فیلم مستند در آن سوی ارس (آرازین او تاییندا)

 پیرامون نهضت 21 آذر آذربایجان به زبان آذربایجانی

Read more

یک سندِ مهمّ ِتاریخی

متن بیانیۀ اوّلِ ماهِ مه ۱۹۳۶ م (۱۳۱۵ ش) به قلم دکتر تقی اِرانی

متنِ زیرین، متنِ بیانیه‌ای است که به مناسبت اوّلِ ماهِ مه ۱۹۳۶ م(۱۳۱۵ ش) در تهران نشر یافت و به‌وسیلۀ دکتر تقی اِرانی، رهبرِ شهید زحمتکشانِ ایران [در ایّامِ زندان] نوشته شده و از همین جهت نیز دارای ارزش تاریخی بزرگی است. این بیانیه [ضمن پیش‌بینیِ داهیانۀ آغاز جنگ دومِ جهانی] یکی از اسناد مورد اتکاءِ پلیس مختاری و دادگستری رضاشاهی علیه دکتر ارانی و "گروه ۵۳ نفر" بوده است. بیانیه متضمّنِ تحلیل از وضعِ جهان و ایران در دورانِ رضاشاه و در شرایطِ نگارش این سند است.
اشاره: واژۀ "عمله‌ها" که اِرانی در مقدمه بیانیه به جای "کارگران" به‌کار بُرده، به علت منع قانونی مبتنی بر اصرار شخص رضاشاه پهلوی برای استفاده از این عنوان تحقیرآمیز بوده است و یکی از اولین و درخشان‌ترین صفحات مبارزات موفق حزب توده ایران از بدو تاسیس، جا انداختن واژه "کارگر" به جای عمله در جامعه و فرهنگ و ادبیات و مطبوعات و قوانین ضدکارگری حاکم بوده است. از آنجا که این بیانیه از درون زندان نوشته شده، باید شرایط زمانی و مکانی دکتر ارانی و علت استفاده از این واژه رایج در آن زمان را درنظر داشت. در کتاب حما…

Read more

دکتر محمد حسین یحیایی

فرقه دمکرات آذربایجان ( پروژه آزادی نا تمام ) بخش بیستم

دهه 40 خورشیدی بعد از یک دوره رکود اقتصادی که بیشتر حاصل کودتای 28 مرداد و مداخله نیرو های نظامی در امور اقتصادی و سیاسی بود، با تنش های شدید اجتماعی آغاز شد، برای برون رفت از بحران اصلاحات اقتصادی و اجتماعی اجتناب ناپذیر بود، با اجرای اصلاحات ساختار اجتماعی و اقتصادی به سرعت تغییر کرد که نشانگر آمادگی جامعه برای تغییر و تحول اجتماعی بود، با اجرای اصلاحات ارضی که در چندین مرحله انجام گرفت، تعداد کثیری نیروی کار از مناطق روستایی آزاد و به سوی شهر های بزرگ روانه شدند، جمعیت شهر ها به سرعت آفزایش یافت ولی زیر ساخت های آنها ظرفیت جذب همه مهاجرین تازه وارد را در خود نداشت، در نتیجه در حاشیه شهر ها، آلونک هایی با مقوا و حلبی ساخته شد که به حلبی آباد ها مشهور شدند، بیشترین مهاجرین ترک زبان در منطقی مانند یافت آباد، ترک آباد، نازی آباد، مفت آباد، یاخشی آباد، جوادیه، راه آهن و... ساکن شدند، این سیل مهاجرین اغلب از خدمات رفاهی، بهداشتی، آموزشی و ... محروم بودند.…

Read more

به یاد صفر قهرمانی، اسطوره مقاومت  خلق آذربایجان

"خواست من آزادی تمام احزاب است و آزادی تمام زندانيان سياسي".

صفرقهرمانيان (صفرخان) مظهر مقاومت مردم آذربایجان عليه ستم وبيداد، فاتح بیدادگاه های رژیم پهلوی، انسانی شریف و بی آلایش، مردی که از میان مردم برخاست، ظلم و جورحکومت و فئودال ها را با گوشت و پوست و استخوان خود لمس کرد. یک تنه بر علیه ظلم قیام کرد ودر مسیر راه خود به دریای خروشان مبارزات مردم پیوست.

به همین جرم مورد کینه و نفرت رژیم استبدادی شاه قرار گرفت. پس از مدتی تعقیب و گریز در 18 اسفند 1327 در شهر ارومیه دستگیر  و زندانی شد. در آستانه انقلاب شکوهمند بهمن 1357 پس از سی سال زندان روی دوش مردم از زندان آزاد شد. او که به خاطر مقاومت و ایستادگی بر سر آرمانهای خود از طرف زندانیان سیاسی" صفرخان "نامیده می شد. و از طرف مردم ایران و آزادیخواهان جهان مورد احترام خاصی برخوردار بود، هیچگاه به خود و مبارزاتش نبالید و به خبرنگارانی که از او پرسیده بودند چه حسی دارد که پس از سی سال زندان آزاد شده است، میگوید: "... براي من درك كلام زيبای آزادی هنوز امكان پذير نيست. بعد از٣٠ سال، اين آزادی غير مترقبه است. من مديون مردم هستم... من اين آزادی را كه به كوشش مردم به دست آمده، گرامي ميدارم". "... ازمن ميپرسيد چه آرزويی دارم؟ من به صراحت ميگويم خواست من آزا…

Read more

دکتر محمد حسین یحیایی

فرقه دمکرات آذربایجان ( پروژه آزادی ناتمام ) بخش نوزدهم

رشد اقتصادی کشور در دهه 40 خورشیدی که با درآمد های روز افزون نفت همراه بود تغییرات مهمی در ساختار اجتماعی بوجود آورد، شهر نشینی افزایش یافت، مشارکت استان های دوردست در اقتصاد و گسترش بازار، میزان تولید ناخالص داخلی را بالا برد، توده های جوان در پی جویای کار در کارخانه ها و موسسات تازه تاسیس به سوی شهر های بزرگ بویژه تهران سرازیر شدند که بخش مهمی از آنان در حاشیه شهر ها با امکانات رفاهی اندک ساکن شدند، دیوانسالاری، بوروکراسی، هزینه های نظامی همراه با تاسیس پادگان های جدید در استان های پیرامونی و تشکیلات امنیتی گسترش و افزایش یافت، برخی از اصناف و مشاغل با درآمد های رو به افزایش به طبقه متوسط اجتماعی و اقتصادی پیوستند، در نتیجه طبقه جدید شهری و متوسط متورم شد، ولی هم زمان رشد ناموزون اقتصادی در مناطق گوناگون کشور فاصله طبقاتی بین مردم و مناطق را به شدت افزایش داد تا جائیکه جوانان ( دانشگاهی و شهری ) با الهام از رخداد های جهانی و شرایط درونی کشور به سازماندهی خود پرداختند تا مخالفت خود را با اینگونه رشد ناموزون اقتصادی و بی عدالتی نشان دهند، هرچند نوع سازماندهی و خواسته های جوانان و طبقه متوسط شهری یکسان نبود، برخی با گرایش های مذهبی و دینی، نگران از تهاجم فرهنگ غرب و گسترش شیوه زندگی اروپایی و غربی در کشور بودند و از رنج و عذاب مردم به بهانه بی عدالتی اجتماعی و اقتصادی استفاده ابزاری می کردند تا باور های مذهبی خود را جایگزین کنند، برخی دیگر از ناهماهنگی زیربنا و رو بنا و دیکتاتوری و خفقان گله داشتند که بیشتر خواهان دمکراسی و آزادی…

Read more

آذربایجان در جنبش مشروطه

صمد بهرنگی

احمد کسروی می‌نویسد جنبش مشروطه را تهران آغازید و تبریز آن را پاسداری کرد و به انجام رسانید. هر چند آدمهای کج اندیشی هنوز هم معتقدند که مجاهدان آذربایجان یک مشت اوباش بودند و ستار خان، آن انسان نیک نفس و مبارز، راهزنی بیش نبود و تنها به خاطر غارت و چپاول می‌جنگید. سخن کسروی اغراق نیست. راست است که برقراری رژیم مشروطه کاملا به نفع توده مردم تمام نشد و حتی جنگاوران و پیشه وران کارشان به خواری و سختی کشید (مثلا ستارخان) ، اما در هر صورت، جانبازیها و مردانگیهای مجاهدان پاکدل آذربایجان بود که محمد علی میرزای گستاخ را به زانو درآورد و دیگر توده‌های مردم را برانگیخت و ثابت کرد که شرقیان هم شاینده زندگانی آزاد می‌باشند. (روزنامه تایمز چاپ لندن دو سه روز پس از بمباران مجلس پس از نکوهش‌های بسیار می‌نویسد: “این نمونه ای به دست داد از آن که شرقیان شاینده زندگانی آزاد نمی‌باشند.” تاریخ مشروطه ـ کسروی)…

Read more

دکتر محمدحسین یحیایی

فرقه دمکرات آذربایجان (پروژه آزادی ناتمام) بخش سیزدهم

مخالفت با فرقه دمکرات آذربایجان در حوزه های حزبی و فرقه در حال افزایش بود و افسران جوان با گرایش حزبی بیشتر از گذشته به آن دامن می زدند، در حالی که ثبات نسبی در ساماندهی مهاجرین در باکو و دیگر شهرهای آذربایجان برقرار شده بود، برخی از مهاجرین فرقه به آموزش و برخی دیگر به کار مشغول شده بودند، مهاجرین حزبی که بیشتر در مسکو و جمهوری های دیگر ساکن هنوز به ان ثبات و آرامش نرسیده بودند در نتیجه بی قرار و بی تاب و گله مند از شرایط در امور داخلی فرقه مداخله می کردند تا جائیکه گاهی در همکاری و همسویی با افسران حزبی در درون فرقه خواهان انحلال فرقه بودند و در مواردی هم از سوی (اقلیت) رهبری حزب حمایت می شدند. این گونه رفتارها و گفتارها با واکنش رهبری فرقه روبرو می شد. در نتیجه  رهبری فرقه برای پیشگیری از تنش مجبور شد برخی از تند روها را (بخواست خودشان) به خارج از باکو بفرستد. ولی حمله به فرقه دمکرات آذربایجان و عملکرد آن رو به افزایش بود، برخی خواهان انحلال آن و برخی دیگر خواهان وحدت سازمانی آن با حزب بودند و در راستای آن تلاش می کردند تا لزوم وحدت را تئوریزه کنند و یادآور می شدند که بر اساس اصول لنینی وحدت سازمانی طبقه کارگر در کشور کثیرالمله ضروری است و نباید در آن چندگانگی پدید آورد. به نظر می رسد آنها آشنایی چندانی با ساختار اجتماعی و اقتصادی آن دوران آذربایجان نداشتند که بدانند بیش از 80 درصد مردم آذربایجان خاستگاه روستایی و دهقانی داشتند و بقیه هم با بازرگانی و کاسبی خرده پا روزگار می گذراندند، در نتیجه نمی توانستند پایه های جنبش کارگری ر…

Read more

دکتر محمدحسین یحیایی

فرقه دمکرات آذربایجان (پروژه آزادی نا تمام) بخش دهم

مرگ نابهنگام پیشه وری یاس و نومیدی را در میان نفرات فرقه افزایش داد، افرادی که در پی بازسازی و آموزش نظامی فرقه بودند تا بار دیگر با برگشت به جنوب مبارزه خود را پیگیری کنند، سرخورده از این حادثه غم انگیز به واقعیت های دیگری پی بردند و متوجه شدند که رهبری حزب کمونیست آذربایجان که توجه زیادی به رهنمود های مقامات مسکو داشتند، تمایلی ندارند که نفرات فرقه دمکرات آذربایجان به فعالیت های نظامی خود در خاک شوروی ادامه دهند، در نتیجه پیش از آغاز آموزش های نظامی به آن فعالیت ها و عملیات پایان داده شد، در این میان سازماندهی ارگان های فرقه به علت افزایش اختلافات که بخش عمده آن ناشی از بحران مهاجرت بود به درازا کشید و تعدادی از نفر ات فرقه بویژه دانشجویان نظامی که از سوی فرقه در تبریز گزینش شده و با استفاده از بورس به مراکز آموزشی جمهوری سوسیالیستی آذربایجان فرستاده شده بودند خواهان برگشت به زادگاه خود شدند که این درخواست با مخالفت مقامات نظامی و امنیتی آذربایجان روبرو شد و از آنها خواسته شد از اتحاد جماهیر شوروی تقاضای پناهندگی کنند و منتظر آینده و بهبود شرایط زندگی باشند. در نتیجه گروه اندکی در مخالفت با این دیدگاه و خواسته مقامات شوروی، تلاش کردند که خود سرانه از مرز بگذرند و مخفیانه وارد ایران شوند که برخی موفق و برخی دیگر گرفتار نیرو های مرزبانی ایران شدند، از آن جمله « غنی بلوریان » از فعالین سیاسی کورد که سال ها عمر خود را در زندان های رژیم ایران گذراند و همواره متهم به جاسوسی شد.برخی دیگر از دانشجویان که بسیار جوان و خواهان الحاق به خانواده ه…

Read more

هفتاد سال از جنبش ملی شدن صنعت نفت گذشت

روز 29 اسفند سالروز تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 هجری شمسی، بزرگترین پیروزی مردم ایران طی یك قرن مبارزه ضداستعماری است. ریشه های این پیروزی اما به سال 1872 بر میگردد. در آن سال فردی به نام ژولیس رویتر با پرداخت 40 هزار پوند وام به ناصرالدین شاه امتیاز بیشترین اراضی كشور اعم از معادن و جنگلها را گرفت. هرچند این قرارداد براثر مخالفت روسها و افكار عمومی لغو شد اما در سالهای بعد با قرارداد دارسی داستان تراژدی – سیاسی نفت ایران ورق خورد. صنعت نفت ایران در ماه مه سال 1901 میلادی تاسیس گردید. یعنی تاریخی كه به جز پنج ایلات شمالی امتیاز بهره برداری از منابع نفتی سراسر ایران به ویلیام ناكس دارسی واگذار گردید. به موجب این امتیاز، دارسی به مدت ٦٠ سال حق انحصاری اكتشاف و استخراج و بهره برداری از نفت و گاز و قیر و موم طبیعی بعلاوه حق انحصاری احداث خط لوله و استفاده از زمینهای بایر را بدست آورد. اولین چاه نفت در مسجد سلیمان در سال 1908 به بهره برداری رسید (ناگفته نماند که این اولین چاه نفتی بود که با بازده اقتصادی در خاورمیانه و منطقه حفر شد). دو سال بعد در سال 1909 شرکت نفت ایران و انگلیس پایه گذاری شد و اولین محموله نفت کشور در سال 1912 به خارج صادر گردید. از سال مذکور تا سال 1933 که قرارداد دارسی لغو شد، درآمد متوسط خالص ایران از هر بشكه نفتی كه در آن زمان صادر میشد بسیار نازل بود. در این قرارداد شرکت نفت ایران – انگلیس ( وابسته به انگلیس ) متعهد به پرداخت سالیانه ٢٠ هزار تومان به دولت ایران گردید. مضافا پیش بینی شده بود كه فقط كارگران ساده از افراد ایرانی باشند و بقیه كاركنان به میل صاحب امتیاز اس…

Read more