پروفسور بهروز شکوری
بخش نخست
کتابی تحت عنوان “مجموعه مصاحبه علمی با پروفسور دکتر بهروز شکوری” در باکو به چاب رسیده است که حائز اهمیت خاصی است. پروفسور یک نسخه از این کتاب را در زمان حیاتش به نشریه آذربایجان ارگان کمیته مرکزی فرقه دمکرات آذربایجان اهدا کرده بود. ما به خاطر اهمیت فوق اعاده ای که مطالب این کتاب دارد، آن را در چند شماره در اختیار دانشمندان، محققان و علاقه مندان به محیط زیست قرار میدهیم. از پروفسور بیش از 700 اثر تحقیقی به جا مانده که همگی از ارزش علمی بالایی بر خوردارند. اغلب این آثار به زبان های مختلف ترجمه و منتشر شده است.
در مقدمه این کتاب به گوشه ای از فعالیت های علمی این دانشمند بزرگ چنین اشاره رفته است: … پروفسور شکوری برای مدت 12 سال با دانشگاه دولتی مسکو در زمینه مسائل ژئوشیمی خاکها و تغذیه گیاهان کشاورزی همکاری گسترده داشته و طبق پیشنهاد شورای عالی تحقیقات این دانشگاه شکوری مامور تهیه و تربیت نقشه های میکروالمانهای خاکهای قفقاز (جمهوریهای گرجستان، آذربایجان، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخچوان) شد و در مدت هشت سال تلاش و کوشش با همکاری محققان این جمهوریها موفق به انجام این برنامه بزرگ گردید. این نقشه ها را شکوری به نقشه عمومی خاکهای قسمت اروپای شرقی شوروی سابق ملحق کرد. بدین مناسبت مدال بزرگ علمی نمایشگاه موفقیت های اقتصاد ملی اتحاد شوروی را از آن خود ساخت.
شکوری با آکادمی های علوم جمهوری های روسیه، گرجستان، آذربایجان، ارمنستان، لیتوانی، لیتونی، استونی، اوکرائین و ملداوی در زمینه مسائل مختلف خاک شناسی، ژئوشیمی خاکها، شیمی کشاورزی، مسائل اکولوژیکی، زیست محیطی و آگروشیمی همکاری نزدیک داشت. او در مدت 45 سال ریاست بخش های حاصلخیزی خاکها، ژئوشیمی، بیابان زایی، آگرو شیمی را در انستیتوی فرسایش خاک، مرکز علوم آگرواکولوژی و انستیتوی فرسایش و آبیاری وزارت کشاورزی جمهوری آذربایجان بعهده داشت. در مدت 35 سال پروفسور شکوری معاون رئیس بخش شیمیزاسیون کشاورزی جمعیت شیمیدانان بنام مندلیف بود.
شکوری در مدت ده سال طرح بزرگ حاصلخیزی بیولوژیکی خاکهای آذربایجان را اجرا نمود. این طرح بین المللی که از طرف سازمان خواربار جهانی به پیش کشیده شده بود با موفقیت به پایان رسید. بپاس خدمات ارزنده علمی شکوری در رشته های مختلف علوم کشاورزی و طبیعی بخصوص در رشته های خاکشناسی، ژئوشیمی، شیمی کشاورزی، میکروبیولوژی، ترمودینامیک جمعیت خاک شناسان آکادمی علوم شوروی به وی مدال «داکوچایف» اعطا نمود.
پروفسور شکوری در پنجاه سال گذشته در زمینه حل مسائل حفاظت از محیط زیست، حفاظت از منابع بیوسفر(زیستکره) و اکو سیستم ها پژوهش های فراوان به عمل آورده و از تز بزرگ علمی خود در زمینه مسائل عموم علوم طبیعی دفاع کرده و درجه علمی فوق دکترا را در رشته علوم جغرافی و ژئوشیمی کسب کرده است. شورای عالی فرهنگی و تحقیقاتی اتحاد جماهیر شوروی رتبه علمی پروفسوری را در سال 1990 به شکوری اعطاء نمود. …
بپاس خدمات ارزنده علمی دراز مدت هیات رئیسه و جلسه عمومی آکادمی بین المللی اکوانرژتیک پروفسور شکوری را به عضویت خود انتخاب و درجه آکادمیسسین مفتخر نمود. در سال 2000 هئیت رئیسه آکادمی علوم نیویورک پروفسور را با درجه فوق دکترا به عضویت خود درآورد. شکوری به تجسسات و کاوشهای علمی خود ادمه می دهد. او عضو چندین شورای علمی در مورد دفاع از تزهای دکترا و فوق دکتر بوده و صدر شورای علمی بررسی ارزشهای علمی تزهای دکترا و فوق دکترت در سیستم تحقیقاتی آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان و وزارت کشاورزی جمهوری می باشد.
او در حدود پنجاه سال به تربیت نیروهای متخصص در رشته دکترا و فوق دکترا همت گمارده است و تا کنون 32 نفر تحت رهبری ایشان به اخذ درجه علمی دکترا نائل آمده اند. پروفسور عضو جمعیت علمی خاکشناسان، جمعیت شیمیدانان اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری آذربایجان و انجمن خاشناسان ایران بوده و بیش از 35 سال معاونت شیمیدانان آذربایجان را عهده دار بوده است. و …
سوال: به نظر جنابعالی علوم پایه چه نقش در پیشبرد علوم تجربی دارد؟
ج: در دنیای امروزی پیشرفت علم و صنعت، تشکیل سیستم های علمی، تکنیکی، بطور کلی علوم پایه، اساس علوم تجربی را تشکیل می دهد. علوم پایه از تدابیر علمی برای کشف قانونمندیهای، علل بروز حوادث عظیم و پدیده های طبیعی، شناسائی اسرار کهکشانها، مهندسی ژنتیک، استفاده از نیروی عظیم اتم، درک فلسفی و علمی زندگی، توجیه فرآینده هائی که در محدوده زندگی ما روی می دهد استفاده می نماید. پژوهش در چهارچوب علوم پایه کوششی است پویا و با سیستم، برای شناخت و درک مسائل نظری علمی، فرآینده هائی که موضوع شناخت در علوم مختلف می باشد و اهداف کلی آن پیشبرد علوم پایه و تجربی است.
یک باز نگری به تاریخ پیشرفتهای علمی و صنعتی جهان معاصر نشانگر آنست که علوم پایه منطبق بر پژوهشهای بنیادی و جدی و اطلاعات علمی، تحولات عظیم علمی و صنعتی و اجتماعی را در جهان ایجاد نموده، رنسانس علمی، انقلابهای علمی – تکنیکی در مقاطع خاص در همین زمینه باید ارزیابی گردد. امروز کاملآ مشخص گردیده که بدون انجام تجسسات و کاوشهای پایه ای و بنیادی در هیچ یک از رشته های علوم معاصر نمی توان به موفقیت های کاربردی دست یافت.
در قرن بیستم، قرنی که برای بشر بیشترین اختراعات و اکتشافات علمی را به ارمغان آورد و در واقع بیش از ٨٠ درصد اختراعات تاریخ در این قرن تحقق یافت. قرنی که برای بشر تاریخ ساز بود. و در تاریخ جایگزین شد، در پی پژوهشهای بنیادی در محورهای علوم پایه امکان پذیر گردید و ما امروز شاهد مسافرتهای فضانوردان به فضا، کره ماه هستیم و انشاءاله مسافرت به کرات دیگر هم در کمین می باشد.
آیا بدون پیشرفت علوم پایه امکان دستیابی به اسرار اتم و قرار دادن قدرت آن در خدمت انسان، معجره های مهندسی ژنتیک، شکل گیری علوم رایانه ای، انقلاب عظیم در سیستم ارتباطات و اطلاعات غیره امکان پذیر بود؟ البته که نه.
امروز به پژوهش در محور علوم پایه باید از بعد جدیدی نگریست. پژوهش های بنیادی، استفاده سازمان یافته از روشهای معاصر علمی، که خود زائیده تحقیق می باشد برای درک و کشف متقابل میان پدیده ها متوجه گردیده و در همین بستر باید ارزیابی گردد.
تجربه های تاریخ نشانگر آنست که پژوهش اگر سازمان یافته و جدی است به خلق تفکر و اندیشه های جدید منجر می گردد و همین اندیشه ها هستند که اساس نوسازیهای را در جهان می گذارند و باید این هم ناگفته نماند که هر اندیشه نو منشاء طرح های جدید علمی می شود که خود مورد تشویق محقق در پر بار کردن هر چه بیشتر پژوهش های علمی می شود و این سیکل زنجیره ای است.
من روی سخنم به محققین جوان، محققینی که هم انرژی کافی برای کاوش و هم فانتزی لازم را برای پیشرفتها دارا هستند می باشد. همکاران عزیز، تحقیق شور و عشق و علاقه می طلبد و اگر شما به این عشق و علاقه که نیروی ارزنده روحی است خود را مجهز نکنید و از خوشیهای زندگی، استراحت، وقت گذرانی تا حدی چشم نپوشید، زحمت و کوشش پویا را اساس کار خود نگذارید، متحمل سختی ها، ناملایمات، ناموفقیتها که در این راه موجود است نشوید به حقیقت علمی دست نخواهید یافت.
سوال: با در نظر گرفتن اینکه جنابعالی محقق با سابقه طولانی می باشید برای محقق واقعی چه ارزش قائلید، محقق چه صفاتی باید داشته باشد؟
ج: در جوامع بشری از قدیم الایام محقق، استاد و دانشمند همواره از مقام والا و احترام بخصوص بر خوردار بوده و در ایران نیز که یکی از کشورهای دارای تاریخ و تمدن بزرگ بوده فرهنگ شایسته ای داشته محقق و دانشمند در میان مردم از محبوبیت خاص بهره مند بوده است. امروز هم در کشورمان نسبت به دانشمندان، محققین، مدرسین ارج داده می شود و ملت حق شناس ما در مقابل این فرزندان خود سر تعظیم فرود می آورد.
و اما در مورد صفات محقق، بنظر من و نه تنها من، محقق در درجه اول باید از صفات انسانیت و نوع دوستی بر خوردار بوده، مظهر پا کی شخصیت ممتاز باسد. یکی از صفاتی که برای محقق الزامی است اراده بزرگ و مصمم بودن آن می باشد. محقق باید متعهد، مصمم و فداکار باشد. در امر تحقیق فداکاری الزامی است. محقق حتی زندگی عادی خود را در درجه دوم اهمیت قرار داده و در درجه اول کار تحقیقی برایش با اهمیت و ارزش می باشد. امروز بدون فداکاری و از خود گذشتگی محقق قادر نخواهد بود اسرار طبعیت، اسرار اتم، پیچ و خم های مهندسی ژنتیک، بیوتکنولوژی، علوم فضائی را درک کرده و شیوه های استفاده بهینه از آنها را بشناسد و در خدمت جامعه قرار دهد. بیاد بیاوریم فداکاریهای دانشمندان بزرگوار مانند گالیله، جوردن و سایرین را که حتی زندگی خود را در راه علم دریغ ننمودند و جملات گالیله در حین اعدام که بر زبان آورد «با وجود همه اینها زمین بدور خود می چرخد» در دوران تاریخی و امروز هم احترام عمیق ملل را نسبت به او و همفکرانش جلب نموده و این سخنان استاد بزرگوار سالنهای موسسات علمی را زینت می دهد.
فداکاریهای علمی شیخ نصرالدین طوسی، ابن سینا، الغ بیگ و ده ها دانشمند دیگر در مقیاس جهانی برای کشورمان بطور کلی برای شرق شرف آورد. پاستور، انیشتین، دکتر حسابی، خدمات ارزنده ای به علوم جهانی ارائه نمودند. بیاد بیاوریم فداکاری دانشمندان شهیر آلمانی رونتگن (کاشف اشعه ایکس)، دانشمند شهیر لهستانی خانم دکتر ماری اسکلادوراسکایا (Sklodovskaia)، کوری و همسر بنامش پیر کوری (کاشفان رادیوم و پلوتونیوم)- آکادمسین کورچاتف، کار الیوف وده ها دانشمند عظیم، ایشان را که زندگی خود را به خطر انداخته و بخاطر کشف های بزرگ خود را اشعۀ رادیواکتیو عذاب بردند. آیا در غیر این صورت بشر قادر بود اسرار اتم را کشف و در خدمت جامعه بگذارد و تا این حد از پیشرفت نائل آید؟
محققینی که در زمینۀ خاصی از علوم، تخصصی و تجربه دارند باید یافته های علمی، شیوه های بررسی مسائل علمی و بالاخص دانش خود را در اختیار پژوهشگران جوان قرار دهند روحیۀ پژوهش های علمی و عشق به تفحص را بدانها منتقل نمایند. محققین موظفند که از روشهای تحقیق، چهار چوب نظری و نتایج بدست آمده از تحقیقات نسل های پیشین را بدقت بررسی کرده مورد استفاده قرار دهند.
باید در نظر داشت که یکی از ویژگیهای مهم محققین علمی و پویا، اعتناد و نکته گیری از اهداف تحقیقات گذشته است.
سوال: در مورد روند اساس تغییرات در محیط اکولوژیکی کرۀ زمین چه نظریاتی دارید؟
ج: مسئله ای که طرح کردید حائز اهمیت است لذا بطور مختصر به بازنگزی به روند تغییرات در محیط اکولوژیکی جهان احتیاج می بینم. پژوهش های انجام شده در جهان نشانگر آن است که تغییرات بنیادی و سریع در بیوسفر در شرایط کنونی زاییده فعالیت آنتروپوژن انسانها می باشد.
نیمۀ دوم قرن بیستم دوره ای بود که علوم بشری به پیشرفتهای عظیمی دست یافت. صنعت، هنرهای زیبا، تکنیک و تکنولوزی، مهندسی ژنتیک،علوم فضائی به مرحلۀ بسیار بالائی رسید. در این دوران فرهنگ و تمدن بشری به اوج عظمت خود رسید. کشاورزی مدرنیزه شد که تا اندازه ای توانست جوابگوی احتیاجات جهانی گردد. این دوره ای بود که بشر از جنگ و جدال به سوی صلح و صفا قدم بر می داشت و روابط با کشورها بهبود می یافت. سازمانهای بین المللی، بهداری و بهداشتی فعالیت عظیمی در تامین سلامتی مردم انجام دادند. بشر در این دوره به اسرار اتم دست یافت و شیوه های استفاده صلح آمیز آن را معین نمود.
استاسیونهای اتمی برای تولید برق ایجاد گردید و به شهرها و دهات روشنائی و گرما داد.
یکی از موفقیت های اعجاز آمیز علمی در این دورۀ تاریخی، صعود انسان به فضا بود. هزاران سال انسان در این آرزو بود که خود را به فضا و کرات دیگر برساند و این آرزو با راهپیمائی در کرۀ ماه تحقق یافت و امروز فضانوردان ملل مختلف در فضا پیماها در فضای بیکران کرۀ زمین به تحقیق مشغولند.
قرن بیستم همچنین شاهد اختراعات وحشتناک بشری هم گردید. برای اولین بار در تاریخ جهان اتم در خدمت مقاصد جنگی قرار گرفت. بمب اتمی ساخته شد و در یک حملۀ وحشیانه آمریکا به هیروشیما و ناکازاکی صدها هزار نفر در ژاپن کشته شد و در عرض ٦٧ سال گذشته هزاران نفر به بیماریهای وحشتناک دچار گردید. بمب هیدروژنی، زیر دریائیهای اتمی و هسته ای، موشک های قاره پیما با کلاهک های اتمی، سلاح های وحشتناک شیمیائی برای نابودی همگانی ساخته شد و در اختیار ارتش ها قرار گرفت. بدین ترتیب برای نابودی بشر فراهم گردید. آزمایشهای هسته ای در فضا، اقیانوسها و زیر زمین به آلودگی عظیم بیوسفر انجامید. دانشمندان متوجه شدند که جنگ هسته ای جهانی، جنگهای شیمیائی و باکترولوژی قادر خواهند بود بیو سفر کرۀ زمین را در عرض چند روز و یا یک هفته نابود سازند.
از طرفی هم رشد بی رویه و بدون حساب جمعیت بشری، فعالیت غیر علمی و نادرست انسانها در مصرف بی رویه تولیدات صنعتی و کشاورزی و تبدیل کشورها به جمعیت های مصرف فوق العاده، وضع نرمال بیو سفر را از بین برده فشار به ذخایر طبیعی بیش از پیش فشرده تر گردید. این وضع تأثیر سوئی در توازن محیط زیست داشته باعث آلودگی فضا و محیط زیست گردید و ضربات مهلکی به موجودات زندۀ زمین وارد نمود. استفاده بی رویه از زمین، استعمال بیش از حد مواد شیمیائی و سموم باعث مسمویت خاک، منابع و ذخایر آبی و محیط گردیده حاصلخیزی آن را از بین برد. بدین ترتیب یک شرایط جدید با آلودگیهای خطرناک به وجود آمد که در زندگی، سلامتی و دوام انسانها تأثیر سوئی داشت. بشر برای نجات خود دست به کار شد و در کشورهای با توان خوب اقتصادی، مبارزه برای بقاء شروع گردید.
پنجاه سال در عرصۀ جهانی، بشریت مترقی علیه جنگهای هسته ای، اتمی، شیمیائی و باکتریال مبارزه نمود و تا اندازه ای هم موفق به مهار جنگهای توتال (Total) گردید. گرچه جنگهای لوکال (محلی Lokal) هنوز هم در عرصۀ جهانی نمود عینی دارد و ضربه های مهلکی به محیط زیست و بیوسفر وارد می کند.
امروز در حدود ٤٥ سال از کنفرانس یونسکو (پاریس ١٩٦٨) که بنام کنفرانس پاریس در تاریخ ثبت شد، می گذرد. در این کنفرانس برنامۀ انسان و بیوسفر بررسی و مورد تأمین قرار گرفت.
اکنون به جرأت می توان گفت که در تحقق بخشیدن به مفاد اساسی این برنامه در مقیاس ملی، منطقه ای و جهانی، اقدامات قابل توجهی انجام گرفته و یک سری موفقیت های ارزنده نیز حاصل گردیده است. در بعضی کشورها برای محافظۀ بیوسفر و موجودات زنده، تدابیر مهمی اتخاذ گردیده، در این راستا احداث پارکهای ملی، قروقها، مناطق حفاظت شده، قراردادهای منعقده بین دولتها در مورد جل.گیری از آلودگی اقیانوسها، حفاظت حیوانات در حال انقراض، محافظه پرندگان مهاجر گیاهان، برنامه های مبارزه با تهاجم صحراها، کنترل مواد سمی و غیره از تدابیر قابل توجهی می باشند.
تنظیم و ترتیب کتابهای قرمز در بعضی از کشورهای جهان، قرار دادن حیوانات و گیاهان در حال انقراض در این کتابها، جلب نظر دقت جهانیان به مسائل زیست محیطی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند.
در سالهای اخیر در بعضی از کشورها در ترکیب کابینه ها وزارتخانه ها، کمیته و نهادهای دولتی، ارگانهای بازرسی که موظف به کنترل وضع محیط زیست و اجرای قوانین بازدارنده از آلودگی زیست محیطی می باشند تأسیس گردید. دانشمندان، جراید کشورهای مختلف رسانه های گروهی، الکترونیکی به طور مداوم لزوم حفاظت از محیط زیست را گوشزد می نمایند. یکی از موفقیت های بزرگی که در مبارزه با تخریب محیط زیست به دست آمده تشکیل سازمان جهانی «سبزها» می باشد. این یک نهضت عظیمی است که علیه تخریب محیط زیست در جهان به مبارزه می پردازد. کشتی هائی با پرچم نهضت «سیز» در اقیانوسها علیه آزمایشات هسته ای افتخارانه به مبارزه مشغولند. اعضای این نهضت با عشق و علاقه فراوان علیه آلودگی محیط زیست، نابودی آبزیان و حیوانات در حال انقراض، تخریب جنگلها مبارزه می نمایند. تاریخی بشری فداکاریهای مبارزان «سبز» را در مبارزه با آزمایشهای هسته ای فرانسه در اقیانوس فراموش نخواهد کرد. مبارزان بشر دوست و دوستداران طبیعت با کشتی های چوبی و کم تحرک خود در مقابل نیروی پر قدرت و پر تحرک جنگی دریائی فرانسه در منطقه آزمایشهای هسته ای صف کشیدند و اعتراضات و فریادهای خود را به گوش جهانیان رسانیده، زنگ خطر را به صدا در آوردند.
امروزه مسائل محافظه از بیوسفر به مسئله روز تبدیل گردیده. در بیانیه های دولتی، مانیفستها، سخنرانیهای رؤسای دولتها، مقامات بین المللی این مسئله عرض اندام می نماید. که در بیشتر موارد اهمیت تبلیغاتی دارد. با نهایت تاسف باید گوشزده نمود که مفاد اساسی طرحها، قراردادها و تمهیدات گردهمائی های جهانی سالهای گذشته کاملأ تحقق نیافته وضع همچنین بحرانی باقی مانده و حل این مشکل به عهده نسلهای آینده واگذار گردیده است. در این بین تغییرات، در بعضی موارد تغییرات بنیادی دربیو سفر همچنان ادامه دارد.
ملاحظات در مورد تغییرات موجود و احتمالی در آینده در بیوسفر، در صورتی قابل درک است که عوامل آنتروپوژن با حوادث طبیعی و روند آنها مقایسه گردند. فعالیت انسانها در صد سال گذشته مرزهای بیوسفر را تا اعماق زمین و اقیانوسها، تا ارتفاعات استراتسفر (Stratosfer) و فضا وسیع تر کرده که در نتیجۀ فعالیت بیوسفر و تولید مواد زنده و زندگی زا تقلیل یافته است.
در فر یند تکامل،خود انسان در بیوسفر سیستم جدید – تکنوژن شهری تکنوسفر (Teknosfer) ایجاد نمود. فرق بین تکنوسفر و بیوسفر در این است که تکنوسفر سیستم متشکل و خودگردان نمی باشد، بلکه تحت سیستم های پیچیده تشکیل گردیده و به مشابه یک کنگلومرا می باشد که از طرف انسان اداره می گردد. این سیستم اکسیژن زا نبوده و انرژی تولید نمی نماید بلکه از انرژی موجود استفاده کرده و توده بیولوژیکی موجود را مصرف می نماید.
پیدایش تحت سیستم های متعدد و سیستم تکنوسفر در مرزهای بیوسفر مشاهده می گردد که وضع بیوسفر را پیچیده تر کرده است. اکوسیستمهای متعدد بیوسفر، با فعالیتهای آنتروپوژن و عوامل مورد تغییر واقع گردیده است. امروز کاملأ معین گردیده که در یک مساحت بزرگی ٢٥- ٣٠ درصد خشکی زمین به اکوسیستمهای طبیعی مورد تغییر واقع شده و کاملأ با سیستمهای تکنوژن عوض گردیده است. در این بین انسان هنوز نتوانسته بین بیوسفر و تکنوسفر رابطه متقابل، متشکل ایجاد نموده به روند حوادث تأثیر نماید، این در صورت امکان پذیر خواهد بود که با تکامل جمعیت بشری مسائل مربوط به انرژتیک اوتوتروف حل گردد.
وضع در کشاورزی و اگروسنوز کمی متفاوت می باشد. باید اظهار نمود که بازدهی بیولوژیکی و انرژتیک کشاورزی در صورت تطبیق تمهیدات و شیوه های معاصر علمی و تکنیکی با موفقیت می تواند بخشهایی از بیوسفر را تکمیل کرده و در بعضی موارد عوض نماید.
برای تحقق بخشیدن به این مسئله باید در اکوسیستمهای مخروبه و خاکهای فاقد حاصلخیزی و همچنین در مناطق آرید و صحرایی سیستمهای جدید و محصولده کشاورزی، اصلاح خاک گردیده و جنگلداری ایجاد نمود. این سیستم ها قادر خواهند بود که فضولات و فاضلاب تکنوژن را مورد استفاده بهینه و مثمر قرار داده و میزان محصولدهی بیولوژیکی را بالا ببرند. البته مسئله آلودگی محیط باید در درجۀ اول اهمیت باشد.
در سالهای گذشته در ژاپن، کانادا بر اثر آلودگی محیط (آب، خاک و هوا، مواد غذائی) با ترکیبات کادمیوم و جیوه که زاییده صنایع نامبرده در بالا می باشد. کارگران و ساکنین مناطق آلوده مسموم گردیده، عوارض و بیماریهای زیادی در بین آنها مشاهده گردیده است. جیوه، سرب، روی، کرم، به طور مداوم در آئروزول، گازها، ایستابها شهری مشاهده می گردد. در هوای این مناطق آلوده همچنین گاز منواکسید کاربن، اکسیدهای گوگرد، ازت به مقدار زیادی موجود می باشد که با آب ترکیبات جدید تولید می کنند و بارانهای اسیدی را به وجود می آورند. و خاک و آب را آلوده ساخته باعث از بین رفتن جنگلها و مراتع می گردد.
در دهه های اخیر قرن بیستم چنین باران هائی ضایعات زیادی به کشورهای اروپای شمالی و کانادا وارد نمودند. منبع و منشاء این آلودگی کشورهای صنعتی اروپای غربی و ایالات متحده آمریکا می باشد. این بارانها دارای pH ٤- ٣ بوده و در ترکیب خود به مقدار زیادی اسیدسولفوریک و سایر اسیدها دارا می باشند. سوخت مواد فسیلی انرژی زا هم در آلودگی محیط زیست نقش مهمی دارد. هنگام سوخت مواد فسیلی به مقدار زیادی ترکیبات گوگردی، سربی، کادمیوم، دی اکسید کربن، مونو اکسید کربن و مواد آلی نیم چرخشی وارد اتمسفر می گردد. پدیدۀ وارونگی هوا یا انورژن ایجاد کرده باعث آلودگی شدید آن می شود. امروز به جرأت می توان گفت که ما شاهد آلودگی شدید اتمسفر هستیم و خود در آن سهیم می باشیم. ما شاهد به عمل آمدن یک پوشش گرد و خاکستر به روی مواد موجود در خشگی، آلودگی اتمسفر با گرد و خاک، برگشت دوبارۀ آئروزولها و گردهای آنتروپوژن و ترکیبات مختلف به زمین و اقیانوسها هستیم. در آلودگی محیط زیست، بیوسفر و خاک، حمل و نقل مواد سرختی، سنگهای معدنی، درختان جنگلی وسایل و مصالح ساختمانی نفت و گاز و مواد خام آلی نقش قابل توجهی دارند. بر طبق تخمین های دانشمندان مقدار عمومی انواع محصولات صنعتی و غیر صنعتی که حمل و نقل می گردد در سال ٢٠- ١٠ میلیارد تن می باشد. ضایعات این مواد هنگام بارگیری، حمل و نقل و باراندازی رقم قابل توجهی تشکیل می دهد و به آلودگی خاک، منابع آبی و اتمسفر می انجامد.
بر طبق آمارها ی F.A.O در جهان سالانه در حدود ٣٥٠- ٣٠٠ میلیون تن کودهای مختلف تولید می گردد و اگر تولید آهک، ژیپس و آگروبیوسایدها را هم در نظر بگیریم این رقم به ٥٠٠- ٤٥٠ میلیون تن خواهد رسید. طبق بر آوردهای دانشمندان به هکتار زمین سالانه در حدود ٤٠- ٣٠ کیلوگرم کود و مواد کودی داده می شود. در کشورهای پیشرفته مصرف کود ١٠- ٥ دفعه زیادتر می باشد. لازم به تذکر است که کودها و مواد شیمیائی در ترکیب خود به مقدار زیادی فلور، کادمیوم، استرانسیوم، جیوه و سایر عناصر دارا می باشند که وارد قشر حاصلخیز خاک گرده، در آنجا می مانند و پیامدهای نامطلوبی برای جانداران دارند.
بدین ترتیب ما شاهد شیمیزیاسیون همه جانبه و بدون توقف محیط زیست و آلودگی آن می باشیم که زاییده عوامل تکنوژن و آگرونومیک بوده و وضع اولیه ژئوشیمیائی را در بیوسفر به شدت تغییر داده ایالات «بیوژئوشیمیائی» با محدوده های «ماکسیمم» عناصر و «مینیمم» آنها ایجاد می نماید که تأثیر تعیین کننده ای در سرنوشت موجودیت انسانها، احشام و گیاهان دارد. بطوریکه ملاحظه می فرمائید ما شاهد تغییرات بزرگ و در بعضی موارد تعییرات بنیادی در طبیعت هستیم که ناشی از آلودگی زیست محیط می باشد.
