در دوران حکومت ملی آذربایجان به رهبری سید جعفر پیشه‌وری (۱۳۲۴–۱۳۲۵ خورشیدی)، یکی از مهم‌ترین اقدامات این حکومت در حوزه اجتماعی و فرهنگی، تأکید بر حقوق زنان و نقش آنان در جامعه بود. در این دوره، روز زن به‌طور رسمی گرامی داشته می‌شد و زنان آذربایجان از حقوق و آزادی‌هایی برخوردار شدند که پیش از آن در ایران کمتر سابقه داشت. این اصلاحات نه‌تنها در شهرهای بزرگ، بلکه در شهرهای کوچک و روستاها نیز اجرا شد. برخی از مهم‌ترین اقدامات حکومت ملی آذربایجان در حوزه حقوق زنان عبارت بودند از:
۱. اعطای حق رأی به زنان: حکومت ملی آذربایجان از نخستین نهادهای سیاسی در ایران بود که زنان را به‌عنوان بخشی از جامعه مدنی به رسمیت شناخت و به آنان حق مشارکت سیاسی داد.
۲. تشکیل اتحادیه زنان آذربایجان: این اتحادیه برای آگاهی‌بخشی، آموزش و دفاع از حقوق زنان فعالیت می‌کرد و نقش مهمی در بسیج اجتماعی آنان داشت.
۳. آموزش و اشتغال زنان: حکومت ملی مدارس دخترانه جدیدی تأسیس کرد و زنان را به شرکت در آموزش و کار در بخش‌های مختلف تشویق نمود. این اقدامات به‌ویژه در مناطق روستایی که فرصت‌های آموزشی برای دختران محدود بود، تأثیرگذار واقع شد.
۴. برگزاری جشن روز زن: در این روز، مراسم ویژه‌ای برگزار می‌شد که در آن به نقش زنان در پیشرفت جامعه تأکید می‌گردید و دستاوردهای آنان مورد تجلیل قرار می‌گرفت.
۵. لغو بسیاری از محدودیت‌های اجتماعی: سنت‌هایی که مانع حضور زنان در جامعه بودند، کاهش یافتند و برابری جنسیتی در بسیاری از عرصه‌ها مورد توجه قرار گرفت.
نقش روز زن در حکومت ملی آذربایجان
در دوران حکومت ملی آذربایجان (۱۳۲۴–۱۳۲۵ شمسی)، توجه ویژه‌ای به حقوق زنان و نقش آنان در جامعه وجود داشت. در همین راستا، روز زن به‌طور رسمی گرامی داشته شد و مراسم خاصی برای بزرگداشت زنان برگزار شد. برخی از اقدامات این حکومت در این زمینه عبارت بودند از:
۱. برگزاری جشن و همایش‌ها: مراسم رسمی و عمومی در شهرهای مختلف آذربایجان، از جمله در مناطق روستایی، برگزار می‌شد و در آن از زنان فعال در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی و آموزشی تقدیر می‌گردید.
2. سخنرانی‌های رهبران حکومت ملی: رهبران حکومت، از جمله سید جعفر پیشه‌وری، برابری حقوق زنان و مردان را مورد تأکید قرار داده و بر اهمیت مشارکت زنان در سیاست، اقتصاد و فرهنگ تأکید می‌کردند.
3. حضور زنان در مراسم و اجتماعات عمومی: برای نخستین بار، زنان به‌طور گسترده در مراسم عمومی و دولتی حضور پیدا کردند که این حضور، نشانه‌ای از تغییرات فرهنگی و اجتماعی دوران حکومت ملی بود.
4. معرفی زنان پیشگام و نمونه: در این روز، زنان برجسته در حوزه‌های مختلف مانند آموزش، روزنامه‌نگاری، پرستاری و مدیریت مورد تقدیر و تشویق قرار می‌گرفتند و نشریات ویژه‌ای برای معرفی آنان منتشر می‌شد.
5. برنامه‌های فرهنگی و هنری: نمایش‌های تئاتر، موسیقی و نمایشگاه‌های هنری برگزار می‌شد که در آن‌ها نقش زنان در تاریخ و فرهنگ آذربایجان برجسته می‌گردید.
اگرچه حکومت ملی آذربایجان تنها یک سال دوام آورد (۱۳۲۴–۱۳۲۵ شمسی)، اما در همین مدت کوتاه، اقدامات مهمی برای بهبود حقوق زنان انجام شد. بسیاری از این اصلاحات، مانند حق رأی زنان و آموزش گسترده برای دختران، بعدها در ایران نیز مورد توجه قرار گرفتند. حکومت ملی آذربایجان را می‌توان یکی از پیشگامان اصلاحات اجتماعی در ایران دانست که حقوق زنان را به رسمیت شناخت و برای بهبود جایگاه آنان در جامعه تلاش کرد. این سیاست‌ها نه‌تنها در شهرهای بزرگ، بلکه در شهرهای کوچک و روستاها نیز اجرا شد و تغییرات قابل‌توجهی در زندگی زنان مناطق مختلف ایجاد کرد.
در طول تاریخ معاصر ایران، سیاست‌های مختلف حکومتی تأثیر مستقیمی بر حقوق، نقش اجتماعی و سبک زندگی زنان گذاشته‌اند. این تغییرات، بسته به دوره‌های مختلف، شامل آزادی‌های بیشتر، محدودیت‌های جدید یا تغییر در نقش‌های اجتماعی و خانوادگی زنان بوده است. حکومت ملی آذربایجان در این مسیر نقشی کلیدی ایفا کرد و الگویی برای تغییرات بعدی در تاریخ حقوق زنان در ایران محسوب می‌شود.
سید جعفر پیشه‌وری در ۸ مارس ۱۳۲۴، هم‌زمان با روز جهانی زن، در مراسمی رسمی اقدام به اهدای هدایا به زنان فعال در عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و آموزشی کرد. این مراسم که در تبریز برگزار شد، نشان‌دهنده تأکید حکومت ملی آذربایجان بر نقش زنان در جامعه بود.
در این رویداد، زنان برجسته‌ای که در زمینه‌هایی مانند آموزش، روزنامه‌نگاری، پرستاری و مدیریت نقش داشتند، مورد تقدیر قرار گرفتند. پیشه‌وری در سخنرانی خود بر اهمیت برابری زنان و مردان تأکید کرد و نقش زنان را در پیشرفت جامعه حیاتی دانست.
این مراسم بخشی از سیاست‌های حکومت ملی آذربایجان برای ارتقای جایگاه زنان بود که شامل اعطای حق رأی، ایجاد فرصت‌های آموزشی و کاهش محدودیت‌های اجتماعی برای زنان می‌شد.
