قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز یکی از مهم‌ترین رویدادهای انقلاب بهمن ۵۷ بود که در واکنش به سرکوب اعتراضات ۱۹ دی قم شکل گرفت. این قیام که در اعتراض به رژیم پهلوی به وقوع پیوست، موج انقلاب را در سراسر کشور گسترش داد.
تبریز؛ خاستگاه مبارزات آزادی‌خواهانه تبریز همواره یکی از کانون‌های اصلی مبارزات آزادی‌خواهانه در ایران بوده است. از دوران مشروطه تا نهضت ملی شدن صنعت نفت، این شهر نقش فعالی در جنبش‌های سیاسی و اجتماعی ایفا کرده است. وجود کانون‌های روشنفکری و سابقه اعتراضات مردمی، زمینه‌ساز قیام ۲۹ بهمن شد.
سابقه تاریخی مبارزات مردم آذربایجان در جنبش‌های ایران:
نهضت مشروطه (۱۲۸۵-۱۲۹۰ ش): تبریز یکی از پایگاه‌های اصلی مشروطه بود و ستارخان و باقرخان از رهبران برجسته این جنبش محسوب می‌شدند.
جنبش شیخ محمد خیابانی (۱۲۹۹-۱۳۰۰ ش): قیامی برای احیای آرمان‌های مشروطه و مقابله با استبداد رضاخانی.
قیام ۲۱ آذر و فرقه دمکرات آذربایجان (۱۳۲۴-۱۳۲۵ ش): حرکتی در ادامه نهضت مشروطه و جنبش شیخ محمد خیابانی که با سرکوب ارتش مرکزی سرکوب شد.
نهضت ملی شدن نفت (۱۳۲۹-۱۳۳۲ ش): مردم آذربایجان در این نهضت نقش مؤثری ایفا کردند.
قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز: نقطه عطفی در انقلاب سال ۵۷ بود که روند سقوط رژیم پهلوی را تسریع کرد.
بحران‌های اساسی رژیم پهلوی که منجر به سرنگونی آن شد:
رژیم پهلوی با سرکوب گروه‌های مخالف، فضای سیاسی را بسته و زمینه نارضایتی عمومی را فراهم کرده بود. سرکوب احزاب مترقی، تشکل‌های کارگری و نخبگان روشنفکر، خشم عمومی را برانگیخت. در این میان، چهار بحران اساسی رژیم پهلوی را می توان نام برد:
بحران مشروعیت: شاه که باید نماد عدالت می‌بود، به نماد استبداد تبدیل شده بود.
بحران کارآمدی: سوءمدیریت اقتصادی و تخصیص درآمدهای نفتی به خریدهای تسلیحاتی موجب افزایش فقر و نارضایتی شد.
بحران استقلال: وابستگی شدید به قدرت‌های خارجی، به‌ویژه ایالات متحده، حس حقارت ملی را در میان مردم تقویت کرد.
بحران اجبار و سرکوب: سرکوب مخالفان (احزاب، سازمان‌های سیاسی، اتحادیه‌ها و سندیکاهای کارگری و دیگر زحمتکشان) در کوتاه‌مدت مؤثر بود اما در بلندمدت موجب سقوط رژیم شد.
سیاست‌های اقتصادی حکومت پهلوی، به‌ویژه “انقلاب سفید”، موجب تشدید شکاف طبقاتی شد. مشکلات اقتصادی و فشار بر طبقات متوسط و پایین، نارضایتی اجتماعی را افزایش داد. رژیم که فاقد مشروعیت مردمی بود، به‌جای سرمایه‌گذاری در توسعه اجتماعی و اقتصادی، منابع کشور را صرف سیاست‌های امنیتی و نظامی کرد. این وابستگی شدید به قدرت‌های خارجی، بر نارضایتی عمومی افزود. اعتراضات از کارخانه ها، دانشگاهها و … به خیابانها کشیده شدند.
قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز، آغازگر جنبش سراسری ضد استبدادی و ضد دیکتاتوری
مردم تبریز برای برگزاری مراسم چهلم شهدای ۱۹ دی قم گرد هم آمدند. حوالی ساعت ۹:۳۰ صبح، هنگام ورود به مسجد قزلی (مسجد حاج میرزا یوسف‌آقا)، با ممانعت نیروهای امنیتی روبه‌رو شدند. در این میان، محمد تجلا که در برابر مأموران مقاومت می‌کرد، هدف گلوله قرار گرفت و به شهادت رسید. این حادثه، آغازگر قیامی گسترده در سطح شهر شد و مردم با شعارهای ضدحکومتی به خیابانها آمدند و با نیروهای امنیتی درگیر شدند.
پیامدهای قیام نبریز
گسترش موج اعتراضات: این قیام زمینه‌ساز اعتراضات مردمی در شهرهای یزد، شیراز، مشهد و اصفهان شد و روند انقلاب را سرعت بخشید.
تضعیف موقعیت رژیم پهلوی: سرکوب قیام و انتشار اخبار آن در سطح بین‌المللی، مشروعیت حکومت را بیش از پیش کاهش داد.
تقویت اتحاد نیروهای انقلابی: گروه‌های مختلف سیاسی به این نتیجه رسیدند که تنها راه‌حل، اتحاد و یکپارچگی برای سرنگونی رژیم پهلوی است.
در نتیجه، قیام ۲۹ بهمن تبریز نه‌تنها نمادی از مبارزه مردم علیه استبداد بود، بلکه یکی از نقاط کلیدی در روند پیروزی انقلاب بهمن به شمار می‌رود. این قیام نشان داد که نارضایتی عمومی، در کنار سرکوب‌های مداوم، می‌تواند به جرقه‌ای برای تحول اجتماعی و سیاسی تبدیل شود. تاریخ مبارزات مردم آذربایجان، گواهی بر نقش محوری این منطقه در تحولات ایران بوده و هست.
شباهت‌های اوضاع ایران در سال ۵۷ و شرایط کنونی:
نارضایتی گسترده از حکومت و بحران مشروعیت، سرکوب اعتراضات و محدودیت آزادی‌ها، شکاف میان حکومت با توده‌های مردم، به‌ویژه با نسل جوان.
تورم شدید و کاهش ارزش پول ملی، بیکاری، فقر، افزایش اختلاف طبقاتی و فساد اقتصادی.
وابستگی اقتصاد به نفت و بحران‌های ناشی از آن.
افزایش مهاجرت نخبگان، ریزش و نارضایتی در بدنه حکومت و گسترش اعتراضات عمومی.
تفاوت‌ها:
شرایط جهانی متفاوت (جهان چندقطبی امروز در مقایسه با جنگ سرد).
نبود رهبری مشخص در اپوزیسیون امروز.
تأثیر پیشرفت تکنولوژی در اطلاع‌رسانی غیرمتمرکز که اغلب تحلیل‌ها و راهکارهای متفاوتی را نشان می‌دهد.
