واکاوی آماری بیانگر آن است که تراز دریاچه ارومیه در طی سال‌های اخیر بیش از آنکه به عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه وابسته باشد به میزان بارش اتفاق افتاده در حوضه آبریز مرتبط بوده است.
به گزارش ایران اکونومیست، دریاچه ارومیه به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های محیط زیست کشور، سال‌هاست که با اخبار عمدتا منفی در رأس فهرست تولیدات رسانه‌ای این حوزه را در اختیار دارد.
مسئله توجه به حفظ شرایط دریاچه ارومیه مرتبط با دهه اخیر نیست و مطالعات جامع و مستند شده در مراکز علمی کشور که قابلیت ردیابی دارد به سال 1373 باز می‌گردد که در قالب یک بررسی طرح جامع مورد واکاوی قرار گرفت. پس از آن در سال 1380 نیز طرحی تحت عنوان سازگاری با اقلیم خشک و نیمه خشک ارومیه بررسی شد که نتایج مطالعات آن در سال 1384 منتشر شد.
بر این مبنا یکی از مهمترین برنامه‌های حفظ حوزه آبریز ارومیه نیز با ادبیات نوین در تفاهم‌نامه مشترک حفاظت و مدیریت پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه بین وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست در مهرماه سال 1387 منعقد شد.
این تفاهم‌نامه با هدف برقراری یک نظام مدیریت اکوسیستمی برای دریاچه ارومیه و تالاب‌های اقماری آن مبتنی بر اصول مدیریت بهم‌پیوسته منابع آب و خاک و توسعه پایدار و مشارکت موثر کلیه گروه‌های ذی‌ربط، از جمله جوامع محلی در امور مدیریت دریاچه استقرار پیدا کرد.
همچنین چشم انداز 25 ساله آن برای دریاچه ارومیه رسیدن به یک دریاچه با آب کافی برای پایدارسازی چشم انداز زیبا و تنوع زیستی محیطی که مردم و جوامع محلی از ظرفیت‌های حوضه آبریز خردمندانه بهره‌برداری می‌کنند و آگاهانه در حفاظت پایدار آن کوشا هستند؛ تعیین شد.
ساختار سازمان پیشنهادی در قالب تفاهم‌نامه مذکور تحت عنوان ستاد اجرایی مدیریت پایدار دریاچه ارومیه به ریاست رئیس جمهور نیز در نمودار زیر قابلیت مشاهده دارد.
با توجه به سابقه برنامه‌های حفظ دریاچه ارومیه این برنامه‌ها نهایتا در آخرین مرحله به ستاد احیای دریاچه ارومیه ختم شد. بر این اساس، بررسی سابقه شکل‌گیری ستاد احیا به شکل‌گیری کارگروه نجات دریاچه ارومیه با مسئولیت وزیر نیرو و با حضور وزیران جهاد کشاورزی و کشور و معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در تاریخ ۱۳۹۲/۰۷/۲۵ باز می‌گردد تا با اتکا بر مطالعات انجام‌شده قبلی و نظرات تشکل‌های مردم نهاد ذی‌ربط دریاچه ارومیه، راهکارهای عملیاتی نجات دریاچه را بررسی و نتیجه را برای تصمیم‌گیری نهایی به هیئت‌وزیران ارائه دهند.
پس از انجام بررسی‌های کارگروه و ضمن ارائه پیشنهادات نمایندگان استانی (در مجلس شورای اسلامی) مقرر شد تا ستاد احیای دریاچه ارومیه با اختیارات اصل ۱۳۸ به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور تشکیل شود. لذا پیرو مصوبه جلسه روز چهارشنبه مورخ ۱۳۹۲/۱۱/۰۲ هیئت دولت، معاون اول رئیس‌جمهور سابق به عنوان رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه و عیسی کلانتری نیز به عنوان دبیر و مجری ستاد منتصب شد.
با وجود فعالیت‌های مستمر شکل گرفته در بالاتری سطح، ستاد احیای دریاچه ارومیه در فضای رسانه به نحوی فعالیت خود را شروع کرد که گویی برای اولین بار مسئله‌ای به وجود آمده و از سوی دیگر این گروه قرار است برای اولین بار در تاریخ پاسخی برای این مسئله پیدا کنند.
با همه حاشیه‌های به وجود آمده برای ستاد احیای دریاچه ارومیه قصد داریم در این گزارش برای اولین بار فعالیت فنی ستاد مذکور را مورد واکاوی قرار دهیم.
* مسئله دریاچه ارومیه افت 8 متری تراز دریاچه است
به گزارش فارس، پیش از ورود به بررسی عملکرد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه، بهتر است مسئله این دریاچه را فارغ از جوسازی رسانه‌ای مورد بررسی قرار دهیم.
با توجه به این مسئله، واکاوی تراز این دریاچه طی 57 سال گذشته بیانگر کاهش تراز به طور متوسط سالانه 40 سانتی متر طی 20 سال منتهی به سال 1393 است که مشابه این روند در بازه بلندمدت پایش سطح دریاچه دیده نشده است. بر این مبنا از نیمه دهه هفتاد تا اوایل دهه نود شمسی شاهد افت 8 متری تراز دریاچه ارومیه از 1278 متر به 1270 متر بوده‌ایم.
به معنای دیگر، خروجی بحران دریاچه ارومیه طی سال‌های اخیر افت ترازی است که به نزدیک نیم متر در طی سال‌های اخیر نیز می‌رسد.
با توجه به مشکلات تصویر شده از افت تراز دریاچه ارومیه، خروجی عملکرد ستاد احیا نیز از تغییرات تراز دریاچه طی فعالیت 7 سال گذشته بر اساس آمار موجود قابل ارزیابی است.
بر این اساس اگر نگاه مقطعی به شروع فعالیت ستاد در سال 1393 و همچنین شرایط در انتهای دولت دوازدهم در سال 1400 بیندازیم متوجه خواهیم شد، تراز این دریاچه طی این مدت 0.05 درصد افزایش پیدا کرده و حدود 76 سانتیمتر افزایش پیدا کرده است.
شاید افزایش این مسئله در نگاه اول جزء عملکرد مطلوب ستاد دسته‌بندی شود اما یک واکاوی آماری در ارتباط با دریاچه ارومیه از واقعیت نتایج فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه پردهبرداری می‌کند.
بر این اساس اگر به نمودار تغییرات تراز طی 7 سال گذشته نگاهی بیندازیم متوجه خواهیم شد که این تغییرات به 2 بازه زمانی بهبود شرایط و 3 بازه زمانی افت وضعیت موجود تقسیم‌بندی می‌شود.
بر این اساس پس از شرع به کار ستاد احیا در سال 1394 شاهد افت 10 سانتیمتری تراز رودخانه بودیم. پس از آن از سال 1394 تا سال 1395 تراز دریاچه 56 سانتیمتر رشد کرد؛ در این شرایط بود که حسن روحانی، رئیس جمهور قبل در مصاحبه ای گفت: از روز نخست دولت مسئله احیاء دریاچه ارومیه را در دستور کار قرار دادیم و امروز به مرحله تثبیت رسیده‌ایم.
با این وجود از سال 1395 تا سال 1397 روند افت سطح دریاچه ادامه پیدا کرد و شاهد کاهش تراز 82 سانتی متری دریاچه بودیم.
پس از افت فاحش دو ساله طی یک سال شاهد رشد قابل توجه تراز دریاچه به دلیل افزایش چشمگیر بارش‌ها به میزان 160 سانتی افزایش یافت. بر این اساس پس از افزایش سطح تراز 1398 شاهد افت سه باره تراز دریاچه از ابتدای فعالیت ستاد احیا بودیم و برای بار سوم تراز دریاچه ارومیه 69 سانتی متر افت کرد.
بازه‌های متعدد افزایش و کاهش تراز دریاچه ارومیه این گزاره را به ذهن متواتر می‌کند که میزان تاثیر‌گذاری ستاد تا چه اندازه بوده است. بر این اساس در شرایطی که تراز دریاچه ارومیه بر مبنای مصوبات ستاد احیا تغییر می‌کرد. بازه‌های افزایش و کاهش باید بسیار کمتر از میزان فعلی و با شدت کمتری رخ بدهد.
در این راستا نوسان تراز با شدت متفاوت این گزاره را به ذهن می‌آورد که احتمالا عامل دیگری تراز دریاچه ارومیه را تغییر داده و عملا فعالیت ستاد احیا بی‌اثر است.
بر این اساس نخستین عامل موثر در مسئله تراز، مسئله بارندگی حوضه آبریز ارومیه است. با توجه به بررسی نمودار میزان بارندگی ابتدا این نکته را در می‌یابیم که طی 7 سال گذشته بر اساس آمار میزان نوسان بارندگی طی سال‌های اخیر مشابه نوسان تراز دریاچه ارومیه دارای دو اوج و 3 حضیض بوده است.
بر این اساس نوسانات بارندگی با فاصله زمانی یک ساله تطبیق قابل توجهی با تغییرات تراز دریاچه ارومیه بوده است. به معنای دیگر با توجه به فاصله زمانی میان وقوع بارندگی و حرکت آب به سوی دریاچه حرکت نمودار میزان بارش به سمت راست تطبیق قابل توجهی میان شرایط بارش و تراز دریاچه را عیان می‌کند.
بر این مبنا، به استناد شواهد آماری ستاد احیا دریاچه ارومیه با فعالیت 8 ساله خود کمترین تاثیر را بر تغییرات تراز دریاچه ایفا کرده و عملا عمده تغییرات وضعیت این دریاچه وابسته به میزان بارندگی بوده است.
