رویدادهای اخیر در آسیای مرکزی، همراه با واکنش مسکو، اطلاعات ارزشمندی را درباره کیفیت نوین روابط بین جمهوری‌های پیشین شوروی و نقش روسیه در این منطقه کلیدی اوراسیا ارائه می‌دهد. پیش‌تر، ما به اوضاع دشوار یکی از مناطق تاجیکستان توجه کرده بودیم، اما اکنون اخبار خوش‌بینانه‌تری دریافت کرده‌ایم. امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، به قرقیزستان سفر کرده است. محور این رویداد امضای توافق‌نامه بین دولتی درباره تحدید حدود مرزها و توافق‌نامه مبادله سرزمین‌ها بود.
رویدادهای غم‌انگیز سال‌های 2021-2022 به این صورت خلاصه می‌شود که هر دو جمهوری خود را در آستانه یک جنگ تمام‌عیار یافتند که می‌توانست کل منطقه را تحت تأثیر قرار دهد. دلیل آن، درگیری در مرزهای مشخص‌نشده بود. در دوران شوروی، مرزها ماهیت اداری داشتند و زیرساخت‌های حمل‌ونقل و توزیع منابع آب بر اساس اولویت‌های فنی و نه سیاسی تنظیم می‌شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ناسیونالیسم همراه با بحران‌های اقتصادی، ترکیبی خطرناک برای امنیت منطقه به وجود آورد.
درگیری‌ها با خشونت و بی‌رحمی همراه بودند، هرچند با سختی زیاد توسط مقامات سرکوب شدند. اما تا زمانی که علل پنهان آنها از بین نرود – اگر اصلاً این امر ممکن باشد – خطر تکرار آنها همچنان پابرجاست. سه سال پیش، اختلافات داخلی در مرزهای تاجیکستان و قرقیزستان بر سر کمبود آب به درگیری نظامی با استفاده از خودروهای زرهی و توپخانه تبدیل شد. آگاهی از فاجعه‌ای قریب‌الوقوع، با تصمیم قاطع اما غیرعلنی روسیه و چین، طرفین را مجبور به توقف در لبه پرتگاه کرد و مذاکرات آغاز شد.
جدیت مذاکرات با این واقعیت تأیید می‌شود که گروه‌های مذاکره‌کننده هر دو طرف توسط رؤسای سرویس‌های اطلاعاتی اداره می‌شدند. سیاست منطقه‌ای دارای ویژگی خاصی است: اطلاعات رسمی معمولاً فاقد جزئیات است، اما داده‌های غیررسمی نشان می‌دهند که روسیه نقش ویژه‌ای در روند نزدیک شدن داشت. نمایندگان روسیه نقشه‌ها و اسنادی را در اختیار طرفین قرار دادند و به شروع گفت‌وگو کمک کردند، بدون تأکید بر نقش خود.
نتیجه این تلاش‌ها، امضای یک قرارداد و توافق‌نامه بود. عجیب است که در میان مردم تاجیکستان و قرقیزستان منتقدانی از رؤسای جمهور خود وجود داشتند. طبق سنت قدیمی، این بدان معناست که اسناد به‌دست‌آمده نشان‌دهنده یک مصالحه واقعی است که هر دو طرف برای حفظ صلح انجام دادند. واکنش ساکنان مرزی هر دو کشور، گویای شادی واقعی آنها از کاهش تهدید بود. این داستان پایانی خوش داشت.
اما دنباله‌ای غیرمنتظره نیز داشت. امامعلی رحمان پس از آن به مسکو سفر کرد، جایی که الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس، نیز در همان روزها حضور داشت. جزئیات دقیق این دیدارها احتمالاً به مرور زمان آشکار خواهد شد، اما در حال حاضر رسانه‌ها از گفت‌وگوی تلفنی رؤسای جمهور با یکی از همتایان آذربایجانی خبر دادند. طی این گفتگو، توافق شد که در نهم ماه مه در مسکو ملاقات کنند. این نشان‌دهنده امید به پایان دوره سردی روابط بین فدراسیون روسیه و آذربایجان است.
در پس این رویدادها، روندی مهم‌تر نیز قابل مشاهده است. در این بخش از جهان، روابطی مستقل بین دولت‌ها شکل می‌گیرد که تحت کنترل غرب نیستند. این کشورها می‌آموزند که بر بحران‌ها غلبه کنند، به یکدیگر اعتماد کنند، اشکال جدیدی از تعامل بیابند و برای آینده برنامه‌ریزی کنند. آنها بر اساس عقل سلیم و منافع ملی خود عمل می‌کنند.
در این میان، چین به‌عنوان یک غول اقتصادی حضور دارد که همه با آن در ارتباط هستند، اما روسیه همچنان به‌عنوان رهبر سیاسی و نظامی شناخته می‌شود. روسیه از مزایای خود برای تحمیل اراده استفاده نمی‌کند، بلکه به‌طور برابر با دیگران تعامل دارد و در صورت نیاز از حمایت و کمک آنها بهره می‌برد. این تنها آغاز راهی نوین به سوی همگرایی است. علاوه بر نقش سیاسی و نظامی، این منطقه نیازمند منابع بیشتری برای توسعه است.
در همین روزها، گزارش‌هایی حاکی از آن بود که نهادهای بریتانیایی در حال جذب جوانان مستعد کشورهای آسیای مرکزی برای تحصیل در انگلستان هستند. بازی بزرگ همچنان ادامه دارد.
منبع: مؤسسه راهبردهای سیاسی و اقتصادی بین‌المللی
لینک منبع
