ابهام در این باره

 الکساندر کوزنتسوف ـ  دکتر علوم تاریخ

ا. م. شیری

در باره اقدام خشن یکشنبه گذشته نیروی هوایی آمریکا در ساقط کردن جنگنده سو-۲۲ نیروی هوایی سوریه در جنوب رقه که در حال انجام عملیات رزمی علیه گروه تروریستی داعش ممنوعه در روسیه بود، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در تاریخ ۱۹ ژوئن اظهار داشت: «ما از ایالات متحده آمریکا و همه آن کشورها که در زمین نیروها و مشاوران نظامی دارند، می‌خواهیم همآهنگ با اقدامات ما عمل نمایند. ما از همه آنها می‌خواهیم از دست زدن به اقدام یک‌جانبه اجتناب نمایند، به حق حاکمیت سوریه احترام قائل شوند، باز هم تکرار می‌کنم، احترام قائل شوند و به کار عمومی ما که با توافق دولت جمهوری عربی سوریه انجام می‌دهیم، به پیوندند».

این اولین اقدام خصمانه ایالات متحده آمریکا علیه ارتش عربی سویه نیست. ۱۶ سپتامبر سال ۲٠۱۶ ناو هواپیمابر آمریکا فرودگاه دیرالزور را مورد حمله قرار داد، در حدود ۱٠٠ نفر کشته شدند. ۷ آوریل  سال جاری کشتی‌های جنگی آمریکا ۵۹ موشک تاماهاوک به پایگاه هوایی شعیرات شلیک کردند، ۱۸ ماه مه هواپیماهای آمریکایی به مواضع میلیشای دولتی سوریه در منطقه مسکونی التنف در مسیر مرز سوریه و عراق حمله کردند. ۶ ماه ژوئن، آمریکایی‌ها بر سر ستون نظامیان سوریه در نزدیکی یکی از مناطق کاهش تنش‌ آتش باریدند، که در نتیجه دو نظامی سوریه کشته و ۱۵ نفر دیگر مجروح شدند. ۸ ژوئن، هواپیمای بی‌سرنشین آمریکا مواضع سوریه در ناحیه التنف را دو باره بمباران کرد.

چرا التنف؟ واقعیت این است، که شبه‌نظامیان مخالفان مسلح غرب‌گرا را مربیان آمریکایی و انگلیسی در پایگاه نظامی ایجاد شده در اینجا آموزش می‌دهند. در عین حال، التنف برای نظارت بر مرز بین عراق و سوریه از اهمیت راهبردی برخوردار است. خطوط ارتباطی ایران که اسلحه و ساز و برگ برای متحدان سوری(ارتش عربی سوریه) و لبنان («حزب‌الله») می‌فرستد، از التنف می‌گذرد.

راهبرد آمریکایی‌ها عبارت این است، که «محور مقاومت» تهران- بغداد- دمشق- «حزب‌الله» را قطع نموده، مرز بین سوریه و عراق را به زیر نظارت خود دربیاورند. این مسئله اغلب با تمرکز دولت ترامپ بر روی امنیت اسرائیل توضیح داده می‌شود، بخصوص این که در سال ۲٠۱۳ دسته‌های «حزب‌الله» مواضع خود را در منطقه قنیطره در نواحی بلندی‌های جولان که بخشی از آن را اسرائیل از سال ۱۹۶۷ اشغال نموده، تحکیم بخشیده است. در اسرائیل نیز نگران آن هستند، که این منطقه می‌تواند در آینده به پایگاهی برای حمله توسط ایران تبدیل شود. در عین حال، تلاش‌ها برای خارج کردن اراضی وسیع در استانهای رقه و دیرالزور از زیر نظارت دمشق، نقض آشکار حق حاکمیت سوریه محسوب می‌شود. از طریق این استان‌های همجوار عراق، ارتباط سوریه با عراق و ایران برقرار می‌شود. علاوه بر این، معادن نفت و گاز و زمین‌های کشاورزی پس از احداث سدّ روی رود فرات در استان رقه واقع است. اگر چه بخش بزرگی از اراضی استان دیرالزور کویر است، اما دارای معادن غنی نفت می‌باشد.

قصد آمریکایی‌ها برای تحکیم جای پای خود در جنوب سوریه، در نزدیکی مرز عراق و اردن را استقرار سامانه‌های موشکی توپخانه‌ایی تحرک بالا در التنف تأئید می کند. فرمانده نیروهای ائتلاف در شمال سوریه، ژنرال برت مک هورک در تاریخ ۵ ژوئن اظهار داشت: «نظامیان آمریکایی باید در این امر مطمئن باشند، که داعش نمی‌تواند از مرز عراق یا اردن عبور کند. در همین حال، اگر ما نیروی آمریکایی در زمین داریم، بایستی به امنیت افراد خود اطمینان داشته باشیم. ما از حق خدشه‌ناپذیر برای دفاع از خود برخورداریم… زمانی که «دولت اسلامی» سرکوب شود، ما سوریه را ترک می‌کنیم». آیا به سخنان ژنرال می‌توان باور کرد؟ سامانه‌های موشکی توپخانه‌ایی تحرک بالا (حداکثر برد در حدود ۳٠٠ کیلومتر) به هیچوجه نمی‌تواند مواضع داعش را در رقه مورد «هدف قرار دهد»، در عوض، آنها کاملا قادرند نیروهای ارتش دولتی سوریه را به زیر آتشبار خود بگیرند. آمریکا در خصوص ایجاد سه پایگاه نظامی در مناطق کردنشین شمال شرقی جمهوری عربی سوریه با کردهای سوریه به توافق رسیده و اکنون برای تحکیم حضور نظامی خود در جنوب آماده می‌شود.

کار به آنجا کشیده، که سوریه می‌تواند به میدان مناقشه ایران و آمریکا تبدیل شود. ۱۹ ژوئن ایرانی‌ها از سرزمین خود (از پایگاه‌های کرمانشاه و کردستان ایران) مواضع داعش را در دیرالزور با موشک‌های میان‌برد «ذوالفقار» و «قیام» مورد هدف قرار دادند. در تهران اعلام نمودند، که این پاسخی بود به عملیات تروریستی انجام شده ۷ ژوئن در تهران. اما همه مسئله این نیست: ایرانی‌ها آسیب‌پذیری نیروهای موجود آمریکا در سوریه و سایر کشورهای منطقه را به پنتاگون ثابت کردند. ایران نشان داد، که می‌تواند به نیروهای آمریکایی در هر نقطه خاورمیانه «دست یابد». اهداف ضربه فراوان است: اکنون در اطراف مرزهای ایران بیش از ۴٠ هزار نفر نظامی آمریکایی مستقر شده است (۱۵ هزار در کویت، ۱٠ هزار در قطر، ۷ هزار در بحرین، ۵ هزار در عراق، ۵ هزار در امارات متحده عربی و ۲٠٠ نفر در عمان). حلقه نظامی آمریکایی اطراف کشور را در ایران همواره بعنوان تهدیدی برای امنیت ملی خود تلقی نموده و از دروازه ترس روانی از قدرت نظامی آمریکا عبور کرده‌اند. مشاور نظامی رهبر انقلاب اسلامی ایران، ژنرال یحیی رحیم‌صفوی اظهار داشت: «اگر آمریکا جسارت شروع حمله نظامی به ایران را داشته باشد، پایگاه‌های نظامی آن در موقعیت بسیار ناامنی قرار خواهند گرفت».

تهران با شلیک موشک به مواضع داعش در دیرالزور نشان داد، که صحبت از هیچگونه همآهنگی با آمریکایی‌ها در سوریه و عراق نمی‌تواند در میان باشد. با این حال، در سال‌های ۲٠۱۵- ۲٠۱۶ چنین همآهنگی، اگر چه بطور غیررسمی، در سطح تاکتیکی، در دوره نبردها برای آزادی تکریت و استان الانبار در عراق بعمل می‌آمد. در پرتو این وقایع، حفظ کانال‌های ارتباطی آمریکایی‌ها با نظامیان روسیه در سوریه اهمیت خاصی برای واشینگتن کسب می‌کند.

سخنگوی کمیته مشترک رؤسای ستاد آمریکا، ژنرال جوزف دانفورد که چندی پیش در جلسه استماع سنا در مورد بودجه نظامی آمریکا در سال ۲٠۱۸ سخنرانی می‌کرد، تقریبا جزو نادر افرادی بود، که از سطح تماس‌ها بین نظامیان روسیه و آمریکا در صحنه عملیات نظامی سوریه اظهار رضایت نمود، که بعقیده ژنرال، احتمال عدم‌تفاهم متقابل یا هر گونه برخورد بین طرفین را منتفی می‌سازد. در همین حال، حمله مکرر آمریکایی‌ها به مواضع ارتش دولتی سوریه، بعبارت بهتر، تحریک متحدان نظامی روسیه، جنبه غیرقابل تحمل بخود می‌گیرد. در این باره بصراحت در بیانیه وزارت دفاع روسیه در خصوص ساقط نمودن هواپیمای جنگی سوریه بواسطه آمریکایی‌ها گفته می‌شود: «در منطقه عملیات نظامی نیروی هوایی روسیه در آسمان سوریه، هر شئی پرنده، اعم از هواپیماها و پهبادهای ائتلاف بین‌المللی شناسایی شده در غرب رود فرات، بعنوان هدف هوایی، با دفاع ضدهوایی روسیه در زمین و هوا مواجه خواهد شد… وزارت دفاع روسیه از تاریخ ۱۹ ژوئن به همکاری متقابل با طرف آمریکایی در جهارچوب تفاهم‌نامه دایر بر پیشگیری از حوادث و تأمین امنیت پروازها در روند عملیات در سوریه پایان می‌دهد».

ابهام در این باره، که آمریکا با کی در سوریه می‌جنگند، دیگر نباید وجود داشته باشد.