفرمایان به دلیل عدم تطابق مهارت‌ها با نیازهای شغلی، ناچار به بازآموزی یا تغییر نیرو هستند.» وی همچنین خاطرنشان کرد که ۳۰ درصد از نیروی کار ایران تحصیلات متوسطه دوم ندارند، در حالی که این آمار در جهان تنها ۱۰ درصد است.
محمدی با اشاره به استان‌های کمتر توسعه‌یافته مانند سیستان و بلوچستان، ایلام، خوزستان، چهارمحال و بختیاری و لرستان گفت: «در این استان‌ها کمترین میزان توسعه آموزش مهارتی را داریم، در حالی که استان‌های تهران، قم، البرز و اصفهان در وضعیت مناسب‌تری هستند.»
وی تأکید کرد: «ما از نظر سرمایه‌گذاری در آموزش مهارتی جزو هشت کشور آخر دنیا هستیم و آموزش‌های ما در بسیاری موارد به مهارت قابل‌استفاده تبدیل نمی‌شود.»
محمدی از طرح‌های اصلاحی در مجلس برای بازاندیشی در نظام آموزش فنی و حرفه‌ای خبر داد و گفت: «ما به یک قانون یکپارچه در حوزه آموزش مهارتی نیاز داریم. تا زمانی که نظام آموزشی مطابق نیاز بازار کار طراحی نشود، این مشکلات ادامه خواهند داشت.»
مصطفی آذرکیش، معاون وزیر آموزش و پرورش، به نقش این وزارتخانه در توسعه مهارت‌ها و جلوگیری از ترک تحصیل اشاره کرد و گفت: «با تأکید رئیس‌جمهور، پروژه‌هایی مانند ساخت ۳۵ فضای آموزشی در شهر قدس آغاز شده است. امیدواریم اجرای سند تحول بنیادین به توسعه عدالت آموزشی منجر شود.»
سیدهادی موسوی‌نیک، معاون مرکز پژوهش‌های مجلس، با ارائه طرح «اتحاد» گفت: «نظام آموزشی ما علاوه بر کمبود بودجه، به حمایت‌های اجتماعی نیاز دارد. تجربه کشورهای دیگر نشان داده که برنامه‌های حمایتی مشروط به آموزش، تأثیر مثبتی بر کاهش فقر داشته است»
وی به وضعیت بحرانی تغذیه و آموزش در سه دهک پایین جامعه اشاره کرد و افزود: «میانگین نمرات دانش‌آموزان در دهک‌های فقیر زیر ۱۰ است. فقر آموزشی، نابرابری تحصیلی و افت یادگیری در این مناطق به بحران تبدیل شده است.»در این نشست، بر اهمیت اجرای طرح‌های حمایتی آموزشی مانند توزیع کالابرگ الکترونیکی و حمایت از دانش‌آموزان در مدارس مناطق محروم تأکید شد. موسوی‌نیک خاطرنشان کرد که منابع این طرح‌ها می‌تواند از حذف یارانه دهک‌های بالا و اص
