اوضاع اقتصادی و اجتماعی سوریه به دلیل ادامه جنگ داخلی و عدم وجود امنیت در همۀ زمینه ها و هم چنین بدلیل اعمال تحریم های همه جانبه از سوی آمریکا با استناد به قانون «مجازات قیصر» که از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ به اجراء گذاشته شده است، دچار مشکلات و کمبودهای فراوانی است. حدود 12 میلیون نفر در داخل خود سوریه مجبور به مهاجرت از مکانی به مکان دیگر گردیده اند و 8 میلیون نفر به کشورهای دیگر پناهنده شده اند. ارزش پول ملی، لیره سوریه، به دلیل تورم ناشی از رکود اقتصاد ملی، روز به روز کم تر می گردد. اکثر زیر ساخت های اقتصادی در جریان جنگ داخلی آن کشور ویران گردیده است. تامین حداقل احتیاجات برای زندگی انسانها در سوریه به یک معضل بزرگ تبدیل شده است.
در زمینه سیاسی، این یک حقیقت انکار ناپذیر است که اگر کمکهای همه جانبه نظامی، مالی و دیپلماتیک کشورهای روسیه و ایران نمی بود، دولت فعلی سوریه نمی توانست به حیات سیاسی خود ادامه دهد. بنا بر همین دلایل است که رژیم فعلی سوریه و بشار الاسد دارای آن چنان نظر و ارادۀ مستقلی نیست که بتواند فعالیت هائی را در جهت تامین منافع ملی آن کشور، از طریق گفت و گو با مخالفان و دگراندیشانِ سوریه به انجام برساند. کشورهای روسیه و ایران تاثیر بسیار تعین کننده ای در زمینه سیاست گذاری های داخلی و خارجی رژیم سوریه دارند. یکی از مهمترین دلایلی که ایران و روسیه را وادار نمود که در ماندگاری بشارالاسد یا فشاری نمایند، اتوریته و نفوذ جریان اخوان المسلمین بود. این جریان توانسته بود به قویترین جریان سیاسی در ترکیب مخالفان دولت سوریه تبدیل گردد. در صورت پیروزی این اپوزسیون، روسیه تنها پایگاه و منطقه نفوذ خود را در خاورمیانه و مدیترانه شرقی از دست می داد. در نتیجه، با توجه به نفوذی که ترکیه بر جریان اخوان المسلمین داشت، سوریه نیز به منطقه نفوذ ناتو و آمریکا تبدیل می گردید. همچنین انحصار شبکۀ انتقال نفت و گاز منطقه خاورمیانه از طریق سوریه در کنترل غربی ها قرار می گرفت. علاوه بر اینها، حاکمیت اخوانی های سنی مذهب در سوریه باعث تقویت مواضع سنی های عراق و منطقه می گردید و دولت ایران و جریانهای سیاسی مذهبی شیعه را در خاورمیانه در تنگنای شدیدی قرار می داد. در چنین حالتی، آمریکا و ترکیه و عربستان سعودی به طرف پیروز این جنگ ژئوپولیتیک تبدیل می شدند.
موقعیت فعلی بخشی از اپوزیسیون مسلح دولت سوریه که به شکل فعال و مستقیم در جنگ داخلی با دولت شرکت داشت و دارد، و نقش آن در سرنوشت آیندۀ سیاسی سوریه، به طور عمده تابع نتایج فعالیت های نظامی و میدانی آنان است. بعد از سپتامبر سال 2015 و مداخله مستقیم روسیه در جنگ های داخلی آن کشور، دولت سوریه و متحدانش یعنی ایران و روسیه توانستند بیش از 70% (هفتاد درصد) از مناطقی را که در کنترل ارتش آزاد سوریه بود مجددآ تصرف نمایند. این پیروزی ها موجب تضعیف سیاسی مخالفان گردید. در حال حاضر، در مذاکراتی که پیرامون تدوین قانون اساسی جدید سوریه با سرپرستی سازمان ملل متحد انجام می گیرد، به دلیل انعطاف ناپذیری دولت سوریه، هیچ گونه پیشرفتی حاصل نگردیده است. اکنون می توان گفت که ائتلاف مخالفان به رهبری ناصر حریری، که در عین حال رهبری ارتش ملی سوریه (ارتش آزاد قبلی) را نیز به عهده دارد، دچار نوعی استحاله فرسایشی شده است. زیرا هم حمایت های داخلی و هم حمایت های وسیع خارجی را از دست داده اند. وابستگی و نفوذ بسیار زیاد ترکیه در میان این بخش از اپوزسیون و هم چنین استفاده نظامی از نیروی های ارتش آزاد در مناطقی خارج از سوریه، بخصوص در جنگ های داخلی لیبی، به وجه و اعتبار سیاسی ارتش آزاد و نمایندگان سیاسی آنها لطمۀ بزرگی وارد کرده است.
بخش دیگری از اپوزسیون دولت سوریه در ساختار و ترکیب تشکیلاتیِ حزب «آینده سوریه» متحد گردیده اند. این حزب حزبی است که عمدتاً دارای مواضع چپ و سکولار می باشد و کردها، عرب ها و اقلیت های مسیحی و ملی آن کشور را متحد ساخته است. این حزب نیز دارای تشکیلات نظامی به نام «یگان های مدافع خلق» می باشد. این حزب بخش وسیعی از شمال و شمال شرق سوریه را تحت کنترل دارد و خواهان یک سیستم سیاسی دمکراتیک و فدرال برای جامعه سوریه است.
در حال حاضر، اراضی سوریه به یکی از حلقه های زنجیرۀ جنگهای سیاسی در جغرافیای منطقۀ وسیعی تبدیل گردیده که محدودۀ بزرگی از افغانستان تا شمال افریقا و اوکرائین و مدتیرانه شرقی را در بر می گیرد. بازیگران اصلی در این صحنه، کشورهای عضو ناتو به رهبری آمریکا و کشور روسیه و ایران و عربستان سعودی و هم چنین ترکیه می باشند. در حال حاظر روابط و مناسبات بسیار پرتنش و متضادی میان این دولت ها وجود دارد. هر گونه کنش و واکنش سیاسی و نظامی میان این کشورها در یک منطقه از این جغرافیای بزرگِ جنگ های ژثوپولیتیکی می تواند بر بخشهای دیگر تاثیر گذار باشد. مثلا هر گونه امتیاز گیری و امتیاز دهی در لیبی میان ترکیه و روسیه می تواند در اوضاع سوریه تاثیر گذار باشد. می توان گفت جنگ در سوریه به یک جنگ فرسایشی و طولانی مدت تبدیل شده است و امید آن وجود ندارد که در آیندۀ نزدیک ثبات و امنیت به این کشور باز گردد. البته موضوع سوریه همیشه در دستور کار مذاکرات مجامع بین المللی و قدرت های بزرگ قرار داشته است. در روزهای آخر ماه ژوئن، در شهر رم ایتالیا، کنفرانسی با حضور کشورهای عضو ائتلاف بین المللی بر گذار گردید که در آن دو تصمیم مهم اتخاذ گردید. یکی فعال نمودن مجدد فعالیتِ کمسیون تدوین قانون اساسی به سرپرستی نماینده سازمان ملل متحد و مورد دیگر اینکه 75 هزار نفر از اعضای تشکیلات داعش و اعضای خانواده هایشان که در اردوگاه «هوله» زندگی می کنند به کشورهایشان باز گردانده شوند. این داعشی ها تبعه 52 کشور مختلف جهان می باشند.
یکی دیگر از حوادث مهم در ارتباط با تحولات در سوریه، تغییر سیاست اتحادیه عرب و اکثریت کشورهای عربی در قبال رژیم سوریه می باشد. اتحادیه عرب بعد از اوج گیری جنگ های داخلی در سوریه عضویت این کشور را در اتحادیه عرب لغو نمود. ولی در ماههای اخیر مجددآ عضویت سوریه را در این اتحادیه احیاء کرد. هم چنین در ماه ژوئن 2021 دیدارهای دو جانبه میان هئیت های دیپلماتیک سوریه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی انجام گرفت. این حوادث نشان دهنده تغیر سیاست آن کشورها هم در قبال مخالفان و هم رژیم سوریه و هم چنین تغییر مشی اتحادیۀ عرب در قبال رژیم فعلی سوریه است.
گرفته شده از: روزنامه آذربایجان شماره 160 تیر ماه 1400
