یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های ضد جنگ، مبارز نامدار کلارا زتکین، کمونیست برجسته آلمانی بود که پس از جنگ جهانی اول (۱۹۱۵) جنبش بین‌المللی ضد جنگ را با کمک زنان مبارز عضو جنبش کمونیستی و کارگری آن زمان که «زنان سوسیالیست» نام داشتند، راه‌اندازی کرد. این جنبش نقش مهمی در پیکار برای صلح جهانی داشت…./
*****
مفهوم زن در زبان فارسی، “ژینا” در زبان کردی و “ژنا” در زبان روسی که به‌عنوان همسر گفته می‌شود، چه در میدان جنگ و نبرد، چه در پشت جبهه، رنج‌های فراوانی را متحمل می‌شوند. زنانی که همسران و فرزندان خود را از دست می‌دهند، اما در راه پیروزی و علیه تجاوز بیگانگان به مبارزه برمی‌خیزند و در خطوط مختلف جبهه یا پشت آن، برای پیشبرد صلح یا پیروزی میهن علیه متجاوزان، جان‌فشانی‌های فراوانی می‌کنند.
زنان ایرانی در ابتدای جنگ تجاوزگرانه عراق علیه ایران به رهبری صدام حسین – که در سپتامبر ۱۹۸۰ بحران منطقه‌ای بزرگی را دامن زد – حول شعار «دفاع از میهن» پا به پای مردان، متحدانه برای دفاع از سرزمین‌شان بپا خاستند. آنها در خطوط اول جبهه یا در پشت آن، در کنار مردان جنگیدند و به‌عنوان پزشک، درمانگر مجروحان جنگی، راننده کامیون، خبرنگار و اهداکننده خون، بی‌درنگ به انجام وظیفه پرداختند. تعداد زیادی از آنها، که زنان کارگر یا کشاورز بودند، در تولیدات صنعتی و کشاورزی ضروری، جمع‌آوری دارو، بافتن شال‌گردن و دستکش و وسایل گرم زمستانی برای جبهه و تأمین هزینه جنگ، نقش فعالی داشتند. برخی از آنان همچون سازمان‌دهندگانی قوی، مردان خود را برای پیوستن داوطلبانه به جبهه‌ها ترغیب کردند تا از خانواده و سرزمین‌شان دفاع کنند.
ضروری است که نام سیمین سلامی‌زاده را به یاد بسپاریم؛ زنی که در جبهه جنگ ایران و عراق برای نجات جان مجروحان شتافت و از جان گرانمایه خویش در راه نجات انسان‌ها دریغ نورزید.
بر اساس آمار بنیاد شهید و امور ایثارگران که در شهریور ۱۳۸۱ منتشر شد، تعداد کل جانبازان زن ۵۷۳۵ نفر است که از این تعداد، ۳۰۷۵ نفر بالای ۲۵ درصد جانبازی دارند. درباره تعداد اسرای زن جنگ تحمیلی، آمار دقیقی منتشر نشده، اما برخی منابع از ۱۷۱ اسیر زن در جنگ هشت‌ساله سخن گفته‌اند. خبرگزاری ایرنا در ۴ خرداد ۱۳۹۸ نوشت: «۶۴۲۸ زن شهید در کشور داریم که ۵۰۰ نفر از آنها رزمنده بودند.» بنا به گزارش خبرآنلاین (۱ مهر ۱۳۹۸)، در هشت سال دفاع مقدس، ۲۲۸۰۸ امدادگر و ۲۲۷۶ پزشک زن به جبهه‌ها اعزام شدند.
در طول مبارزات آزادی‌خواهانه مردم ایران، شاهد ایستادگی شیرزنانی بوده‌ایم؛ از ترک حجاب اجباری گرفته تا مقابله با استبداد محمدرضا شاهی. پروانه شیرین‌لو یکی از این زنان بود که در جنبش مردمی ۲۳ تیر ۱۳۳۰، در مقابل ارتش سرکوبگر ستم‌شاهی، با شجاعتی بی‌مانند جلوی تانک سینه سپر کرد و این حرکت شجاعانه در تاریخ مبارزات مردم ایران ماندگار شد.
در تاریخ ایران باستان نیز زنانی چون «آرتمیس»، «کاساندان» و سردار بزرگ بختیاری، بی‌بی مریم بختیاری، از زنان فعال در انقلاب مشروطه، نقش مهمی ایفا کردند. بی‌بی مریم که در سال ۱۳۱۶ درگذشت، زنی باسواد و روشنفکر بود و حوادث عصر خود را ثبت می‌کرد. رشادت‌های او در جنبش مشروطه چنان بود که به سردار ملقب شد.
در دیگر کشورهای جهان، از جمله شوروی سابق، ۲۹۴۰۰۰ زن در جنگ بزرگ میهنی (جنگ جهانی دوم) در مقام دفاع از میهن‌شان، در جبهه‌ها به‌عنوان پزشک و کادر درمان شاغل شدند که از بین آنان، ۹۲ نفر مدال قهرمانی دریافت کردند. از این تعداد، ۹ نفر از جمهوری‌های فدرال شوروی به این مقام دست یافتند. در طول جنگ جهانی دوم، بیش از ۴۹۰۰۰ زن در صفوف ارتش سرخ در خط مقدم جنگیدند. به‌گفته وزارت دفاع روسیه، از مجموع ۳۴.۵ میلیون شهروند شوروی که در طول جنگ بسیج شدند، ۴۹۰۲۳۵ نفر زن بودند که مسئولیت‌هایی از فرماندهی تا رانندگی، آشپزی و خلبانی را بر عهده داشتند. اکثر این زنان، اعضای جوانان کمسومول بودند.
یادی از زنان ویتنامی و دیگر زنان مترقی و ضد جنگ جهان
زنان ویتنامی در طول جنگ تحمیلی امپریالیسم آمریکا بر این سرزمین، نقش‌های مختلفی را بر عهده گرفتند. این زنان، در کنار همسر و مادر بودن، به‌عنوان رزمنده، پرستار و پزشک، سهم بسزایی در جنگ داشتند. از کشاورزی و کاشت محصولات تا ساخت تله‌های جنگلی و پل‌های موقت برای عبور سربازان، تلاش کردند. کودکان این زنان بارها در زیر آتش بمباران‌های آمریکا سوختند، اما آنها در راه صلح و آزادی از جان خود دریغ نورزیدند. این جنگ بیست و دو سال به‌طول انجامید.
نام‌های فراموش‌نشدنی زنان مبارز در برخی کشورها
۱- افغانستان: ملالی جویا، سیاستمدار و فعال حقوق بشر که در لوی‌جرگه، شجاعانه علیه طالبان و جنگ‌سالاران سخن گفت. ۲- افغانستان: آناهیتا راتب‌زاد، یکی از بنیان‌گذاران جنبش چپ افغانستان که در سال ۱۹۶۵ به شورای ملی راه یافت و سازمان دموکراتیک زنان افغانستان را بنیاد نهاد. ۳- گواتمالا: ریگوبرتا منچو، فعال برجسته حقوق بومیان که در طول جنگ داخلی گواتمالا از حقوق مردم بومی دفاع کرد.
یاد و خاطره این زنان مبارز و دیگر فعالان راه رهایی زنان، مانا و پویا باد.
در آستانه هشتم مارس، روز جهانی زن، که بر پایه آزادی و برابری حقوق مدنی و انسانی و نقش زنان در صلح و مبارزه علیه جنگ‌های ویرانگر بنا شده است، صلح را پاس می‌داریم. روز زن بر همه صلح‌طلبان فرخنده و مبارک باد.
نه به جنگ! زنده باد صلح!
ناهید مذکوری
دوازده اسفند ۱۴۰۳ برابر با ۲ مارس ۲۰۲۵
