گزارش‌های جهانی نشان می‌دهند بیش از ۶٫۳ میلیون کیلومتر مربع از زمین‌های جهان تحت تأثیر فرونشست قرار دارد. این پدیده، ۲۳۱ هزار کیلومتر مربع از مناطق شهری با جمعیتی نزدیک به ۲ میلیارد نفر را در بر می‌گیرد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، مهم‌ترین عامل ایجاد فرونشست است و رابطه‌ای مستقیم و معنادار بین شدت برداشت آب و نرخ فرونشست وجود دارد.
ایران از جمله کشورهایی است که به شدت با بحران فرونشست زمین مواجه است. بر اساس گزارش شورای شهر تهران در سال ۱۳۹۸، ۱۱۸۲ کیلومتر مربع از مناطق پایتخت، با جمعیتی حدود ۳۳۶ هزار نفر، تحت تأثیر این پدیده قرار دارند. همچنین سازمان نقشه‌برداری کشور اعلام کرده است که نرخ فرونشست در تهران ۱۱ برابر استاندارد جهانی است.
مطالعات نشان می‌دهند مناطقی مانند شهریار، اسلامشهر و استان البرز با نرخ فرونشستی بیش از ۲۰ سانتی‌متر در سال روبه‌رو هستند. این پدیده زیرساخت‌های حیاتی مانند خطوط گاز، آب، تونل‌های مترو، فرودگاه‌ها و حتی بناهای تاریخی را تهدید می‌کند.
تصویر گسترده فرونشست در کشور
بر اساس مقاله‌ای منتشرشده در مجله علمی نامه‌های تحقیقاتی ژئوفیزیک، ۴۸ درصد از کل مساحت ایران سالانه با فرونشستی حداقل ۵ میلی‌متر مواجه است. این آمار در رتبه‌های بعدی برای اندونزی و پاکستان به ترتیب ۴۴ و ۴۲ درصد است.
کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، تبریز، شیراز و مشهد از جمله مناطقی هستند که بیشترین آسیب را از این پدیده دیده‌اند. در استان‌های کرمان، البرز، تهران، گلستان، قم و همدان نرخ فرونشست در برخی مناطق به بیش از ۲۰ سانتی‌متر در سال رسیده است.
آسیب به زیرساخت‌ها و آثار باستانی
فرونشست زمین تأثیرات مخرب گسترده‌ای دارد. ترکیدگی لوله‌ها، آسیب به تونل‌های مترو، شکاف در خیابان‌ها و تخریب آثار باستانی، نمونه‌هایی از این آسیب‌ها هستند. ۲۷ اثر تاریخی ثبت‌شده جهانی ایران، از جمله میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید و نقش رستم، تحت تأثیر این پدیده قرار دارند.
تأثیر بر کشاورزی و محیط‌زیست
کشاورزی نیز به شدت از فرونشست زمین آسیب دیده است. استان کرمان، به‌عنوان قطب تولید پسته، با تبدیل باغ‌ها به شوره‌زار روبه‌رو است. در مناطق دیگری مانند فارس، اصفهان و خراسان رضوی، کاهش منابع آب زیرزمینی منجر به خشک شدن چاه‌ها و کاهش تولیدات کشاورزی شده است. این پدیده همچنین باعث از بین رفتن آبخوان‌ها و افزایش بیابان‌زایی می‌شود.
راهکارهای مقابله با فرونشست
به گفته علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، کنترل فرونشست نیازمند اقدامات فوری و هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف است. مدیریت پایدار منابع آب، کاهش برداشت از سفره‌های زیرزمینی و اجرای برنامه‌های جامع، از جمله راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با این بحران هستند.
فرونشست زمین یک زلزله خاموش است که زیرساخت‌ها، محیط‌زیست، میراث فرهنگی و کشاورزی ایران را تهدید می‌کند. بی‌توجهی به این بحران می‌تواند آثار جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. توجه ویژه به مناطق بحرانی و برنامه‌ریزی دقیق، از ضرورت‌های اصلی برای جلوگیری از تشدید این پدیده است.
