سفر رسمی دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به جمهوری آذربایجان، در شرایطی انجام می‌شود که روابط تهران و باکو طی سال‌های اخیر فراز و نشیب‌های فراوانی را تجربه کرده است. اکنون، به نظر می‌رسد این سفر می‌تواند سرآغاز فصل تازه‌ای در همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور باشد.
پزشکیان پیش از عزیمت به باکو، در گفت‌وگویی با شبکه دولتی جمهوری آذربایجان، بر پیوندهای عمیق تاریخی، فرهنگی و مذهبی میان دو ملت تأکید کرد. او ایران را «سرزمین دوم آذری‌ها» خواند و عشق و برادری میان دو ملت را سرمایه‌ای ارزشمند برای توسعه مناسبات دانست. این سخنان، پیامی روشن از رویکرد دولت جدید ایران برای بازسازی روابط صمیمانه با همسایگان، به ویژه در قفقاز جنوبی، بود.
از سوی دیگر، تأکید رئیس‌جمهور ایران بر احترام به تمامیت ارضی کشورها و مخالفت با تغییر ژئوپلیتیک منطقه، به ویژه در خصوص موضوع حساس کریدور زنگزور، نشان می‌دهد تهران همچنان خواهان ثبات، صلح و جلوگیری از حضور بازیگران فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی است. پزشکیان با اشاره به اقدامات ایران برای تسهیل ارتباط زمینی آذربایجان و نخجوان از طریق خاک ایران، بر آمادگی تهران برای ایفای نقش سازنده در حل و فصل اختلافات منطقه‌ای تاکید کرد.
روابط ایران و جمهوری آذربایجان طی سال‌های اخیر، علی‌رغم برخی حوادث ناخوشایند، حفظ شده است. تعاملات اخیر از جمله دیدار معاون سیاسی رئیس‌جمهور ایران با الهام علی‌اف و نشست‌های اقتصادی مشترک، نشان‌دهنده اراده مشترک طرفین برای عبور از اختلافات گذشته و تمرکز بر توسعه همکاری‌های دوجانبه است.
مسائل ترانزیتی، انرژی، حمل‌ونقل و تجارت، از محورهای اصلی مذاکرات تهران و باکو خواهد بود. افزایش ۳۲ درصدی حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال گذشته، نشانه‌ای از ظرفیت‌های بالای همکاری اقتصادی میان دو طرف است؛ ظرفیتی که با توسعه پروژه‌های ریلی مانند آستارا-آستارا و مسیرهای کریدور شمال-جنوب می‌تواند به شکوفایی بیشتری دست یابد.
کارشناسان معتقدند که با توجه به اهمیت راهبردی قفقاز جنوبی و تلاش‌های ایران برای حفظ امنیت این منطقه، سفر پزشکیان می‌تواند نقطه عطفی در روابط دو کشور باشد. چنانکه محسن پاک‌آیین، سفیر پیشین ایران در باکو نیز گفته است، جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر حسن همجواری و اشتراکات تاریخی و فرهنگی، در صدد است روابط خود با جمهوری آذربایجان را به سطحی پایدار و چندجانبه ارتقاء دهد.
با توجه به فضای مثبت حاکم بر روابط دو کشور و اظهار علاقه‌مندی مقامات آذری به توسعه همکاری‌ها، این سفر نه تنها می‌تواند تنش‌های پیشین را کمرنگ کند، بلکه زمینه‌ساز همکاری‌های گسترده‌تر در حوزه‌های انرژی‌های پاک، حمل‌ونقل، کشاورزی، گردشگری و امنیت منطقه‌ای نیز خواهد شد.
در مجموع، به نظر می‌رسد تهران و باکو در مسیر کاهش سوءتفاهمات و تعمیق همکاری‌های همه‌جانبه گام برمی‌دارند و سفر پزشکیان به باکو می‌تواند آغازگر فصل جدیدی در روابط دو کشور همسایه باشد؛ فصلی که بر پایه‌ی اعتماد، منافع مشترک و احترام متقابل نوشته خواهد شد.
