آیین سیزده‌بدر؛ سنتی کهن در فرهنگ ایرانی
سیزده‌بدر که در فرهنگ ایرانی به عنوان “روز طبیعت” نیز شناخته می‌شود، یکی از آیین‌های دیرینه ایرانیان است که در سیزدهم فروردین‌ماه برگزار می‌شود. این روز ریشه در باورهای اسطوره‌ای، تاریخی و فرهنگی دارد و به نوعی پایان تعطیلات نوروزی را رقم می‌زند.
پیشینه و باورهای مرتبط با سیزده‌بدر در فرهنگ کهن ایرانی، عدد سیزده نه‌تنها نحس تلقی نمی‌شد، بلکه نشانه‌ای از گذر از دشواری‌ها و آغازی دوباره بود. برخی بر این باورند که ایرانیان با گذراندن این روز در طبیعت، بدی‌ها را از خود دور می‌کردند. همچنین، پژوهشگران این آیین را با سنت‌های مهرپرستی و زرتشتی مرتبط می‌دانند که در آن‌ها، طبیعت جایگاهی مقدس داشت. در آیین زرتشت، عناصر چهارگانه طبیعت (آب، باد، خاک و آتش) محترم شمرده می‌شدند و جشن‌هایی برای بزرگداشت آن‌ها برگزار می‌گردید.
آیین‌های سیزده‌بدر سیزده‌بدر به عنوان آخرین روز جشن‌های نوروزی، با رسوم گوناگونی همراه است که از جمله آن‌ها می‌توان به سبزه گره زدن، گردش در طبیعت و گردهمایی‌های خانوادگی اشاره کرد. بیرون رفتن از خانه در این روز، نمادی از پایان ایام جشن و بازگشت به زندگی روزمره محسوب می‌شود. گره زدن سبزه، که اغلب توسط جوانان انجام می‌شود، به عنوان نمادی از پیوند آرزوها با سرنوشت و امید به تحقق آن‌ها در سال جدید شناخته می‌شود.
در گاه‌شماری کهن ایرانی، دوازده روز ابتدایی فروردین به شادی و جشن اختصاص داشت که نماد دوازده ماه سال بود. روز سیزدهم به معنای گذر از دوران جشن و آغاز فعالیت‌های معمول سالانه تلقی می‌شد.
سیزده‌بدر در آذربایجان ایران در آذربایجان ایران، سیزده‌بدر همانند دیگر مناطق کشور با شور و حال خاصی برگزار می‌شود، اما برخی رسوم محلی در آن دیده می‌شود. مردم این منطقه این روز را “اتم قصدی” می‌نامند که اشاره به آخرین روز تعطیلات نوروزی دارد.
رسوم و آیین‌های سیزده‌بدر در آذربایجان
گردش در طبیعت: مردم آذربایجان برای گذراندن این روز به باغ‌ها، کوهستان‌ها و دشت‌های سرسبز اطراف شهرهای خود می‌روند و پیک‌نیک برپا می‌کنند.
پخت غذاهای محلی: از جمله غذاهای مرسوم در این روز می‌توان به کباب، آش دوغ (ایران دووğı)، یارما آشی (آش بلغور) و قووتا (غذایی مقوی از آرد بوداده) اشاره کرد.
سبزه گره زدن: جوانان با امید به برآورده شدن آرزوهایشان، سبزه گره می‌زنند و اشعاری همچون “بختیم آچیلسین، گؤزوم خوش اولسون” (بخت من باز شود، چشمانم روشن گردد) زمزمه می‌کنند.
بازی‌های محلی: اجرای بازی‌های سنتی مانند چیلینگ آغاجی (نوعی بازی با چوب)، یایلی قوشدی (کشتی محلی) و ال چالماق (دست‌زدن موزون همراه با موسیقی محلی) از دیگر سرگرمی‌های این روز است.
ریختن سبزه در آب: مردم سبزه‌های نوروزی را به آب روان می‌سپارند که نشانه رهایی از بدی‌ها و طلب برکت از طبیعت است.
در بسیاری از مناطق آذربایجان، موسیقی عاشیقی نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از این روز است. عاشیق‌ها با نواختن ساز و اجرای اشعاری در وصف طبیعت، عشق و زندگی، فضایی دل‌نشین برای حاضران ایجاد می‌کنند.
مکان‌های محبوب سیزده‌بدر در آذربایجان ایران مردم شهرهای مختلف آذربایجان برای گذراندن این روز، به اماکن تفریحی زیر مراجعه می‌کنند:
تبریز: ائل‌گلی، کوه عینالی، پارک‌های اطراف رودخانه آجی‌چای
اردبیل: شورابیل، جنگل فندقلو، دامنه‌های سبلان
زنجان: سد گاوازنگ، دره جاده چای، تفرجگاه ائل داغی
ارومیه: بند، دریاچه مارمیشو، کوه‌های اطراف دریاچه ارومیه
سیزده‌بدر در آذربایجان ایران، ترکیبی از سنت‌های نوروزی و فرهنگ محلی است. موسیقی، غذاهای سنتی، بازی‌های محلی و گردش در طبیعت، این روز را به یکی از خاطره‌انگیزترین روزهای سال تبدیل می‌کند.
